Πριν το 1963, το έτος δηλαδή που εγκρίθηκε για πρώτη φορά το εμβόλιο για την ιλαρά, την ερυθρά και την παρωτίτιδα (MMR), σχεδόν 3-4 εκατομμύρια άτομα (κυρίως παιδιά) νοσούσαν από ιλαρά ετησίως. Έκτοτε, οι μαζικές καμπάνιες εμβολιασμού οδήγησαν στην οριστική εκρίζωση της ιλαράς μέχρι το έτος 2000. Ωστόσο, στα επόμενα 20 χρόνια σημειώθηκε ένα μεγάλο πισωγύρισμα. Ένας μικρός αριθμός γονέων, οι οποίοι ανησυχούσαν περισσότερο για τους κινδύνους από τον εμβολιασμό παρά για τις παθήσεις που αυτός προλαμβάνει, ξεκίνησαν να μην εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Ως αποτέλεσμα, ξεκίνησαν να εμφανίζονται γεωγραφικές περιοχές ανεμβολίαστων παιδιών από τις οποίες ξεκινούν επιδημίες ιλαράς ή άλλων νόσων που μπορούν να προληφθούν με τα εμβόλια.
Πώς οδηγηθήκαμε όμως σε αυτό το φαινόμενο; Μετά τη δημοσίευση του Lancet το 1998 που συνέδεσε το εμβόλιο MMR με τον αυτισμό, οι παιδίατροι και οι υπόλοιποι επαγγελματίες υγείας δίνουν μία μάχη ενάντια στα fake news και την ασφάλεια των εμβολίων. Παρά το γεγονός ότι η δημοσίευση αυτή έχει πλέον διαψευσθεί και ανακληθεί, μία μικρή αλλά ιδιαίτερα δραστήρια κοινότητα αντιεμβολιαστών συνεχίζει να δημοσιεύει στο διαδίκτυο λανθασμένες και ψευδείς πληροφορίες που δεν βασίζονται σε ιατρικά δεδομένα. «Ιατρικές» ιστοσελίδες αναφέρονται σε μία σειρά ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των εμβολίων και εστιάζουν υπερβολικά σε ιστορίες κατά του εμβολιασμού.
Παράλληλα με τα «ιατρικά» fake news και το φόβο για τα εμβόλια, κάτι αντίστοιχο πρέπει να αντιμετωπίσουν και οι καρδιολόγοι με την επίθεση που υφίστανται οι στατίνες. Αρκετές ιστοσελίδες, βιβλία ή ακόμα και ντοκιμαντέρ για τις στατίνες, διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες για τα φάρμακα αυτά. Σε μία δημοφιλή «ιατρική» ιστοσελίδα, οι αναγνώστες μπορούν να διαβάσουν ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, διαταραχές της μάθησης και θάνατο. Η ιστοσελίδα αυτή αναφέρει επίσης ότι οι στατίνες προκαλούν έκτπωση της μνήμης, καταρράχτη, δυσλειτουργία του παγκρέατος, νόσο Lou Gehrig και καρκίνο. Πολλές σελίδες αυτού του τύπου κατηγορούν τους ερευνητές ότι χρηματοδοτούνται από «μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες», προωθώντας παράλληλα ιστοσελίδες που εμπορεύονται φυσικά εναλλακτικά, όπως συμπληρώματα, τρόφιμα, έλαια και βιβλία, σε εκφοβισμένους ασθενείς που αναζητούν εναλλακτικές θεραπείες. Παράλληλα, οργανωμένες ομάδες στο Facebook αναπαράγουν αυτά τα fake news σχετικά με τις στατίνες και τα εμβόλια.
Με την εξαίρεση μίας μικρής, αλλά ιδιαίτερα ενεργής μειονότητας, οι περισσότεροι γιατροί πιστεύουν ότι οι στατίνες, όπως και τα εμβόλια, είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές. Η αντίληψή τους αυτή υποστηρίζεται από δεδομένα χιλιάδων ασθενών που έχουν λάβει μέρος σε κλινικές δοκιμές, ωστόσο αρκετοί ασθενείς συνεχίζουν να ανησυχούν για την ασφάλεια των στατινών. Σε μία έρευνα, η ανησυχία σχετικά με την ασφάλεια των στατινών ήταν ο κύριος λόγος που οι ασθενείς δεν έλαβαν στατίνες, με περισσότερους από 1 στους 3 ασθενείς να αναφέρουν το φόβο για την ανεπιθύμητες ενέργειες ως τον λόγο που δεν ξεκίνησαν να παίρνουν στατίνες μετά τη σχετική οδηγία από τον γιατρό τους. Τα fake news σχετικά με τις στατίνες επιδεινώνουν την παραπάνω κατάσταση. Μία έρευνα έδειξε ότι σε πληθυσμιακό επίπεδο, το ποσοστό των ασθενών που διακόπτουν τις στατίνες αυξάνεται μετά τη δημοσίευση αρνητικών ειδήσεων για τα φάρμακα αυτά. Ακόμα περισσότερο ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι πολλοί ασθενείς που θέλουν να πάρουν στατίνες παρουσιάζουν ανεπιθύμητες ενέργειες εξ’αιτίας του φόβου για τα φάρμακα αυτά. Το παραπάνω “nocebo effect” αποτυπώθηκε ξεκάθαρα στη μελέτη GAUSS-III. Στη μελέτη αυτή, οι ασθενείς με δυσανεξία χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα έλαβε placebo και στη συνέχεια στατίνες ενώ η άλλη ομάδα έλαβε στατίνες και στη συνέχεια placebo. Λιγότερο από το 50% των ασθενών παρουσίασε ανεπιθύμητες ενέργειες όταν έπαιρνε στατίνες και όχι όταν έπαιρνε placebo.
Στις επιδημίες ιλαράς η πορεία είναι συνήθως σαφής: εμφανίζεται ένα εξάνθημα, οι διάφοροι μηχανισμοί του συστήματος υγείας ανταποκρίνονται, δημοσιεύονται άρθρα σε ιστοσελίδες και εφημερίδες και στη συνέχεια η ιατρική κοινότητα απαντά. Αντιθέτως, στην περίπτωση που ένας ασθενής αρνήθηκε να πάρει στατίνες λόγω ανησυχίας για εγκεφαλικό επεισόδιο με αποτέλεσμα να πάθει έμφραγμα του μυοκαρδίου, η δημοσιότητα είναι σημαντικά λιγότερη. Ωστόσο, οι καρδιολόγοι και οι γιατροί της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας παρατηρούν καθημερινά τα αποτελέσματα της άρνησης των στατινών. Αν λάβουμε υπόψη μας τα ποσοστά της καρδιακής νόσου παγκοσμίως, ο αριθμός των θανάτων που αποδίδονται στην ανεπαρκή πρόληψη εξ’αιτίας του φόβου για τις στατίνες μπορεί να προσεγγίζει εκατομμύρια.
Τι μάθαμε επομένως από τη μάχη κατά των αντιεμβολιαστών που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την αντιμετώπιση των fake news για τις στατίνες; Αρχικά, όπως και με τα εμβόλια, οι ερευνητές πρέπει να συνεχίσουν να αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των στατινών. Η εμπειρία μας από τα εμβόλια έχει δείξει ότι πρέπει να έχουμε αρκετά δεδομένα για να πείσουμε τους αντιεμβολιαστές, ωστόσο συνήθως αυτά δεν επαρκούν για να επιτύχουν το σκοπό αυτό. Συμπεριφορικές μελέτες έχουν δείξει ότι όταν κάποιος βρίσκεται αντιμετώπος με ισχυρά δεδομένα που αποδεικνύουν μία άποψη αντίθετη από τη δική του, είναι πιθανότερο να αναζητήσει νέα δεδομένα που υποστηρίζουν την άποψή του παρά να αλλάξει γνώμη. Οι επιστήμονες και οι γιατροί πρέπει να είναι οι πρώτοι υποστηρικτές των θεραπειών που βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και να μη διστάζουν να εκφράσουν την άποψή τους αυτή δημοσίως.
Η ειλικρίνεια και η ξεκάθαρη επικοινωνία με τους ασθενείς αποτελούν επίσης σημαντικούς παράγοντες για την ανάπτυξη μίας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ γιατρού-ασθενούς. Όταν ένα παιδί εμβολιάζεται, οι γονείς συνήθως ενημερώνονται σχετικά με το λόγο που είναι απαραίτητο το εμβόλιο καθώς και για την ασφάλειά του. Αντιθέτως, οι πληροφορίες σχετικά με τα φάρμακα γίνονται συνήθως γνωστές στον ασθενή κατά την παραλαβή του φαρμάκου στο φαρμακείο ή αργότερα, διαβάζοντας τις οδηγίες μέσα στο φάρμακο. Υπάρχουν πραγματικά ανεπιθύμητες ενέργειες από τις στατίνες και είναι υποχρέωση του γιατρού να μιλήσει σχετικά με αυτές στους ασθενείς του κατά τη συνταγογράφηση του φαρμάκου.
Ακολούθως, για να διασφαλιστεί το μέγιστο όφελος από τις στατίνες, είναι σημαντικό να μειωθούν οι φραγμοί στην έναρξη και συνέχιση της θεραπείας τους, καθώς είναι φάρμακα γενικά ασφαλή. Τα ποσοστά εμβολιασμών είναι συνήθως χαμηλότερα σε περιοχές όπου δεν υπάρχει ισχυρή νομοθεσία σχετικά με τα εμβόλια. Αντίστοιχα, η περιορισμένη πρόσβαση στις στατίνες αποτελεί σημαντικό παράγοντα που ενοχοποιείται για τη μειωμένη συμμόρφωση στην αγωγή με τα φάρμακα αυτά.
Ένας παράγοντας που ενοχοποιείται τόσο για τα χαμηλά ποσοστά εμβολιασμών, όσο και για την άρνηση των στατινών είναι η δυσπιστία προς τις φαρμακευτικές εταιρίες. Τα περισσότερα εμβόλια συνήθως δεν έχουν μεγάλο κόστος και επομένως δεν αποφέρουν σημαντικά οφέλη στις εταιρίες που τα παράγουν, ενώ το ίδιο ισχύει και για τις περισσότερες στατίνες. Ωστόσο, αρκετές ιστοσελίδες που αντιτίθενται στη χρήση των εμβολίων και των στατινών υποστηρίζουν ότι ο κύριος λόγος που προωθούνται τα φάρμακα αυτά είναι το κέρδος των εταιριών και όχι τα καρδιαγγειακά οφέλη που προσφέρουν. Αναφέρεται επίσης συχνά από τις ιστοσελίδες αυτές ότι γίνεται χρηματοδότηση των ερευνών από τις φαρμακευτικές εταιρίες και επομένως τα αποτελέσματά τους δεν είναι αντικειμενικά. Οι προσπάθειες για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη του κόσμου στις έρευνες και τις φαρμακευτικές εταιρίες πρέπει να επικεντρωθούν σε μείωση στις τιμές των φαρμάκων, διαφάνεια στις ιατρικές έρευνες και αυξημένη διαθεσιμότητα των φαρμάκων.
Ταυτόχρονα, η ιατρική κοινότητα πρέπει να παραμείνει σε επαγρύπνηση. Οι στατίνες αποτελούν τον επόμενο στόχο μετά τα εμβόλια, ωστόσο η επιδημία των fake news σύντομα θα εξαπλωθεί σε άλλες θεραπείες. Το γεγονός αυτό θα απειλήσει όχι μόνο την εμπιστοσύνη των ασθενών στο σύστημα υγείας, τον γιατρό και την ιατρική βιβλιογραφία, αλλά και τη δημόσια υγεία.
Βιβλιογραφία: JAMA