Όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα περιστατικά του SARS-CoV-2 πέρσι το χειμώνα, οι επιστήμονες γρήγορα κατάλαβαν ότι υπάρχει πιθανότητα να εξελιχθεί σε πανδημία. Πίστευαν επίσης ότι ο ιός δεν πρόκειται να μεταλλαχθεί σε μεγάλο βαθμό και θα παραμείνει σχετικά σταθερός. Είναι αλήθεια ότι οι κορονοϊοί δεν μεταλλάσσονται στον ίδιο βαθμό με τους ιούς της γρίπης, της ηπατίτιδας και του HIV, καθώς έχουν έναν επιπλέον μηχανισμό διόρθωσης λαθών κατά τον πολλαπλασιασμό τους.
Όπως τελικά αποδείχθηκε, ο SARS-CoV-2 δεν είναι τόσο σταθερός όσο θα περιμέναμε, καθώς έχει συγκεντρώσει ήδη αρκετές μεταλλάξεις μετά την μεταπήδησή του από τα ζώα στον άνθρωπο. Οι μεταλλάξεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν αντικατάσταση, απαλοιφή ή εισαγωγή βάσεων στο γενετικό κώδικα του ιού. Η πλειοψηφία των παραπάνω δεν επηρεάζει τη δομή ή τη συμπεριφορά του ιού, ενώ υπάρχει πιθανότητα να καταστρέψουν εντελώς τον ιό.
Τους τελευταίους μήνες έχουν εμφανιστεί αρκετά νέα στελέχη του ιού, τα οποία επηρεάζουν κυρίως τη μολυσματικότητά του. Τα στελέχη έχουν εντοπιστεί σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Νότια Αφρική και η Βραζιλία. Η συνεχής παρακολούθηση των στελεχών που κυκλοφορούν παγκοσμίως δείχνει ότι οι μεταλλάξεις που εμφανίστηκαν προσφάτως δεν είναι τυχαίες.
Το γεγονός ότι εμφανίστηκαν παρόμοιες μεταλλάξεις σε διαφορετικές περιοχές πρακτικά σημαίνει ότι οι μεταλλάξεις έχουν κάποια επίδραση στον ιό.
Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι βοηθούν τον ιό να μεταδοθεί ευκολότερα και να διαφύγει της δράσης του ανοσοποιητικού συστήματος. Πριν λίγες μέρες διαπιστώθηκε για πρώτη φορά ότι τα αντισώματα των ασθενών που νόσησαν από COVID-19 δεν μπορούν να εξουδετερώσουν το στέλεχος του ιού από τη Νότια Αφρική. Μάλιστα, ένας μικρός αριθμός ασθενών που είχαν αναρρώσει από COVID-19, μολύνθηκαν ξανά με το νέο μεταλλαγμένο στέλεχος.
Προς το παρόν, τα εμβόλια της Pfizer και της Moderna φαίνεται ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τα νέα στελέχη, ωστόσο η Moderna έχει ήδη ξεκινήσει να αναπτύσσει μία ενισχυτική δόση για το εμβόλιό της. Καθώς τα δύο εμβόλια έχουν πάνω από 90% αποτελεσματικότητα, μία μικρή μείωση της παραπάνω, δεν θα καταστήσει τα εμβόλια άχρηστα, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Η αποτελεσματικότητα των εμβολίων θα πρέπει να συνεχίσει να παρακολουθείται τους επόμενους μήνες και τα εμβόλια θα πρέπει να ενημερωθούν με τα νέα στελέχη, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη γρίπη. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι τα εμβόλια προκαλούν ισχυρότερη ανοσιακή απόκριση σε σχέση με τη φυσική λοίμωξη. Στις κλινικές δοκιμές του εμβολίου της, η Moderna διαπίστωσε επίσης ότι τα αντισώματα που παράγονται μετά τον εμβολιασμό παραμένουν περισσότερο σε σχέση με τα αντισώματα που δημιουργούνται μετά τη φυσική λοίμωξη.
Ακολούθως θα παρουσιάσουμε τα 5 στελέχη του SARS-CoV-2 που έχουν ξεχωρίσει περισσότερο σήμερα, καθώς και τις μεταλλάξεις σε καθένα από αυτά. Για κάθε στέλεχος, θα αναφερθεί η χώρα που ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά, το όνομά του, καθώς και οι σημαντικότερες μεταλλάξεις που φέρει.
Περιεχόμενα:
Ισπανία
Ονόματα: 20A.EU1, B.1.177
Σημαντικότερη Μετάλλαξη: A222V
Το στέλεχος 20A.EU1, ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία και φέρει τη μετάλλαξη A222V στην πρωτεΐνη ακίδα. Η πρωτεΐνη αυτή προσδένεται στους υποδοχείς ACE2 των κυττάρων, γεγονός που επιτρέπει στον ιό να εισέλθει στα τελευταία. Η πρωτεΐνη ακίδα αποτελεί επίσης το στόχο των αντισωμάτων που παράγονται κατά τη διάρκεια της λοίμωξης. Σε πειράματα που έγιναν στο εργαστήριο, διαπιστώθηκε ότι τα αντισώματα που παράγονται μετά τη λοίμωξη από τον ιό SARS-CoV-2 έχουν μειωμένη ικανότητα να αντιμετωπίζουν στελέχη με τη μετάλλαξη A222V. Μέσα σε λίγους μήνες το στέλεχος 20A.EU1 έγινε το κυρίαρχο στέλεχος στην Ευρώπη. Ωστόσο, σήμερα δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι είναι περισσότερο μολυσματικό σε σχέση με το αρχικό στέλεχος. Σύμφωνα με τις παρούσες εκτιμήσεις, όταν οι περισσότερες χώρες ξεκίνησαν να άρουν τα περιοριστικά μέτρα το καλοκαίρι, το στέλεχος εξαπλώθηκε από την Ισπανία στις υπόλοιπες χώρες.
Μεγάλη Βρετανία
Ονόματα: 20I/501Y.V1, VOC 202012/01, B.1.1.7
Σημαντικότερη Μετάλλαξη: N501Y
Οι επιστήμονες στη Μεγάλη Βρετανία είχαν παρακολουθήσει το στέλεχος Β.1.1.7 για αρκετό καιρό πριν ανακοινώσουν το Δεκέμβριο ότι έχει 50% αυξημένη μολυσματικότητα σε σχέση με το αρχικό στέλεχος. Η ανακοίνωση αυτή βασίστηκε σε επιδημιολογικά δεδομένα τα οποία έδειξαν ότι ο ιός εξαπλώνεται ταχύτερα ενός των συνόρων της χώρας. Το αποτέλεσμα ήταν οι περισσότερες χώρες να απαγορέψουν τις πτήσεις προς και από τη Μεγάλη Βρετανία, ενώ και η ίδια η χώρα εφήρμοσε αυστηρότερα μέτρα.
Το στέλεχος B.1.1.7 φέρει 17 μεταλλάξεις, αρκετές από τις οποίες εντοπίζονται στην πρωτεΐνη ακίδα. Μία από αυτές, η N501Y, βοηθά τον ιό να προσδεθεί ισχυρότερα στους υποδοχείς ACE2. Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε αν η αυξημένη μολυσματικότητα του παραπάνω στελέχους αποδίδεται αποκλειστικά στη μετάλλαξη N501Y ή και σε άλλες μεταλλάξεις της πρωτεΐνης ακίδας.
Παρά τις αρχικές ανησυχίες, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι το νέο στέλεχος είναι περισσότερο μολυσματικό στα παιδιά σε σχέση με το αρχικό, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Τόσο η Pfizer όσο και η Moderna πιστεύουν ότι τα εμβόλιά τους θα είναι ικανά να αντιμετωπίσουν το στέλεχος αυτό. Πρώιμα δεδομένα από τη Μεγάλη Βρετανία έδειξαν ότι το στέλεχος B.1.1.7 έχει αυξημένη θνητότητα σε σχέση με το προηγούμενο, ωστόσο αυτό ακόμα δεν έχει επιβεβαιωθεί.
Ένα γεγονός που προκάλεσε έκπληξη είναι ότι το στέλεχος B.1.1.7 παρουσίασε αρκετές μεταλλάξεις ταυτόχρονα. Σύμφωνα με τις παρούσες εκτιμήσεις, οι μεταλλάξεις αυτές εμφανίστηκαν πιθανώς σε έναν ανοσοκατεσταλμένο ασθενή ο οποίος δεν είχε την ικανότητα να αντιμετωπίσει άμεσα τον ιό. Μία ή περισσότερες από τις παραπάνω μεταλλάξεις έδωσαν στο στέλεχος ένα εξελικτικό πλεονέκτημα, το οποίο του επέτρεψε να εξαπλωθεί στη Μεγάλη Βρετανία.
Νότια Αφρική
Ονόματα: 20H/501Y.V2, B.1.351
Σημαντικότερες Μεταλλάξεις: E484K, N501Y, K417N
Το στέλεχος B.1.351 εμφανίστηκε περίπου την ίδια περίοδο με το B.1.1.7 και εξαπλώθηκε ταχέως στη Νότια Αφρική με αποτέλεσμα να γίνει πολύ γρήγορα το κυρίαρχο στέλεχος. Το στέλεχος B.1.351 φέρει επίσης τη μετάλλαξη N501Y που παρατηρείται στο B.1.1.7, αν και τα διαθέσιμα δεδομένα έχουν δείξει ότι τα δύο στελέχη δεν σχετίζονται μεταξύ τους. Ωστόσο, η μετάλλαξη που έχει προκαλέσει μεγαλύτερη ανησυχία στους επιστήμονες είναι η E484K. Η μετάλλαξη αυτή εντοπίζεται μόνο στο στέλεχος της Νότιας Αφρικής και φαίνεται ότι βοηθά τον ιό να αποφύγει την εξουδετέρωση από το ανοσοποιητικό σύστημα, αλλά και τα εμβόλια.
Σύμφωνα με τελευταία δεδομένα εργαστηριακών πειραμάτων, η μετάλλαξη E484K καθιστά 10 φορές δυσκολότερη την πρόσδεση των αντισωμάτων στην πρωτεΐνη ακίδα. Τα φάρμακα μονοκλωνικών αντισωμάτων που χρησιμοποιούνται σήμερα, όπως αυτά της Regeneron και της Eli Lilly, έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα ενάντια στο στέλεχος B.1.351.
Στα τέλη Ιανουαρίου, μία προδημοσίευση από τη Νότια Αφρική έδειξε ότι ορός αντισωμάτων από ασθενείς που ανάρρωσαν από COVID-19 είχε πολύ μειωμένη ικανότητα να εξουδετερώνει το στέλεχος B.1.351. Μία άλλη προδημοσίευση που αναρτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου έδειξε ότι τα εμβόλια της Pfizer και της Moderna έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα ενάντια στο στέλεχος αυτό συγκριτικά με τα προηγούμενα στελέχη.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα παραπάνω εμβόλια παράγουν εξαιρετικά υψηλές ποσότητες αντισωμάτων. Κατά συνέπεια, ακόμα και μία μικρή μείωση της αποτελεσματικότητας ενάντια στο νέο στέλεχος, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν θα έχουμε επαρκείς ποσότητες για την εξουδετέρωσή του.
Βραζιλία
1ο Στέλεχος
Ονόματα: B.1.1.28, VOC202101/02, 20J501Y.V3, P.1
Σημαντικότερες Μεταλλάξεις: E484K, K417N/T, N501Y
2ο Στέλεχος
Ονόματα: VUI202101/01, P.2
Σημαντικότερη Μετάλλαξη: E484K
Τον Ιανουάριο επιστήμονες ανέφεραν ότι κατάφεραν να ανιχνεύσουν 2 νέα στελέχη του SARS-CoV-2 στη Βραζιλία. Αν και τα παραπάνω νέα στελέχη είχαν αρκετές κοινές μεταλλάξεις με τα υπόλοιπα μεταλλαγμένα στελέχη, φαίνεται ότι δεν σχετίζονται με αυτά.
Από τα δύο στελέχη της Βραζιλίας, αυτό που έχει προκαλέσει μεγαλύτερη ανησυχία είναι το P.1. Το στέλεχος αυτό φέρει περισσότερες μεταλλάξεις από το P.2 και έχει ήδη εξαπλωθεί στην Ιαπωνία, αλλά και σε άλλες χώρες. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι και αυτό το στέλεχος εμφανίστηκε σε έναν ανοσοκατεσταλμένο ασθενή, ωστόσο είναι αδύνατο να προσδιοριστεί πότε και που εμφανίστηκε, καθώς η Βραζιλία δεν κάνει συχνά ελέγχους για νέες μεταλλάξεις.
Τόσο η Βραζιλία όσο και η Νότια Αφρική είχαν μεγάλες επιδημίες COVID-19 το 2020. Κατά συνέπεια, καθώς ο αριθμός των ατόμων που είχαν αντισώματα ήταν πολύ υψηλός, μία μετάλλαξη που προσέδιδε στον ιό την ικανότητα να αποφεύγει το ανοσοποιητικό σύστημα θα είχε ισχυρό εξελικτικό πλεονέκτημα.