Ο μέσος όρος ηλικίας ανεβαίνει συνεχώς και ως αποτέλεσμα, η συχνότητα παθήσεων όπως η νόσος Alzheimer, αυξάνεται αντίστοιχα. Καθώς ακόμα δεν υπάρχουν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης ή θεραπείας, αρκετοί ασθενείς αναζητούν εναλλακτικές μεθόδους για να αντιμετωπίσουν ή να προλάβουν την άνοια. Οι περισσότερες από αυτές ωστόσο δεν βασίζονται σε υψηλής ποιότητας δεδομένα ερευνών.
Το περιβάλλον αυτό έχει οδηγήσει σε κατακόρυφη αύξηση της «ψευδοϊατρικής». Η ψευδοϊατρική αναφέρεται σε συμπληρώματα και άλλες παρεμβάσεις οι οποίες ναι μεν είναι νόμιμες, ωστόσο διαφημίζονται ως αποτελεσματικές και αποδεδειγμένες χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Όσοι προωθούν την ψευδοϊατρική βασίζονται στις ανησυχίες του ασθενούς για την υγεία του, χρησιμοποιούν προσωπικές απόψεις ως αποδεδειγμένα δεδομένα ερευνών και διαφημίζουν αμφιβόλου ποιότητας θεραπείες με σκοπό το οικονομικό κέρδος.
Αναφορικά με τις νευροεκφυλιστικές νόσους, το πλέον κοινό παράδειγμα ψευδοϊατρικής είναι τα συμπληρώματα διατροφής που βελτιώνουν τη γνωστικότητα και την υγεία του εγκεφάλου. Δεδομένα από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι η παραπάνω βιομηχανία η οποία έχει αξία 3.2 δις δολλάρια, δραστηριοποιείται μέσω της τηλεόρασης, του διαδικτύου αλλά και διαφημιστικών εντύπων. Αν και σήμερα δεν υπάρχει κανένα συμπλήρωμα διατροφής που αποδεδειγμένα μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της άνοιας και της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών, πολλά από τα παραπάνω συμπληρώματα είναι ιδιαίτερα δημοφιλή, ιδιαίτερα όταν πωλούνται υπό το όνομα μίας μεγάλης εταιρίας. Αυτό που δεν γνωρίζουν οι αγοραστές είναι ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν ελέγχονται ως προς την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους, επομένως μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα. Παράδειγμα αποτελούν τα συμπληρώματα της βιταμίνης Ε τα οποία στο παρελθόν είχαν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου ή ακόμα και θανάτου. Το γεγονός αυτό θέλησε να θίξει το Alzheimer’s Association, ένας οργανισμός ο οποίος τονίζει ότι πολλά από τα συμπληρώματα αυτά δεν βασίζονται σε δεδομένα ερευνών. Το κόστος τους επίσης συχνά είναι υψηλό και μπορεί να καθυστερεί την αναζήτηση άλλων, επιβεβαιωμένων παρεμβάσεων από τον ασθενή μέσω της καθοδήγησης από τον γιατρό του.
Οι ασθενείς και οι γιατροί έρχονται συχνά αντιμέτωποι με προσεκτικά σχεδιασμένες τεχνικές που προσφέρουν ψευδή «επιστημονικά» δεδομένα για να υποστηρίξουν κάποια παρέμβαση ή συμπλήρωμα για την υγεία του εγκεφάλου. Παράδειγμα τέτοιας τεχνικής είναι η γνωστή ως «cargo cult science» η οποία χρησιμοποιείται στην προώθηση αρκετών σκευασμάτων. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί «δεδομένα» τα οποία παρουσιάζονται σε μία σοβαροφανή μορφή, ωστόσο στερούνται ουσίας και υποστήριξης από έρευνες.
Μία αντίστοιχα επικίνδυνη κατηγορία ψευδοϊατρικής αφορά παρεμβάσεις που προωθούνται από επαγγελματίες υγείας και υποτίθεται ότι στοχεύουν τα αίτια των νευροεκφυλιστικών νόσων (πχ. τοξικότητα από μέταλλα, έκθεση σε μύκητες ή λοιμώδη αίτια, όπως η νόσος του Lyme). Οι επαγγελματίες αυτοί προωθούν συχνά μεθόδους που δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και συχνά συνοδεύονται από σοβαρούς κινδύνους με μοναδικό σκοπό να αποκομίσουν οικομονικά οφέλη.
Προσφάτως, έχουν δημιουργηθεί επίσης λεπτομερή πρωτόκολλα με σκοπό την διόρθωση των βλαβών στις γνωστικές λειτουργίες τα οποία ωστόσο απλά ανακυκλώνουν γνωστές παρεμβάσεις για την άνοια (γνωστικές ασκήσεις, άσκηση, διατροφή για την καρδιακή υγεία) στις οποίες προσθέτουν συμπληρώματα ή άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής. Τα πρωτόκολλα αυτά προωθούνται συχνά από αναγνωρισμένους επαγγελματίες στο χώρο της υγείας, προσφέρουν μία ολιστική και εξατομικευμένη θεραπεία και, όπως υποστηρίζουν, βασίζονται σε έρευνες που έχουν δημοσιευτεί σε έκριτα επιστημονικά περιοδικά. Ωστόσο, εξετάζοντας λίγο πιο προσεκτικά τα δεδομένα, διαπιστώνουμε ότι και τα παραπάνω πρωτόκολλα εμπίπτουν επίσης στις τεχνικές του «cargo cult science» καθώς οι έρευνες στις οποίες αναφέρονται στερούνται επαρκούς επιστημονικής τεκμηρίωσης, τυχαιοποίησης με ομάδες ελέγχου ή έλεγχο για πιθανούς περιορισμούς.
Κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι παρά τα παραπάνω, τα οποία ουσιαστικά θίγουν την ηθική της ψευδοϊατρικής, οι παρεμβάσεις αυτές είναι σχετικά αβλαβείς και μπορούν να προσφέρουν ελπίδα σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν μία ανίατη νόσο. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, δεν είναι καθόλου αβλαβείς ηθικά, ιατρικά ή οικονομικά για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Αν και η ελπίδα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα που θα διευκολύνει κλινικές δοκιμές ή εναλλακτικές/συμπληρωματικές θεραπείες, η ειδοποιός διαφορά είναι ο τρόπος που παρουσιάζονται οι παρεμβάσεις αυτές. Οι συμπληρωματικές θεραπείες χορηγούνται συνήθως από τον γιατρό για να ενισχύσουν τη θεραπεία που ήδη λαμβάνει ο ασθενής. Επίσης ο γιατρός δεν έχει κάποιο οικονομικό όφελος από τη χορήγησή τους. Οι κλινικές δοκιμές πάντοτε χαρακτηρίζονται από ειλικρίνεια μεταξύ ερευνητών και εθελοντών και οι τελευταίοι πάντοτε γνωρίζουν ότι υπάρχει πιθανότητα να μην παρατηρήσουν οφέλη από τη λήψη ενός νέου φαρμάκου. Αντίθετα, η ψευδοϊατρική βασίζεται σε ανήθικα οικονομικά οφέλη για τους επαγγελματίες που τη στηρίζουν και ψευδείς υποσχέσεις για οφέλη στους ασθενείς που την ακολουθούν.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Ο γιατρός έχει την υποχρέωση να είναι ενημερωμένος για τα διάφορα σκευάσματα ψευδοϊατρικής που κυκλοφορούν έτσι ώστε να μπορεί να προστατεύσει τους ασθενείς του. Αν κάποιος ασθενής αναφέρει κάποια από τις παραπάνω παρεμβάσεις ο γιατρός πρέπει:
- Να κατανοήσει ότι η επιθυμία του ασθενούς είναι συνήθως να αναζητήσει τις καλύτερες δυνατές παρεμβάσεις για την υγεία του και αυτός είναι ο λόγος που στρέφεται προς την ψευδοϊατρική.
- Να προσφέρει ειλικρινή και εμπεριστατωμένη επεξήγηση γιατί τα δεδομένα που επικαλείται η κάθε παρέμβαση ψευδοϊατρικής είναι ψευδή και στη συνέχεια να τονίσει ότι έχουν κινδύνους και υψηλό κόστος. Η προσέγγιση αυτή προωθεί το διάλογο και δεν απορρίπτει τις ανησυχίες του ασθενούς χωρίς να δώσεσι εξηγήσεις.
- Να ξεκαθαρίσει στον ασθενή ποιες παρεμβάσεις εμπίπτουν στην ψευδοϊατρική.
- Να τονίσει στον ασθενή γιατί τα δεδομένα που επικαλείται η ψευδοϊατρική δεν είναι αποτέλεσμα σοβαρών ερευνών και να εξηγήσει ότι δεν έχουν εξετάσει περιορισμούς.
- Να ωθήσει τον ασθενή να διερευνήσει τα οικονομικά οφέλη πίσω από την κάθε παρέμβαση ψευδοϊατρικής.
- Να ενημερώσει τον ασθενή ότι αν είχε ανακαλυφθεί κάποια αποτελεσματική παρέμβαση για μία από τις κοινές νόσους, τότε θα γινόταν ήδη ευρεία χρήση της.
- Να δηλώσει στον ασθενή ότι θα συνεχίσει να τον υποστηρίζει και να ασχολείται με τη φροντίδα της υγείας του ακόμα κι αν οι απόψεις τους για την ψευδοϊατρική διαφέρουν.
Συμπεράσματα
Είναι σύγουρα ανησυχητικό ότι αρκετοί ασθενείς με άνοια και οι οικογένειές τους στοχεύονται από γιατρούς και εταιρίες που κινούνται με γνώμονα αποκλειστικά τα οικονομικά οφέλη. Ο γιατρός έχει ηθική δέσμευση να προστατεύσει τους ασθενείς που μπορεί να είναι ευάλωτοι στις παραπάνω πρακτικές. Πρέπει να γίνουν δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο ώστε να αντιμετωπιστούν οι μέθοδοι της ψευδοϊατρικής και να είναι ξεκάθαρο ότι δεν βασίζονται σε αληθινά δεδομένα. Είναι υποχρέωση του γιατρού να βοηθήσει τους ασθενείς του να ξεχωρίσουν τα σκευάσματα και τις μεθόδους της ψευδοϊατρικής. Το καλύτερο όπλο για την αντιμετώπιση του παραπάνω στόχου είναι η ενημέρωση.
Βιβλιογραφία: JAMA