Το εντερικό μικροβίωμα είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία μας. Η διατήρηση της ισορροπίας του εντερικού μικροβιώματος έχει συνδεθεί με μία σειρά οφέλη για την υγεία. Αντιθέτως, η διαταραχή του μικροβιώματος έχει συνδεθεί με διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα, φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, μεταβολικό σύνδρομο ή ακόμα και νευροψυχιατρικές νόσους.
Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες σχετικά με τις αρνητικές επιδράσεις της διαταραχής του μικροβιώματος στην υγεία υποστηρίζει ότι ορισμένα επιβλαβή βακτήρια μπορεί να διαφύγουν από το έντερο και να προκαλέσουν χρόνια φλεγμονή. Η τελευταία έχει συνδεθεί με αρκετά χρόνια νοσήματα.
Ωστόσο, αυτή τη στιγμή είναι ακόμα άγνωστο γιατί αυτά τα δυνητικά παθογόνα βακτήρια παραμένουν αδρανή για δεκαετίες και δεν προκαλούν συμπτώματα σε υγιή άτομα.
Μία νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες ημέρες προσφέρει σημαντικά δεδομένα προσπαθώντας να δώσει απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature και περιγράφει το μηχανισμό μέσω του οποίου τα βακτήρια μεταλλάσσονται σταδιακά με αποτέλεσμα να γίνονται παθογόνα και να μπορούν να μεταναστεύσουν σε όργανα εκτός του εντέρου.
Στα πλαίσια της μελέτης τους, οι επιστήμονες εξέτασαν το γονιδίωμα και τη συμπεριφορά μίας οικογένειας δυνητικά παθογόνων βακτηρίων τα οποία εισήγαγαν στο έντερο ποντικών. Στα τελευταία ποντίκια οι επιστήμονες είχαν αφαιρέσει το εντερικό μικροβίωμα πριν τη μόλυνσή τους με τα βακτήρια. Σταδιακά, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι ο πληθυσμός των βακτηρίων διαχωρίστηκε σε δύο πληθυσμούς: έναν που έμοιαζε αρκετά με το αρχικό στέλεχος και έναν με βακτήρια που είχαν την ικανότητα να διαπερνούν το τοίχωμα του εντέρου και να πολλαπλασιάζονται στους λεμφαδένες ή στο ήπαρ.
Αντίθετα με τα κοινά παθογόνα, η παρουσία των οποίων προκαλεί μία άμεση απάντηση από το ανοσοποιητικό σύστημα, τα νέα αυτά βακτήρια παρέμεναν «κρυμμένα» στα διάφορα όργανα αποφεύγοντας έτσι τη δράση του ανοσοποιητικού συστήματος, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα. Ωστόσο, η χρόνια παραμονή των βακτηρίων στα παραπάνω όργανα ήταν ικανή να προκαλέσει διάφορες παθολογίες που σχετίζονται με φλεγμονή, όπως για παράδειγμα αυτοάνοσα νοσήματα. Η παρατήρηση αυτή μπορεί να εξηγήσει γιατί αρκετοί άνθρωποι δεν νοσούν ποτέ, παρά το γεγονός ότι φέρουν παθολογικά βακτήρια. Επιπλέον, η ίδια θεωρία μπορεί να εξηγήσει γιατί ο κίνδυνος ορισμένων χρονίων νόσων αυξάνεται με την ηλικία.
Η ικανότητα των βακτηρίων να ενισχύουν την παθογόνο δράση τους συνδέεται με ένα φαινόμενο που οι επιστήμονες αποκάλεσαν «εξέλιξη εντός του ξενιστή» (within-host evolution). Το φαινόμενο αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί συγκεκριμένα είδη βακτηρίων που βρίσκονται στο έντερο μπορούν να πολλαπλασιαστούν και να μεταλλαχθούν κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου. Η παρατήρηση αυτή δείχνει επίσης ότι διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την ταχύτητα πολλαπλασιασμού των βακτηρίων μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο χρονίων νόσων που συνδέονται με το μικροβίωμα του εντέρου.
Για παράδειγμα, μία υγιεινή διατροφή μπορεί να αυξήσει την ποικιλομορφία του εντερικού μικροβιώματος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα βακτήρια του εντέρου ανταγωνίζονται μεταξύ τους με αποτέλεσμα ένα συγκεκριμένο στέλεχος να μην μπορεί να πολλαπλασιαστεί υπερβολικά (και άρα να μεταλλαχθεί). Ωστόσο, σε μία ανθυγιεινή διατροφή, ευνοούνται συγκεκριμένοι πληθυσμού δυνητικά παθογόνων βακτηρίων οι οποίοι μπορεί να προκαλέσουν διάφορες παθήσεις.
«Τα βακτήρια του εντέρου έχουν την ικανότητα να επιβιώνουν και σε άλλα όργανα του σώματος. Πιστεύουμε ότι η διαδικασία της εξέλιξης ξεκινά από την αρχή σε κάθε νέο άτομο, καθώς στον αρχικό πληθυσμό υπάρχουν συνήθως μη παθογόνα στελέχη βακτηρίων», υποστήριξαν οι συγγραφείς.
Αν κατανοήσουμε καλύτερα το μηχανισμό μέσω του οποίου τα βακτήρια μεταλλάσσονται στο έντερο τότε θα μπορούμε να αναπτύξουμε κατάλληλες θεραπείες για να περιορίσουμε τον πολλαπλασιασμό τους, καταλήγει η μελέτη.
Φωτογραφία: Edward Jenner