To 1906, o Alois Alzheimer, ένας ψυχίατρος από τη Γερμανία αναφέρθηκε για πρώτη φορά σε «ένα μηχανισμό που συμβαίνει στον εγκεφαλικό φλοιό» και οδηγεί στην εμφάνιση μίας σοβαρής νόσου. Ο Alzheimer περιέγραψε τον παραπάνω μηχανισμό με βάση το περιστατικό μίας 50χρονης γυναίκας που είχε παρουσιάσει απώλεια μνήμης, παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις, επιθετικότητα και σύγχυση, συμπτώματα που παρουσίασαν σταδιακή επιδείνωση μέχρι το θάνατο της γυναίκας 5 χρόνια αργότερα.
Στην νεκροψία που έκανε στη γυναίκα, ο Alzheimer παρατήρησε ορισμένες χαρακτηριστικές πλάκες στον εγκέφαλό της. Οι πλάκες αυτές, οι οποίες αποτελούνται από β αμυλοειδές, θεωρούμε μέχρι και σήμερα ότι αποτελούν το αίτιο της νόσου Alzheimer.
Ωστόσο, υπάρχουν δύο παράγοντες που πιθανώς αναιρούν την παραπάνω θεωρία. Αρχικά, αρκετοί ασθενείς (ακόμα και ηλικιωμένοι) που έχουν πλάκες β αμυλοειδούς στον εγκέφαλο δεν παρουσιάζουν κανένα νευρολογικό σύμπτωμα, όπως για παράδειγμα απώλεια μνήμης. Δεύτερον, σχεδόν όλες οι κλινικές δοκιμές φαρμάκων που είχαν ως στόχο τον περιορισμό των πλακών αυτών δεν είχαν επιτύχει τα τελικά σημεία τους.
Όταν το β αμυλοειδές συσσωρεύεται στον εγκέφαλο σε μορφή πλακών, τα επίπεδα του φυσιολογικού β αμυλοειδούς μειώνονται. Η πρωτεΐνη αυτή επιτελεί μία σειρά λειτουργίες στον εγκέφαλο, επομένως όταν τα επίπεδά της μειώνονται αυτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η μείωση των επιπέδων του β αμυλοειδούς 42 ενοχοποιείται για τα συμπτώματα της νόσου Alzheimer.
Μία νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Alzheimer’s Disease εξέτασε αν ο αριθμός των πλακών στον εγκέφαλο των ασθενών ή τα επίπεδα του β αμυλοειδούς 42 επηρεάζουν περισσότερο την πρόγνωση της νόσου Alzheimer.
Προκειμένου να απαντήσουν στο παραπάνω ερώτημα, οι επιστήμονες εξέτασαν δεδομένα από μία ομάδα ασθενών που είχε αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσει νόσο Alzheimer εξαιτίας ενός γονιδίου. Οι εθελοντές συμμετείχαν στη μελέτη Dominantly Inherited Alzheimer Network.
Όπως διαπίστωσε η επιστημονική ομάδα της μελέτης, η εξάλειψη του β αμυλοειδούς 42 στον εγκέφαλο είναι περισσότερο επιβλαβής για τους ασθενείς από τον αριθμό των πλακών.
Παρακολουθώντας τους ασθενείς για 3 χρόνια, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι αυτοί που είχαν τα υψηλότερα επίπεδα β αμυλοειδούς 42 στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) δεν παρουσίασαν νόσο Alzheimer κατά τη διάρκεια της μελέτης. Η παρατήρηση αυτή συμφωνεί με διάφορες μελέτες που έχουν αναδείξει το ρόλο του β αμυλοειδούς 42 στη διατήρηση της μνήμης και των γνωστικών λειτουργιών γενικότερα.
Η επιστημονική ομάδα εξέτασε σχεδόν αποκλειστικά ασθενείς με αυξημένο κίνδυνο νόσου Alzheimer στους οποίους σχεδόν πάντοτε η έκπτωση της μνήμης συνοδεύεται από την εμφάνιση πλακών β αμυλοειδούς. Ωστόσο, ακόμα και σε αυτό τον πληθυσμό, αυτοί που είχαν τα υψηλότερα επίπεδα του β αμυλοειδούς 42 στο ΕΝΥ δεν παρουσίασαν νόσο Alzheimer.
Μία άλλη σημαντική παρατήρηση της μελέτης ήταν ότι σε ορισμένες σπάνιες, κληρονομικές μορφές της νόσου Alzheimer που συνδέονται με τα γονίδια Osaka ή Arctic, οι ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν άνοια όταν έχουν χαμηλά επίπεδα του β αμυλοειδούς 42 και καμία ανιχνεύσιμη πλάκα στον εγκέφαλο. Αυτό πρακτικά επιβεβαιώνει ότι το πραγματικό αίτιο της νόσου Alzheimer είναι η μείωση στα επίπεδα του β αμυλοειδούς 42.
Lecanemab – Η Εξαίρεση στον Κανόνα
Πώς μπορούν όμως οι παρατηρήσεις της παρούσας μελέτης να βοηθήσουν στην ανάπτυξη φαρμάκων; Μέχρι σήμερα, όλες οι κλινικές δοκιμές που είχαν προσπαθήσει να περιορίσουν τις πλάκες του β αμυλοειδούς στον εγκέφαλο είχαν αποτύχει παταγωδώς. Ωστόσο, μία πρόσφατη κλινική δοκιμή που εξέτασε το lecanemab, ένα αντίσωμα που στοχεύει τις πλάκες αυτές, κατάφερε να πετύχει το τελικό της σημείο.
Τα περισσότερα προηγούμενα φάρμακα είχαν ως στόχο να περιορίσουν τα επίπεδα του β αμυλοειδούς 42 στον εγκέφαλο με το σκεπτικό ότι αν μειωθούν γενικά τα επίπεδα του β αμυλοειδούς, τότε οι ασθενείς θα έχουν λιγότερες πλάκες. Δυστυχώς, σχεδόν όλα αυτά τα φάρμακα τελικά επιδείνωναν την κατάσταση των ασθενών.
Το lecanemab ήταν το πρώτο φάρμακο που κατάφερε να βελτιώσει τις γνωστικές λειτουργίες των εθελοντών. Σύμφωνα με δεδομένα προηγουμένων ερευνών, το φάρμακο αυτό μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα του β αμυλοειδούς 42 στο ΕΝΥ. Το γεγονός αυτό πρακτικά δείχνει ότι πράγματι η αύξηση των επιπέδων της πρωτεΐνης αυτής μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer.
Προς το παρόν έχουν δημοσιευτεί μόνο πρώιμα δεδομένα από την κλινική δοκιμή του lecanemab, επομένως θα έχουμε μία καλύτερη εικόνα όταν ολοκληρωθεί η μελέτη και δημοσιευτούν τα τελικά αποτελέσματα.
Καταλήγοντας, οι επιστήμονες της έρευνας υποστήριξαν ότι στο μέλλον θα πρέπει να επικεντρωθούμε περισσότερο στα επίπεδα του β αμυλοειδούς 42 και λιγότερο στις πλάκες του β αμυλοειδούς στον εγκέφαλο.
Φωτογραφία: Andrea Piacquadio