Οι νευροδιαβιβαστές είναι οι χημικοί σηματοδότες του εγκεφάλου που μεταφέρουν πληροφορίες ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα. Παραδείγματα νευροδιαβιβαστών είναι η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη.
Οι δύο πρώτες, δηλαδή η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη αποκαλούνται από αρκετούς «ορμόνες της ευτυχίας» χάρη στο ρόλο που παίζουν στη ρύθμιση των συναισθημάτων και της διάθεσης.
Μία κοινή αντίληψη είναι ότι οι ψυχικές νόσοι, όπως η κατάθλιψη και το άγχος εμφανίζονται ως αποτέλεσμα των χημικών ανισορροπιών στον εγκέφαλο.
Αν και η θεωρία αυτή είναι εν μέρει αληθής, ουσιαστικά υπεραπλουστεύει τις ψυχικές παθήσεις, οι οποίες στην πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα σύνθετες και επηρεάζουν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού.
Περιεχόμενα:
Μύθοι
Ένας κοινός μύθος είναι ότι οι χημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου ενοχοποιούνται αποκλειστικά για την εμφάνιση των ψυχιατρικών παθήσεων.
Αν και οι ανισορροπίες αυτές έχουν σχετιστεί με αρκετές διαταραχές της διάθεσης και ψυχικές νόσους, δεν έχει αποδειχθεί ακόμα ότι αποτελούν την αιτία των παθήσεων αυτών.
Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τον κίνδυνο εμφάνισης μίας ψυχικής νόσου περιλαμβάνουν:
- Την κληρονομικότητα και το οικογενειακό ιστορικό
- Τις εμπειρίες της ζωής, όπως για παράδειγμα το ιστορικό φυσικής, ψυχικής και συναισθηματικής κακοποίησης
- Το ιστορικό κατανάλωσης αλκοόλ ή απαγορευμένων ουσιών
- Η λήψη ορισμένων φαρμάκων
- Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως διάφορες καταστάσεις που προκαλούν συναισθήματα απομόνωσης
Αν και ορισμένες έρευνες έχουν διαπιστώσει σύνδεση ανάμεσα σε ανισορροπίες ορμισμένων νευροδιαβιβαστών και συγκεκριμένες ψυχικές νόσους, δεν γνωρίζουμε ακόμα γιατί εμφανίζονται οι ανισορροπίες αυτές.
Οι βιολογικές εξετάσεις που χρησιμοποιούνται σήμερα δεν μπορούν επίσης να επιβεβαιώσουν πέραν αμφιβολίας την παρουσία μίας ψυχικής νόσου. Κατά συνέπεια, οι γιατροί δεν μπορούν να διαγνώσουν τις ψυχικές νόσους ελέγχοντας την παρουσία χημικών ανισσοροπιών στον εγκέφαλο. Οι διαγνώσεις για τις παθήσεις αυτές γίνονται από τα συμπτώματα του ασθενούς και τα ευρήματα της φυσικής εξέτασης.
Ποιες Παθήσεις Συνδέονται με Χημικές Ανισορροπίες;
Αρκετές έρευνες έχουν συνδέσει τις χημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου με ορισμένες ψυχικές νόσους, οι σημαντικότερες από τις οποίες αναφέρονται παρακάτω.
Κατάθλιψη
Η κατάθλιψη ή κλινική κατάθλιψη, αποτελεί μία διαταραχή της διάθεσης που επηρεάζει αρκετές πτυχές της ζωής του ανθρώπου, από τις σκέψεις και τα συναισθήματα μέχρι τον ύπνο και τη διατροφή.
Αν και αρκετές έρευνες έχουν συνδέσει τις χημικές ανισορροπίες στον εγκέφαλο με τα συμπτώματα της κατάθλιψης, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η σύνδεση αυτή δεν μας δίνει την πλήρη εικόνα.
Για παράδειγμα, αρκετοί ερευνητές έχουν δείξει ότι αν η κατάθλιψη αποδίδεται αποκλειστικά στις χημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου, τότε οι θεαρπείες που στοχεύουν τους νευροδιαβιβαστές, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs), θα ασκούσαν ταχύτερα τη δράση τους.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία και μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Επίμονο αίσθημα θλίψης, απελπισίας, άγχους και απάθειας
- Επίμονο αίσθημα ενοχής, αναξιότητας και απαισιοδοξίας
- Απώλεια ενδιαφέροντας για δραστηριότητες ή χόμπι
- Δυσκολία στη συγκέντρωση, τη λήψη αποφάσεων και έκπτωση της μνήμης
- Ευερεθιστότητα
- Ανησυχία ή υπερδραστηριότητα
- Αϋπνια ή υπερβολική διάρκεια ύπνου
- Αλλαγές στην όρεξη και το βάρος
- Φυσικό άλγος, κράμπες και γαστρεντερικά προβλήματα
- Αυτοκτονικές σκέψεις
Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ωστόσο τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως για πρώτη φορά στην εφηβική ηλικία ή τα πρώτα χρόνια μετά τα 20 ή τα 30. Οι γυναίκες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για τη νόσο.
Υπάρχουν αρκετά διαφορετικά είδη κατάθλιψης. Ορισμένα από αυτά είναι:
- Η μείζων κατάθλιψη
- Η επίμονη καταθλιπτική διαταραχή (δυσθυμία)
- Η ψυχωσική κατάθλιψη
- Η επιλόχεια κατάθλιψη
- Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή
Οι ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν μετά τον τοκετό αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο επιλόχειας κατάθλιψης. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα, το 10-15% των γυναικών παρουσιάζουν επιλόχεια κατάθλιψη.
Διπολική Διαταραχή
Η διπολική διαταραχή είναι μία διαταραχή της διάθεσης που προκαλεί εναλλασσόμενα επεισόδια μανίας και κατάθλιψης. Τα επεισόδια αυτά μπορεί να έχουν διάρκεια λίγων ημερών ή ακόμα και ετών.
Ο όρος μανία αναφέρεται σε μία κατάσταση παθολογικά υψηλής ενέργειας. Στους ασθενείς που παρουσιάζουν μανιακά επεισόδια εμφανίζονται συνήθως τα παρακάτω συμπτώματα:
- Αίσθημα ευφορίας και υψηλής διάθεσης
- Εξαιρετικά υψηλά επίπεδα ενέργειας
- Συμμετοχή σε αρκετές δραστηριότητες ταυτόχρονα
- Εξαιρετικά γρήγορη ομιλία
- Αίσθημα ταραχής και ευερεθιστότητας
- Συχνές συγκρούσεις με άλλα άτομα
- Επικίνδυνη συμπεριφορά, όπως τζογάρισμα ή κατανάλωση αυξημένων ποσοτήτων αλκοόλ
- Αυξημένη συχνότητα φυσικών τραυματισμών
Τα σοβαρά επεισόδια μανίας ή κατάθλιψης μπορεί να προκαλέσουν ψυχωσικά συμπτώματα όπως παραλήρημα ή ψευδαισθήσεις.
Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή παρουσιάζουν χαρακτηριστικές αλλαγές στα επίπεδα ενέργειας και τη διάθεσή τους. Διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο για καταχρήσεις ουσιών καθώς και αυξημένη συχνότητα ορισμένων παθήσεων, όπως:
- Ημικρανίες
- Θυρεοειδοπάθειες
- Καρδιοπάθειες
- Διαβήτη
- Παχυσαρκία ή σημαντική απώλεια βάρους
Τα ακριβή αίτια της διπολικής διαταραχής είναι ακόμα άγνωστα. Ωστόσο, οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι αλλαγές στους ντοπαμινικούς υποδοχείς, γεγονός που επηρεάζει τα επίπεδα της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, μπορεί να συμβάλλουν στη συμπτωματολογία της διπολικής διαταραχής.
Αγχώδεις Διαταραχές
Αρκετοί άνθρωποι παρουσιάζουν άγχος όταν αντιμετωπίζουν σημαντικές αλλαγές στη ζωή τους, έχουν προβλήματα στο σπίτι ή εξ’αιτίας της πίεσης από την εργασία τους.
Ωστόσο, οι ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζουν επίμονο άγχος ή υπερβολική ανησυχία, συμπτώματα που επιδεινώνονται σημαντικά ως απόκριση σε στρεσογόνες καταστάσεις.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς μίας μελέτης του 2015, δεδομένα ερευνών έχουν δείξει ότι το γάμμα αμινοβουτυρικό οξύ (GABA) είναι ένας νευροδιαβιβαστής που παίζει σημαντικό ρόλο στις αγχώδεις διαταραχές.
Το GABA μειώνει τη νευρωνική δραστηριότητα στην αμυγδαλή, την περιοχή δηλαδή του εγκεφάλου που αποθηκεύει και επεξεργάζεται τις πληροφορίες για τα συναισθήματα.
Το GABA δεν είναι ο μοναδικός νευροδιαβιβαστής που εμπλέκεται στις αγχώδεις διαταραχές. Άλλοι νευροδιαβιβαστές που μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση των παθήσεων αυτών περιλαμβάνουν:
- Τη σεροτονίνη
- Τα ενδοκανναβινοειδή
- Την οξυτοκίνη
- Την κορτικοεκλυτίνη
- Τα οπιοειδή πεπτίδια
- Το νευροπεπτίδιο Υ
Θεραπεία
Οι γιατροί χορηγούν συνήθως ψυχοτροπικά για την απαναφορά της ισορροπίας συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται στη θεραπεία ενός μεγάλου εύρους ψυχικών νόσων, μεταξύ των οποίων η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές και η διπολική διαταραχή.
Παραδείγματα ψυχοτροπικών φαρμάκων περιλαμβάνουν:
- Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (SSRIs), όπως η φλουοξετίνη, η σιταλοπράμη και η σερτραλίνη
- Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης-Νορεπινεφρίνης (SNRIs), όπως η βενλαφαξίνη, η ντουλοξετίνη και η δεσβενλαφαξίνη
- Τρικυκλικά Αντικαταθλιπτικά (TCAs), όπως η αμιτριπτυλίνη, η δεσιπραμίνη και η νορτριπτυλίνη
- Βενζοδιαζεπίνες, όπως η κλοναζεπάμη και η λοραζεπάμη
Σύμφωνα με μία έρευνα του 2017, τα αντικαταθλιπτικά μπορούν να βελτιώσουν τη συμπτωματολογία στο 40-60% των ασθενών με μέτρια ή σοβαρή κατάθλιψη μέσα σε 6-8 εβδομάδες.
Αν και στους περισσότερους ασθενείς τα συμπτώματα υποχωρούν μέσα σε λίγες εβδομάδες, άλλοι μπορεί να χρειαστούν μήνες μέχρι να εμφανιστούν οι επιδράσεις του φαρμάκου.
Τα ψυχοτροπικά φάρμακα συνδέονται με μία σειρά ανεπιθύμητες ενέργειες, επομένως πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σχετική οδηγία ενός γιατρού. Ορισμένα παραδείγματα αυτών περιλαμβάνουν:
- Ξηροστομία
- Βράγχος φωνής
- Κεφαλαλγίες
- Ίλιγγο
- Μειωμένη libido
- Επιδείνωση των συμπτωμάτων
- Αυτοκτονικές σκέψεις