Γονίδια που Προστατεύουν από τη Μαύρη Πανώλη Αυξάνουν τον Κίνδυνο για Αυτοάνοσα Νοσήματα

Οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σήμερα έχουν αντιμετωπίσει μόνο μία πανδημία στη διάρκεια της ζωής τους: αυτή της COVID-19. Ωστόσο, στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν καταγραφεί αρκετές διαφορετικές πανδημίες. Συγκεκριμένα, τα τελευταία 1500 χρόνια έχουν καταγραφεί σχεδόν 20 μεγάλες πανδημίες, πολύ σοβαρότερες από την πανδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Η πανδημία της Μαύρης Πανώλης στα μέσα του 14^ου αιώνα για παράδειγμα εξάλειψε περίπου το 50% του πληθυσμού της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Αυτοί που κατάφεραν να επιβιώσουν από αυτή την πανδημία είχαν πιθανώς κάποιο γονίδιο που τους προστάτευε σε κάποιο βαθμό από τα συμπτώματα της νόσου. Κατά συνέπεια, το γονίδιο αυτό διατηρήθηκε και πιθανώς υπάρχει σε πολλούς ανθρώπους μέχρι σήμερα.

Γονίδια ή Τύχη;

Το 14^ο αιώνα, στα πλαίσια των προσπαθειών που έγιναν για να περιοριστούν οι θάνατοι από τη Μαύρη Πανώλη, τα υγιή άτομα προσπάθησαν να μείνουν μακριά από ασθενείς με τη νόσο. Ωστόσο, το μέτρο αυτό δεν ήταν πάντοτε αποτελεσματικό καθώς τελικά αρκετοί άνθρωποι νόσησαν.

Εκείνη την εποχή, οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τα αίτια της λοίμωξης. Πολύ αργότερα μάθαμε ότι η τελευταία αποδίδεται σε ένα παθογόνο βακτήριο που λέγεται Yersinia pestis, το οποίο μεταδίδεται από τα τρωκτικά και τους ψύλλους στον άνθρωπο.

Προσφάτως, επιστήμονες απομόνωσαν DNA από τα οστά ασθενών που είχαν καταλήξει από τη Μαύρη Πανώλη, καθώς και ασθενείς που κατέληξαν εκείνη την περίοδο από άλλα αίτια. Συγκρίνοντας αυτά τα δείγματα DNA μεταξύ τους παρατήρησαν μία σημαντική διαφορά: Οι ασθενείς που επιβίωσαν από την πανδημία είχαν ορισμένα γονίδια που βοηθούσαν το ανοσοποιητικό τους σύστημα να αντιμετωπίζει τις λοιμώξεις.

Περαιτέρω γενετικές αναλύσεις έδειξαν ότι:

• Τα ποσοστά των παραπάνω γονιδίων στον παγκόσμιο πληθυσμό αυξήθηκαν κατακόρυφα στις επόμενες γενιές.
• Οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτοάνοσα νοσήματα σήμερα (όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα) έχουν αυξημένη πιθανότητα να φέρουν τα παραπάνω γονίδια σε σχέση με άτομα που δεν έχουν αυτοάνοσα νοσήματα.

Όπως φαίνεται, τα ίδια γονίδια που προστάτευσαν τους προγόνους μας από τη Μαύρη Πανώλη, σήμερα αυξάνουν τον κίνδυνο για αυτοάνοσα νοσήματα.

Κατανοώντας τη Θεωρία της Εξέλιξης

Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης, τα γονίδια που προσφέρουν κάποιο πλεονέκτημα επιβίωσης εμφανίζονται συχνότερα σε μελλοντικές γενιές. Αντιθέτως, τα γονίδια που αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου από κάποια νόσο μειώνονται. Αν ένας οργανισμός επιβιώσει αρκετά έτσι ώστε να μεταβιβάσει τα γονίδιά του στην επόμενη γενιά, τότε το είδος αυτό μπορεί να αποφύγει τον αφανισμό.

Ένα καλό παράδειγμα του παραπάνω μηχανισμού είναι η μικροβιακή αντοχή. Ας πούμε ότι ένας άνθρωπος παίρνει ένα αντιβιοτικό για να αντιμετωπίσει μία βακτηριακή πνευμονία. Το αντιβιοτικό αυτό χορηγείται με σκοπό να καταστρέψει τα βακτήρια έτσι ώστε ο ασθενής να αναρρώσει. Ωστόσο, ορισμένα βακτήρια έχουν αναπτύξει μία μετάλλαξη η οποία τους επιτρέπει να επιβιώνουν όταν εκτίθενται στο αντιβιοτικό.

Επομένως, καθώς όλα τα υπόλοιπα βακτήρια καταστρέφονται, τα βακτήρια που φέρουν την ωφέλιμη μετάλλαξη επιβιώνουν και μεταβιβάζουν τα γονίδιά τους στις μελλοντικές γενιές βακτηρίων. Στο παράδειγμα αυτό η χορήγηση των αντιβιοτικών ασκεί εκλεκτική πίεση και ευνοεί την εμφάνιση ανθεκτικών βακτηρίων.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει σήμερα και με τον ιό SARS-CoV-2. Τα στελέχη του ιού που επιβιώνουν και πολλαπλασιάζονται είναι αυτά που έχουν ανθεκτικότητα στα εμβόλια ή στις θεραπείες που χορηγούμε σήμερα για την COVID-19.

Μαύρη Πανώλη: Προστατευτικά Γονίδια και Μελλοντικές Συνέπειες

Στον άνθρωπο, οι μεταλλάξεις αυτού του είδους συνήθως χρειάζονται εκατοντάδες χρόνια. Ωστόσο, η Μαύρη Πανώλη επιτάχυνε την παραπάνω διαδικασία, καθώς μόλυνε ένα τεράστιο αριθμό ατόμων και προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους σε άτομα πριν αυτά φτάσουν στην αναπαραγωγική ηλικία. Κατά συνέπεια, όσοι είχαν προστατευτικά γονίδια για τη νόσο τελικά αποτέλεσαν το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού σχετικά γρήγορα.

Προφανώς, η προστασία που προσέφεραν τα παραπάνω γονίδια δεν ήταν χωρίς κόστος. Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε ακόμα γιατί τα γονίδια αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο για αυτοάνοσα νοσήματα. Πιθανώς, τα γονίδια αυτά ενισχύουν σημαντικά τη δράση του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο ωστόσο χάνει την ακρίβεια στις αποκρίσεις του με αποτέλεσμα να επιτίθεται και σε υγιή κύτταρα.

Τα γονίδια που προσφέρουν πλεονεκτήματα σε μία περίοδο μπορεί να είναι επιβλαβή στο μέλλον. Για παράδειγμα, τα γονίδια που έκαναν τα αιμοσφαίρια να παίρνουν δρεπανοειδές σχήμα προστάτευαν τους ασθενείς από την ελονοσία. Ωστόσο, οι ασθενείς που κληρονομούν δύο τέτοια γονίδια από τους γονείς τους παρουσιάζουν δρεπανοκυτταρική αναιμία, μία δυνητικά απειλητική για τη ζωή νόσο.

Θα Αλλάξει η COVID-19 τα Γονίδια του Παγκοσμίου Πληθυσμού;

Μπορεί όμως και η πανδημία της COVID-19 να προκαλέσει αντίστοιχες αλλαγές στα γονίδια του παγκοσμίου πληθυσμού με αυτές που προκάλεσε η Μαύρη Πανώλη; Αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι αυτό είναι μάλλον απίθανο. Παρά το γεγονός ότι η COVID-19 έχει προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους, οι περισσότεροι ασθενείς που κατέληξαν είχαν μεγάλη ηλικία. Η εξελικτική πίεση είναι ισχυρότερη όταν οι ασθενείς που καταλήγουν δεν έχουν φτάσει ακόμα την αναπαραγωγική ηλικία, όπως αναφέραμε και παραπάνω.

Τέλος, σήμερα υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι τα γονίδια που συνδέονται με ηπιότερη COVID-19 φαίνεται ότι συνδέονται επίσης με μειωμένο κίνδυνο για ορισμένα αυτοάνοσα νοσήματα, αν και ακόμα δεν γνωρίζουμε γιατί.

Φωτογραφία: Anthony