Οι ιοί είναι περισσότερο γνωστοί για την επιθετική και λοιμώδη φύση τους. Η αντίληψη αυτή προφανώς είναι δικαιολογημένη καθώς τα παθογόνα αυτά ενοχοποιούνται για μία σειρά λοιμώξεων από ήπιες, όπως το κοινό κρυολόγημα, μέχρι σοβαρότερες, όπως το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS). Οι ιοί εισέρχονται στα κύτταρα του ξενιστή και στη συνέχεια χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς του κυττάρου για να απελευθερώσουν νέα σωματίδια ιών που μολύνουν περισσότερα κύτταρα.
Ωστόσο, υπάρχουν και ιοί που δεν είναι επιβλαβείς. Ορισμένα είδη ιών έχουν την ικανότητα να καταστρέφουν βακτήρια, ενώ άλλα μπορούν να αντιμετωπίσουν πιο επικίνδυνους ιούς. Αντίστοιχα με τα ωφέλιμα βακτήρια (προβιοτικά) επομένως, έχουμε και αρκετούς ωφέλιμους μικροοργανισμούς στον οργανισμό μας.
Προστατευτικοί «Φάγοι»
Οι βακτηριοφάγοι (ή «φάγοι») είναι ιοί που μολύνουν και καταστρέφουν συγκεκριμένα βακτήρια. Βρίσκονται στις βλεννογόνους μεμβράνες που καλύπτουν το γαστρεντερικό, το αναπνευστικό και το αναπαραγωγικό σύστημα.
Η βλέννη είναι ένα πηχτό, κολλώδες υλικό που αποτελεί ένα φυσικό φραγμό απέναντι στα παθογόνα βακτήρια, ενώ προστατεύει τα κύτταρα που καλύπτει από τη μόλυνση. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι οι φάγοι που βρίσκονται στη βλέννη αποτελούν κομμάτι του φυσικού ανοσοποιητικού συστήματος και προστατεύουν τον οργανισμό από τα παθογόνα βακτήρια.
Οι φάγοι χρησιμοποιούνται εδώ και σχεδόν έναν αιώνα για την αντιμετώπιση της δυσεντερίας, της σήψης από τον Staphylococcus aureus, των λοιμώξεων της σαλμονέλλας και των δερματικών λοιμώξεων. Οι πηγές των φάγων αυτών ήταν διάφορες λίμνες, το σώμα, ο αέρας ή ακόμα και τα σωματικά υγρά μολυσμένων ασθενών. Οι επιστήμονες λάμβαναν τους φάγους από τις παραπάνω πηγές και στη συνέχεια τους χρησιμοποιούσαν θεραπευτικά.
Τελευταία, η συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα των ανθεκτικών λοιμώξεων έχει συγκεντρώσει εκ νέου το ενδιαφέρον στους φάγους. Προσφάτως, ένας έφηβος από το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδόν κατέληξε από μία ανθεκτική στα αντιβιοτικά λοίμωξη αλλά τελικά σώθηκε χάρη στην επιτυχή χρησιμοποίηση των φάγων.
Οι φάγοι σήμερα μπορούν πλέον να τροποποιηθούν και γενετικά. Συγκεκριμένα στελέχη φάγων δοκιμάζονται σε βακτήρια-στόχος και τα πιο αποτελεσματικά χορηγούνται σε ασθενείς στις κατάλληλες συγκεντρώσεις.
Υπάρχουν δύο είδη σκευασμάτων με φάγους που χρησιμοποιούνται σήμερα. Το πρώτο δρα ενάντια σε ένα μεγάλο εύρος βακτηρίων, ενώ το δεύτερο έχει πιο στοχευμέμνη δράση.
Πριν τη χορήγηση της θεραπείας, συλλέγεται ένα δείγμα από την περιοχή του ασθενούς που εντοπίζεται η λοίμωξη και στη συνέχεια το βακτηριακό στέλεχος ταυτοποιείται στο εργαστήριο. Αν το βακτήριο ανήκει σε κάποιο είδος που αντιμετωπίζεται από τους διαθέσιμους φάγους, μπορεί να χορηγηθεί θεραπεία.
Η θεραπεία χορηγείται από του στόματος, απ’ευθείας στις πληγές ή στις βακτηριακές βλάβες. Η ενδοφλέβια χορήγηση των φάγων εξετάζεται ακόμα από κλινικές δοκιμές.
Ωφέλιμες Ιογενείς Λοιμώξεις
Οι ιογενείς λοιμώξεις στις μικρές ηλικίες είναι απαραίτητες για να διασφαλίσουν τη σωστή ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπλέον, το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται συνεχώς κατά την ανάπτυξή του από ήπιες ιογενείς λοιμώξεις που σκοπό έχουν να δημιουργήσουν ανοσία σε άλλες λοιμώξεις.
Ορισμένοι ιοί μπορούν να προστατεύσουν επίσης τον οργανισμό από λοιμώξεις με άλλα, παθογόνα στελέχη ιών.
Για παράδειγμα, οι μη συμπτωματικοί ερπητοϊοί μπορούν να βοηθήσουν τα φυσικά κύτταρα φονείς να ταυτοποιήσουν τα νεοπλασματικά κύτταρα, καθώς και τα κύτταρα που έχουν μολυνθεί με παθογόνους ιούς. Οι ερπητοϊοί αυτοί προσφέρουν στα φυσικά κύτταρα φονείς τα κατάλληλα αντιγόνα μέσω των οποίων θα μπορέσουν τα ταυτοποιήσουν στο μέλλον τα νεοπλασματικά κύτταρα.
Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει στους ιούς να επιβιώσουν περισσότερο στον ξενιστή τους, ενώ ταυτόχρονα τους επιτρέπει να αντιμετωπίσουν τους ανταγωνιστές ιούς που πιθανώς προκαλούν βλάβες στον ξενιστή. Αυτή τη στιγμή διερευνάται αν οι ερπητοϊοί αυτοί μπορεί να χρησιμοποιηθούν στην αντιμετώπιση των νεοπλασματικών κυττάρων.
Ο Pegivirus C ή GBV-C είναι ένας ιός που δεν προκαλεί κλινικά συμπτώματα. Τελευταίες έρευνες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με HIV που έχουν μολυνθεί με τον ιό GBV-C, έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης σε σχέση με τους ασθενείς που δεν είναι φορείς του τελευταίου ιού.
Ο ιός επιβραδύνει την πορεία της νόσου αποκλείοντας τους υποδοχείς που είναι απαραίτητοι για την είσοδο του ιού HIV στα κύτταρα, ενώ ενισχύει παράλληλα την απελευθέρωση ιντερφερονών και κυτταροκινών που ανιχνεύουν ιούς.
Ένα άλλο παράδειγμα ωφελίμων ιών είναι οι νοροϊοί. Οι ιοί αυτοί, όπως έδειξαν ορισμένες έρευνες, έχουν προστατευτική δράση στα ποντίκια που έχουν πάρει αντιβιοτικά. Τα ωφέλιμα βακτήρια του εντέρου καταστρέφονται από τα αντιβιοτικά, γεγονός που τα καθιστά πιο ευάλωτα στις λοιμώξεις. Ωστόσο, επί απουσίας των βακτηρίων αυτών οι νοροϊοί μπορούσαν να παίξουν αυτό το ρόλο και να προστατεύσουν το έντερο από τις λοιμώξεις.
Το Μέλλον στους Θεραπευτικούς Ιούς
Η σύγχρονη τεχνολογία μας έχει επιτρέψει να κατανοήσουμε καλύτερα τις σύνθετες μικροβιακές κοινότητες που βρίσκονται στο ανθρώπινο σώμα. Εκτός από τα ωφέλιμα βακτήρια, γνωρίζουμε πλέον ότι υπάρχουν και ωφέλιμοι ιοί στο έντερο, το δέρμα και το αίμα.
Οι γνώσεις μας σχετικά με τους ιούς αυτούς είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Ωστόσο, η μελέτη τους αποτελεί ένα πεδίο έρευνας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αυτή τη στιγμή οι ωφέλιμοι ιοί εξετάζονται ως φάρμακο για την αντιμετώπιση παθογόνων ιών, ως εργαλείο για την αναζήτηση των μηχανισμών του γονιδιώματος και των γενετικών νόσων, αλλά και για την ανάπτυξη νέων γονιδιακών θεραπειών.
Βιβλιογραφία: The Conversation