Από την επιδημία της ευλογιάς των πιθήκων το 2022, μέχρι τη γρίπη των πτηνών και την επανεμφάνιση του ιού Marburg στην Ισημερινή Γουινέα, όπως φαίνεται τους τελευταίους μήνες ακούμε όλο και πιο συχνά για διάφορα παθογόνα.
Σε ποια αίτια αποδίδεται, ωστόσο, το παραπάνω φαινόμενο; Έχουν αυξηθεί γενικά τα παθογόνα που εξαπλώνονται και λαμβάνουν διαστάσεις επιδημίας ή απλά έχει βελτιωθεί η ικανότητά μας να παρακολουθούμε την εξάπλωση μικροβίων; Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση.
Σύμφωνα με τις παρούσες εκτιμήσεις, αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 1.67 εκατομμύρια διαφορετικοί ιοί που δεν έχουμε ακόμα ανιχνεύσει οι οποίοι έχουν την ικανότητα να μολύνουν θηλαστικά και πτηνά. Από αυτούς, περίπου 827.000 δυνητικά μπορεί να μολύνουν και τον άνθρωπο.
Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα πως εμφανίζονται νέα παθογόνα θα πρέπει να επιστρέψουμε δισεκατομμύρια χρόνια πριν στους πρώτους ιούς οι οποίοι εμφανίστηκαν και άρχισαν να εξελίσσονται παράλληλα με τους ζωντανούς οργανισμούς. Προφανώς καταλαβαίνουμε ότι ο τρόπος ζωής και οι συνήθειες των τελευταίων μπορεί να επηρεάσουν την εξέλιξη των πρώτων.
Οι ενέργειες του ανθρώπου συγκεκριμένα επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη των ιών. Η γεωργία και η κτηνοτροφία ξεκίνησαν πριν από περίπου 10.000 χρόνια και έκτοτε ο άνθρωπος άρχισε να έχει καθημερινή επαφή με διάφορα ζώα. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στα παθογόνα που τυπικά μόλυναν μόνο τα ζώα κτηνοτροφίας να μεταπηδήσουν στον άνθρωπο. Έτσι είχαμε την εμφάνιση των πρώτων ζωονόσων. Περίπου το 75% των νέων επιδημικών παθογόνων συνδέονται με κάποια ζωονόσο.
Καθώς η τεχνολογία του ανθρώπου συνέχισε να αναπτύσσεται, η καταστροφή των φυσικών οικοτόπων οδήγησε τα άγρια ζώα σε νέες περιοχές με σκοπό την αναζήτηση τροφής. Διαφορετικά ζώα που τυπικά δεν θα είχαν έρθει ποτέ σε επαφή πλέον ζούσαν στο ίδιο περιβάλλον. Προσθέτοντας και τον άνθρωπο στην παραπάνω εξίσωση είχαμε την τέλεια συνταγή για την εμφάνιση νέων ιών.
Η αστικοποίηση, η οποία συνήθως χαρακτηρίζεται από συγκέντρωση μεγάλου πληθυσμιακού όγκου σε μικρό χώρο, δημιουργεί επίσης ένα ιδανικό περιβάλλον για την εξάπλωση ιών. Η ταχεία ανάπτυξη των πόλεων συχνά δεν συνοδεύεται από τα κατάλληλα υγειονομικά μέτρα, γεγονός που συμβάλλει με τη σειρά του στην εμφάνιση νέων παθογόνων.
Ένας ακόμα παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την εξάπλωση των ιών είναι η κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, οι αρμποϊοί (μία οικογένεια ιών που μεταδίδονται από αρθρόποδα όπως τα κουνούπια) ανιχνεύονται συνεχώς σε νέες περιοχές καθώς τα κουνούπια μπορούν να επιβιώσουν πλέον στις περιοχές αυτές.
Όλοι οι παραπάνω παράγοντες ήταν γνωστοί εδώ και αρκετά χρόνια. Αυτός είναι και ο λόγος που η εμφάνιση ενός παθογόνου όπως ο SARS-CoV-2 ήταν θέμα χρόνου. Αυτό που δεν περίμεναν οι περισσότεροι επιδημιολόγοι ή ιολόγοι ήταν η έκταση που θα φτάσει η πανδημία της COVID-19, καθώς και οι σημαντικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού.
Κάτι άλλο που δεν περίμεναν ήταν η σοβαρή επίδραση της παραπληροφόρησης σε άλλες πτυχές της δημόσιας υγείας. Τα αντιεμβολιαστικά κινήματα, εκτός από τα ποσοστά εμβολιασμού για την COVID-19, επηρέασαν και τους εμβολιασμούς για άλλες λοιμώξεις, γεγονός που οδήγησε σε επιδημίες παθογόνων όπως η ιλαρά.
Τι Μάθαμε από την Παρακολούθηση της COVID-19
Η επιστήμη σημείωσε σημαντικά άλματα κατά τη διάρκεια της πανδημίας της COVID-19, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη νέων συστημάτων παρακολούθησης της κυκλοφορίας του ιού και των νέων μεταλλάξεων. Σήμερα, αρκετά από τα παραπάνω συστήματα χρησιμοποιούνται πλέον και στην παρακολούθηση άλλων παθογόνων.
Για παράδειγμα, η παρακολούθηση των λυμάτων η οποία χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την ανίχνευση άλλων ιών που πιθανώς μπορεί να απειλήσουν τη δημόσια υγεία.
Όταν ένας ασθενής νοσεί από έναν ιό, τότε το γενικό υλικό του τελευταίου μπορεί να ανιχνευθεί στα λύματα της πόλης που ζει ο ασθενής. Ως αποτέλεσμα από την παραπάνω ποσότητα είναι δυνατό να προβλέψουμε την αύξηση των κρουσμάτων ενός ιού σε αυτή την περιοχή.
Προσαρμόζοντας την παραπάνω τεχνολογία σε παθογόνα όπως η ιλαρά, η γρίπη ή ακόμα και η πολιομυελίτιδα θα μπορούσαμε να προλάβουμε την εμφάνιση επιδημιών στο μέλλον.
Οι καλύτερες μέθοδοι παρακολούθησης θα μας επιτρέψουν να παρατηρήσουμε περισσότερες επιδημίες ιών απ’ ότι στο παρελθόν. Σε μία περιοχή όπου δεν υπάρχουν τα κατάλληλα συστήματα παρακολούθησης των λυμάτων, τα παθογόνα θα μπορούν να εξαπλωθούν ευκολότερα πριν γίνουν αντιληπτά.
Προφανώς, η COVID-19 δεν ήταν η τελευταία πανδημία που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε. Ιδανικά, θα πρέπει να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για το επόμενο παθογόνο που μπορεί να εξελιχθεί σε πανδημία.
Φωτογραφία: Monstera