Περίπου 2 στους 10 ενήλικες άνω των 65 ετών έχουν ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών, δηλαδή αισθητή έκπτωση στη μνήμη, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων ή την προσοχή. Το παραπάνω φαινόμενο αποδίδεται εν μέρει στις ίδιες αλλαγές του εγκεφάλου που ενοχοποιούνται και για την εμφάνιση άνοιας. Αν και η ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών συνήθως δεν επηρεάζει σημαντικά την καθημερινότητα, περίπου το 5-10% των παραπάνω ασθενών θα παρουσιάσει τελικά άνοια.
Ένα ερώτημα που ακόμα δεν έχει απαντηθεί είναι γιατί σε ορισμένους ασθενείς με ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών η νόσος εξελίσσεται τελικά σε άνοια, ενώ σε άλλους αυτό δεν συμβαίνει. Μία πρόσφατη έρευνα από το Columbia University που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Neurology κατάφερε να ταυτοποιήσει συγκεκριμένους παράγοντες που συνδέονται με αυξημένο ή μειωμένο κίνδυνο ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών.
Οι επιστήμονες εξέτασαν 2.903 εθελοντές ηλικίας άνω των 65 ετών και παρακολούθησαν την υγεία του εγκεφάλου τους για 9 χρόνια. Προκειμένου να αποφανθούν σχετικά με την παρουσία έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών οι επιστήμονες εξέτασαν τη μνήμη των εθελοντών καθώς και την ικανότητά τους να εκτελούν διάφορες ασχολίες της καθημερινότητας, όπως η χρήση τοη τηλεφώνου.
Στην αρχή της έρευνας όλοι οι εθελοντές είχαν φυσιολογικές γνωστικές λειτουργίες. 6 χρόνια αργότερα 752 εθελοντές είχαν ήπια έκπτωση των γνωστιωκών λειτουργιών, ενώ 301 είχαν άνοια. Στη συνέχεια, η επιστημονική ομάδα παρακολούθησε την πορεία των εθελοντών με ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών για άλλα 3 χρόνια.
Καθώς ορισμένοι από αυτούς κατέληξαν, η μελέτη εξέτασε τελικά μόλις 480 εθελοντές από την παραπάνω ομάδα. Οι 142 είχαν ακόμα ήπια έκπτωση των γνωστικών, ενώ 62 είχαν πλέον άνοια. Οι υπόλοιποι 276 δεν πληρούσαν πλέον τα κριτήρια για τη διάγνωση της ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών, γεγονός που δείχνει ότι η άνοια δεν αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών και μπορεί να προληφθεί.
Παράγοντες που Συνδέονται με Μειωμένο Κίνδυνο Ήπιας Έκπτωσης των Γνωστικών Λειτουργιών
Εκπαίδευση
Ο χρόνος που πέρασε ένα άτομο στο εκπαιδευτικό σύστημα ήταν ένας παράγοντας που συνδέθηκε με μειωμένο κίνδυνο ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών. Οι ασθενείς που είχαν περάσει περισσότερα από 11.5 χρόνια στην εκπαίδευση είχαν 5% μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν την παραπάνω νόσο σε σχέση με αυτούς που είχαν περάσει μόλις 10 χρόνια. Η έρευνα δεν έκανε διαχωρισμό ανάμεσα στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Μία θεωρία που μπορεί πιθανώς να εξηγήσει την παραπάνω παρατήρηση είναι ότι οι άνθρωποι που συνέχισαν την εκπαίδευση για αρκετά χρόνια έχουν συνήθως καλύτερο κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, γεγονός που τους επιτρέπει να ακολουθήσουν ευκολότερα έναν υγιεινό τρόπο ζωής.
Μία άλλη θεωρία είναι ότι με την εκπαίδευση ο εγκέφαλος δημιουργεί περισσότερους νευρώνες και συνάψεις, γεγονός που βοηθά στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου. Το γεγονός αυτό μπορεί να αντισταθμίσει τις αλλαγές που συμβαίνουν στην ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών, όπως η έκπτωση της μνήμης.
Δραστηριότητες στον Ελεύθερο Χρόνο
Οι ασθενείς που έκαναν περισσότερη άσκηση ή ήταν πιο κοινωνικοί είχαν ελαφρώς μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών.
Προκειμένου να ποσοτικοποιήσουν τις παραπάνω επιδράσεις, οι επιστήμονες έδωσαν στους εθελοντές ερωτηματολόγια σχετικά με τις δραστηριότητές τους. Ακολούθως δημιούργησαν μία κλίμακα από το 0 μέχρι το 13. Όσο υψηλότερο ήταν το σκορ σε αυτή την κλίμακα τόσο πιο δραστήριος ήταν ο εθελοντής. Οι υγιείς εθελοντές είχαν μέσο όρο 7.5 στην κλίμακα αυτή, αυτοί που είχαν ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών είχαν 7.4, ενώ οι εθελοντές με άνοια είχαν 5.8.
Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι η μέτρια άσκηση (όπως το κολύμπι) στη μέση ή την τρίτη ηλικία μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών. Οι προστατευτικές επιδράσεις της άσκησης μπορούν να εξηγηθούν από τις αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της τελευταίας. Αρκετά δεδομένα έχουν δείξει επίσης ότι η κοινωνική ζωή μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου και να μειώσει τον κίνδυνο προώρου θανάτου.
Εισόδημα
Οι εθελοντές που είχαν ετήσιο εισόδημα πάνω από 36.000$ είχαν 20% μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν ήπια έκπτωση των γνωστωικών λειτουργιών σε σχέση με αυτούς που είχαν ετήσιο εισόδημα κάτω από 9.000$.
Το εισόδημα πιθανώς συνδέεται με τον κίνδυνο ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών για παρόμοιους λόγους με αυτούς που προαναφέρθηκαν για το επίπεδο εκπαίδευσης. Δηλαδή, οι εθελοντές με το υψηλότερο εισόδημα έχουν πρόσβαση σε καλύτερες δομές υγείας και μπορούν να ακολουθήσουν ευκολότερα έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Επιπλέον, αρκετοί από αυτούς ζουν σε περιοχές με μειωμένα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τελευταία δεδομένα έχουν συνδέσει την ατμοσφαιρική ρύπανση με διάφορες παθήσεις, όπως η νόσος Alzheimer και η νόσος του Parkinson, επομένως η παρατήρηση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Παράγοντες που Συνδέονται με Αυξημένο Κίνδυνο Ήπιας Έκπτωσης των Γνωστικών Λειτουργιών
Κληρονομικότητα
Η παρουσία του αλληλομόρφου AP0E E4 συνδέεται με 18% αυξημένο κίνδυνο ήπιας έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών. Η παρατήρηση αυτή συμφωνεί με τα αποτελέσματα προηγουμένων ερευνών που έδειξαν ότι το παραπάνω αλληλόμορφο αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.
Οι ασθενείς με το παραπάνω γονίδιο έχουν σχεδόν 3 φορές αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν νόσο Alzheimer συγκριτικά με αυτούς που έχουν διαφορετικά αλληλόμορφα του συγκεκριμένου γονιδίου. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα ερευνών, το αλληλόμορφο αυτό διευκολύνει τη συσσώρευση παθολογικών πρωτεϊνών στον εγκέφαλο (ένα χαρακτηριστικό εύρημα στους ασθενείς με νόσο Alzheimer).
Υποκείμενα Νοσήματα
Οι ασθενείς με ένα ή περισσότερα χρόνια νοσήματα, όπως για παράδειγμα η καρδιαγγειακή νόσος, η κατάθλιψη και ο διαβήτης, έχουν 9% αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών.
Η επιβάρυνση από τις παθήσεις αυτές μπορεί να επηρεάσει τόσο την καθημερινότητα του ασθενούς όσο και την κοινωνική του ζωή. Οι παραπάνω παράγοντες έχουν συνδεθεί με αυξημένη ταχύτητα έκπτωσης της εγκεφαλικής υγείας. Άλλες παθήσεις, όπως η καρδιαγγειακή νόσος, έχουν επίσης συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο άνοιας.
Επίλογος
Η παρούσα μελέτη μάς υπενθυμίζει ότι η ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών δεν αποτελεί απαραίτητα προάγγελο της άνοιας. Μάλιστα, ένας σημαντικός αριθμός που διαγνώστηκαν με ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών κατά τη διάρκεια της έρευνας κατάφεραν τελικά να αντιμετωπίσουν τη νόσο με αποτέλεσμα η εγκεφαλική τους λειτουργία ξαναγίνει φυσιολογική. Προς το παρόν δεν μπορούμε ακόμα να προσδιορίσουμε τους παράγοντες που βοήθησαν στην επίτευξη του παραπάνω στόχου, ωστόσο σύμφωνα με τους επιστήμονες πιθανώς το φαινόμενο αυτό αποδίδεται στις αλλαγές του τρόπου ζωής.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αν και υπάρχουν μη τροποποιήσιμοι παράγοντες που επηρεάζουν τον κίνδυνο ήπιας έκπτωσης (όπως τα γονίδια), υπάρχουν αρκετοί άλλοι που μπορούμε να ελέγξουμε. Κατά συνέπεια, θα πρέπει όσο το δυνατόν ταχύτερα να υιοθετήσουμε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, καθώς έτσι θα περιορίσουμε τον κίνδυνο άνοιας στο ελάχιστο.