Τα στελέχη της γρίπης μεταλλάσσονται συνεχώς. Οι μικρές αλλαγές στη γονιδιακή σύνθεση των στελεχών λέγονται αντιγονική παρέκκλιση, ενώ οι μείζονες αλλαγές είναι γνωστές ως αντιγονική μεταβολή.
Όταν ένα στέλεχος μεταλλάσσεται, το ανοσοποιητικό σύστημα το αντιλαμβάνεται ως νέο ιό. Τα αντισώματα που είχαν δημιουργηθεί ως απόκριση στη γρίπη παλαιότερα δεν μπορούν πλέον να προστατεύσουν τον οργανισμό ενάντια στο μεταλλαγμένο στέλεγχος.
Οι παραπάνω γενετικές μεταλλάξεις είναι ο λόγος που:
- Νοσούμε αρκετές φορές με τον ιό της γρίπης
- Πρέπει να κάνουμε το εμβόλιο της γρίπης ετησίως
- Το εμβόλιο είναι λιγότερο αποτελεσματικό κάποιες χρονιές σε σχέση με άλλες
Αντιγονική Παρέκκλιση
Οι μικρές αλλαγές στον ιό της γρίπης είναι γνωστές ως αντιγονική παρέκκλιση. Τόσο ο ιός της γρίπης Α όσο και ο ιός της γρίπης Β μπορούν να παρουσιάσουν το φαινόμενο αυτό.
Οι μεταλλάξεις στα γονίδια του ιού προκαλούν συνήθως αλλαγές στις πρωτεΐνες αιμαγλουτίνη (ΗΑ) και νευροαμινιδάση (ΝΑ) που βρίσκονται στην επιφάνεια του ιού. Οι πρωτεΐνες αυτές, γνωστές ως αντιγόνα, αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα και προκαλούν ανοσολογική απόκριση η οποία προκαλεί συμπτώματα νόσησης και δημιουργεί ανοσολογική μνήμη.
Καθώς ο ιός πολλαπλασιάζεται, οι αλλαγές της αντιγονικής παρέκκλισης εμφανίζονται συνεχώς. Σταδιακά, οι μικρές αυτές αλλαγές συσσωρεύονται με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέα στελέχη που δεν αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα.
Η αντιγονική παρέκκλιση είναι ο λόγος που πρέπει να κάνουμε το εμβόλιο της γρίπης ετησίως αλλά και ο λόγος που μπορούμε να νοσήσουμε αρκετές φορές από την ιό της γρίπης κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Αντιγονική Μεταβολή
Η αντιγονική μεταβολή είναι ένας όρος που περιγράφει μείζονες αλλαγές στον ιό της γρίπης. Συνήθως εμφανίζεται όταν ο ιός της γρίπης επηρεάζεται από έναν ιό των ζώων, όπως για παράδειγμα τα πτηνά ή οι χοίροι.
Καθώς οι ιοί μεταλλάσσονται, σχηματίζονται νέοι υπότυποι που ο οργανισμός μας δεν έχει συναντήσει στο παρελθόν. Αυτό μπορεί να συμβεί με διάφορους τρόπους:
- Ένας ανθρώπινος ιός μολύνει ένα ζώο, όπως για παράδειγμα ένα χοίρο. Ο ίδιος χοίρος μολύνεται από έναν ιό που επηρεάζει άλλα ζώα, όπως οι πάπιες. Οι δύο ιοί ανταλλάσσουν γενετικό υλικό και μεταλλάσσονται, δημιουργώντας ένα νέο είδος ιού γρίπης που μπορεί να μεταδοθεί και στον άνθρωπο.
- Ένα στέλεχος της γρίπης των πτηνών μεταφέρεται στον άνθρωπο χωρίς να υποστεί κάποια συγκεκριμένη γενετική αλλαγή.
- Ένα στέλεχος της γρίπης των πτηνών μεταφέρεται σε ένα άλλο ζώο (όπως οι χοίροι) και στη συνέχεια στον άνθρωπο χωρίς να υποστεί σημαντικές αλλαγές.
Όταν συμβαίνει μία αντιγονική μεταβολή με κάποιον από τους παραπάνω τρόπους, ελάχιστοι ασθενείς έχουν ανοσία στο «νέο» ιό της γρίπης.
Οι πανδημίες της γρίπης που έχουν εμφανιστεί τους τελευταίους αιώνες αποδίδονται στο σύνολό τους σε αντιγονική μεταβολή του ιού. Ευτυχώς, οι μεταλλάξεις αυτές συμβαίνουν σπάνια με αποτέλεσμα τον προηγούμενο αιώνα να έχουμ σηειωθεί μόλις 4 πραγματικές πανδημίες γρίπης.
Η αντιγονική μεταβολή εμφανίζεται μόνο στους ιούς της γρίπης Α και όχι στους ιούς της γρίπης Β.
Παρεκκλίσεις, Μεταβολές και το Εμβόλιο της Γρίπης
Οι αντιγονικές παρεκκλίσεις και μεταβολές καθιστούν την ανάπτυξη ενός εμβολίου ιδιαίτερα δύσκολη, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της νόσου. Ο στόχος σήμερα είναι να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο που θα στοχεύει τα τμήματα του ιού που δεν επηρεάζονται από τις παραπάνω μεταλλάξεις, με αποτέλεσμα να μην χρειάζεται χορήγηση ετησίως.
Μέχρι να ανακαλυφθεί το παραπάνω εμβόλιο, θα πρέπει να μην αμελούμε το εμβόλιο της γρίπης κάθε χρόνο και να λαμβάνουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας για την πρόληψη της νόσου.
Φωτογραφία: www.MedicalGraphics.de (CC BY-ND 4.0)