100 Χρόνια από τη Μεγαλύτερη Πανδημία Γρίπης: Τι Έχει Αλλάξει;

Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από τη μεγάλη πανδημία της Ισπανικής Γρίπης του 1918, η οποία εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο προκαλώντας σχεδόν 100 εκτομμύρια θανάτους. Η πανδημία αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη πανδημία όλων των εποχών. Έναν αιώνα αργότερα, πού έχουμε φτάσει αναφορικά με την αντιμετώπιση της γρίπης και τι απομένει να κάνουμε για να υπερνικήσουμε τη σοβαρή αυτή νόσο;

Ίσως η πλέον τρομακτική πτυχή της πανδημίας του 1918 ήταν η άγνοια σχετικά με τα αίτια της γρίπης. Στο παρελθόν, είχαν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες που υποστήριζαν ότι η γρίπη είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των πλανητών Δία και Κρόνου. Άλλοι πίστευαν ότι προέρχεται από πτώματα ζώων, σεισμούς ή ηφαιστειακές εκρήξεις. Αρκετοί την αποκαλούσαν τελικά «μικρόβιο X» καθώς κανείς δεν ήξερε κάτι για τα αίτιά της.

Το 1892 δύο μικροβιολόγοι από το Βερολίνο ανακάλυψαν ένα νέο βακτήριο το οποίο ονόμασαν Bacillus influenza. Υποστήριξαν ότι αυτό ευθύνεται για τη γρίπη, χωρίς ωστόσο κάτι τέτοιο να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αν και το παραπάνω βακτήριο είχε ανευρεθεί στα θύματα της γρίπης, δεν αποτελούσε την αιτία της. Στην πραγματικότητα, τα βακτήρια αυτά μπορούσαν να εισέλθουν στον οργανισμό μεταγενέστερα, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα είχε ήδη αποδυναμωθεί από τη γρίπη. Η γρίπη προφανώς δεν ήταν αποτέλεσμα νόσησης από τα παραπάνω βακτήρια.

Σύντομα, ωστόσο έγινε σαφές ότι το αίτιο της γρίπης ήταν κάτι πολύ μικρότερο σε μέγεθος από ένα βακτήριο. Το 1939, μετά την εφεύρεση του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, οι επιστήμονες κατάφεραν για πρώτη φορά να απεικονίσουν έναν ιό. Λίγο αργότερα, απομονώθηκε ο ιός της γρίπης. Σήμερα γνωρίζουμε τον γενετικό του κώδικα, την εξωτερική πρωτεϊνική του δομή και τον τρόπο με τον οποίο εισέρχεται στα υγιή πνευμονικά κύτταρα όπου και πολλαπλασιάζεται.

Στο παρελθόν, η άγνοια σχετικά με το αίτιο της γρίπης είχε καταστήσει αδύνατη την ανάπτυξη ενός εμβολίου. Αυτό φυσικά δεν σταμάτησε τους επιστήμονες και τους γιατρούς της εποχής να δοκιμάζουν διάφορες μεθόδους για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το 1919, ο Έντουαρντ Ρόζενοου από το Mayo Clinic παρασκεύασε ένα εμβόλιο που περιείχε 5 διαφορετικά είδη βακτηρίων που είχαν απομονωθεί από τα πτύελα και τους πνεύμονες ασθενών με γρίπη στο Rochester. Το εμβόλιο αυτό χορηγήθηκε σε 100.000 άτομα. Αντίστοιχα, ο παθολόγος Τίμοθι Λέρι από το Tufts College Medical School στη Βοστόνη, παρασκεύασε το δικό του εμβόλιο χρησιμοποιώντας στελέχη από το Chelsea Naval Hospital, πτύελα μίας νοσηλεύτριας από το Carney Hospital και δείγματα ασθενών από το Camp Devens. Ο Λέρι ανακάτεψε τα δείγματα, τα καλλιέργησε σε πλάκες αγαρόζης και στη συνέχεια αποστείρωσε το μείγμα. Το εμβόλιό του χορηγήθηκε σε 18.000 άτομα στο Σαν Φρανσίσκο. Φυσικά, κανένα από τα παραπάνω εμβόλια δεν είχε αποτέλεσμα, καθώς δεν είχαν στοχεύσει τον πραγματικό ένοχο.

Σήμερα υπάρχει εμβόλιο για τη γρίπη, ωστόσο απέχει πολύ από την τελειότητα. Πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο και τα ποσοστά επιτυχίας του δεν ξεπερνούν το 50%. Η αποτελεσματικότητά του μάλιστα ποικίλλει ανάλογα με τον ασθενή, τον πληθυσμό αλλά και το χρόνο. Ορισμένες ομάδες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών από τη γρίπη και επομένως πρέπει να εμβολιάζονται κάθε χρόνο. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, οι ανοσοκατεσταλμένοι και οι έγκυες.

Το εμβόλιο δεν φαίνεται, ωστόσο, να προσφέρει οφέλη σε υγιείς ενήλικες. Στο πλέον ευνοϊκό σενάριο μειώνει τον κίνδυνο γρίπης από 2% σε κάτι λιγότερο από 1%. Επομένως η αναζήτηση για ένα καλύτερο εμβόλιο γρίπης συνεχίζεται. Το ιδανικό θα ήταν να εφευρεθεί ένα εμβόλιο το οποίο θα καλύπτει όλα τα στελέχη της γρίπης και θα χορηγείται εφάπαξ και όχι ετησίως, όπως συμβαίνει σήμερα. Δεκάδες ερευνητικές ομάδες εργάζονται σήμερα για την παρασκευή ενός τέτοιου εμβολίου. Ο ιός της γρίπης μεταβάλλεται πολύ γρήγορα με αποτέλεσμα να είναι πάντοτε ένα βήμα μπροστά από τους ερευνητές.

Κλύσματα. Υδράργυρος. Φλοιοί Δέντρων. Αφαίμαξη. Αυτές ήταν ορισμένες από τις παρεμβάσεις που είχαν χρησιμοποιήσει οι γιατροί στην αντιμετώπιση της πανδημίας γρίπης του 1918. Η αφαίμαξη, η αφαίρεση δηλαδή του αίματος από τον οργανισμό, ήταν τυπική ιατρική πρακτική για περισσότερα από 2000 χρόνια. Οι γιατροί της εποχής πίστευαν ότι μαζί με το αίμα απομακρύνονται οι τοξίνες και τα μικρόβια. Όπως ήταν αναμενόμενο, η παραπάνω πρακτική δοκιμάστηκε επίσης για τη θεραπεία της γρίπης από Βρετανούς γιατρούς με καταστροφικά αποτελέσματα. «Δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να βρούμε κάτι που επηρεάζει την πορεία της νόσου», είχαν γράψει τότε μετά τις προσπάθειές τους. «Η φλεβοτομή δεν έχει ωφελήσει τον ασθενή παρά μόνο για μικρό διάστημα, αν και πιθανώς δεν εφαρμόστηκε αρκετά νωρίς», είπαν επίσης. Οι Βρετανοί γιατροί που δοκίμασαν τη φλεβοτομή (ιατρικός όρος για την αφαίμαξη) πίστευαν ότι η μέθοδος αυτή δεν είχε επιτυχία καθώς χορηγήθηκε πολύ αργά στην πορεία της νόσου.

Για τη ναυτία και τον έμετο, δηλαδή δύο από τα συχνότερα συμπτώματα της γρίπης, ο γιατρός Άρθουρ Χόπκερκ συνέστησε μικρές δόσεις ξηράς σαμπάνιας. «Δεν υπάρχει καλύτερη θεραπεία μετά τη γρίπη από την καλή σαμπάνια», είπε. Για τους πυρετούς, ο ίδιος γιατρός συνέστησε καθαρτικά, όπως το αναβράζον μαγνήσιο. Ορισμένα περιστατικά γρίπης απαιτούσαν πιο ισχυρά καθαρτικά όπως ο καλομέλας, φάρμακο το οποίο παράγεται από χλωριούχο υδράργυρο. Ο υδράργυρος, φυσικά, είναι εξαιρετικά τοξικός.

Από τότε έχουμε προχωρήσει αρκετά. Σήμερα έχουμε πλέον αντιβιοτικά, τα οποία αν και δεν στοχεύουν τον ιό της γρίπης, μπορούν να αντιμετωπίσουν τις δευτερογενείς βακτηριακές πνευμονίες οι οποίες συχνά ακολουθούν τη γρίπη. Στις πνευμονίες αυτές αποδίδεται το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων κατά την πανδημία του 1918. Για τους βαριά άρρωστους υπάρχει η ΜΕΘ, καθώς και τα αντιιικά φάρμακα, όπως η οσελταμιβίρη, γνωστή με την εμπορική της ονομασία Tamiflu. Τα φάρμακα αυτά στοχεύουν μία πρωτεΐνη στην επιφάνεια του ιού της γρίπης, καθιστώντας αδύνατη την εξάπλωσή του.

Η αποτελεσματικότητά τους, ωστόσο, είναι περιορισμένη. Σύμφωνα με δεδομένα ερευνών, μειώνουν τη διάρκεια των συμπτωμάτων κατά περίπου 1 ημέρα και δεν προστατεύουν από τις σχετιζόμενες με τη γρίπη βακτηριακές λοιμώξεις ή νοσηλείες.

Μετά από έναν αιώνα ιατρικών και επιστημονικών ανακαλύψεων, η θεραπεία και η πρόληψη της γρίπης παραμένουν μεγάλη πρόκληση. Αν και έχουμε κατανοήσει καλύτερα τους μηχανισμούς του ιού, δεν έχει αναπτυχθεί αποτελεσματικό εμβόλιο και αντιιικά φάρμακα. Το ερώτημα επομένως παραμένει: θα υπάρχει εμβόλιο και φάρμακα όταν εμφανιστεί η επόμενη αναπόφευκτη πανδημία γρίπης;

Βιβλιογραφία: Scientific American

Φωτογραφία: State Library of Queensland

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα