Όταν μολυνθούμε με ένα βακτήριο ή έναν ιό, το ανοσοποιητικό μας σύστημα ενεργοποιείται για να αντιμετωπίσει τα παραπάνω παθογόνα και να περιορίσει τις βλάβες που προκαλούν. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι εξίσου αποτελεσματικό σε όλες τις ώρες της ημέρας, ωστόσο δεδομένα ερευνών από τον τελευταίο μισό αιώνα έχουν δείξει ότι αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Το παραπάνω φαινόμενο αποδίδεται στο βιολογικό ρολόι του ανθρώπου. Τα κύτταρα του οργανισμού, μεταξύ των οποίων και αυτά του ανοσοποιητικού συστήματος, γνωρίζουν την ώρα της ημέρας και δεν λειτουργούν εξίσου αποτελεσματικά σε όλες τις ώρες.
Το βιολογικό μας ρολόι έχει προσαρμοστεί για εκατομμύρια χρόνια με σκοπό να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Κάθε κύτταρο του οργανισμού φέρει συγκεκριμένες πρωτεΐνες, τα επίπεδα των οποίων το βοηθούν να αντιληφθεί την ώρα. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στον οργανισμό να προσαρμόσει τη λειτουργία του ανάλογα με τις ανάγκες που έχουμε κάθε ώρα.
Για παράδειγμα, το βιολογικό ρολόι διασφαλίζει ότι η παραγωγή μελατονίνης, της ορμόνης δηλαδή που συνδέεται με τον ύπνο, θα γίνει κυρίως τις νυχτερινές ώρες.
Το ανοσοποιητικό σύστημα αποτελείται από αρκετά διαφορετικά είδη κυττάρων τα οποία κυκλοφορούν στον οργανισμό και αναζητούν ενδείξεις λοίμωξης ή βλαβών. Ωστόσο, το βιολογικό ρολόι είναι αυτό που ελέγχει ποια είναι η θέση των κυττάρων αυτών κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Γενικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος εγκαθίστανται σε διάφορους ιστούς κατά τη διάρκεια της ημέρας και κυκλοφορούν στον οργανισμό κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μέσω του παραπάνω μηχανισμού, το βιολογικό ρολόι διασφαλίζει ότι τα παραπάνω κύτταρα βρίσκονται ήδη στους ιστούς τις ώρες που υπάρχει ο υψηλότερος κίνδυνος μόλυνσης.
Τη νύχτα, τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος και τελικά καταλήγουν στους λεμφαδένες. Εκεί, μπορούν να δημιουργήσουν μνήμη για τα παθογόνα που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια της ημέρας, γεγονός που διασφαλίζει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα θα αντιμετωπίσει ταχύτερα τα παθογόνα στο ενδεχόμενο μίας μελλοντικής έκθεσης.
Καταλαβαίνουμε από τα παραπάνω ότι το βιολογικό ρολόι παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Επομένως, το γεγονός ότι τα συμπτώματα διαφορετικών λοιμώξεων (όπως η γρίπη και η ηπατίτιδα) διαφοροποιούνται ανάλογα με την ώρα της ημέρας που μολυνθήκαμε, δεν θα πρέπει να μας προκαλέσει έκπληξη. Προφανώς, το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με άλλα παθογόνα.
Άλλες έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι η ώρα που παίρνουμε διάφορα φάρμακα μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητά τους. Για παράδειγμα, καθώς η μεγαλύτερη ποσότητα της χοληστερόλης παράγεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, είναι σημαντικό να παίρνουμε το βράδυ τις (short-acting) στατίνες, ένα φάρμακο για τη μείωση της χοληστερόλης. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζουμε ότι το φάρμακο θα προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη.
Βιολογικό Ρολόι και Εμβόλια
Δεδομένα έχουν δείξει ότι τα εμβόλια επηρεάζονται επίσης από το βιολογικό ρολόι, καθώς η απόκριση που προκαλούν μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με την ώρα που χορηγήθηκαν.
Για παράδειγμα, μία τυχαιοποιημένη μελέτη του 2016 με 250 εθελοντές ηλικίας άνω των 65 ετών έδειξε ότι η χορήγηση του εμβολίου της γρίπης τις πρωινές ώρες (9πμ-11πμ) προκάλεσε ισχυρότερη απόκριση αντισωμάτων συγκριτικά με τη χορήγηση του ίδιου εμβολίου το απόγευμα (3μμ-5μμ).
Μία άλλη μελέτη που εξέτασε εθελοντές ηλικίας 20-30 ετών διαπίστωσε ότι αυτοί που έκαναν το εμβόλιο της φυματίωσης (BCG) στο διάστημα 8πμ-9πμ είχαν ισχυρότερη ανοσιακή απόκριση συγκριτικά με αυτούς που εμβολιάστηκαν από τις 12 το μεσημέρι μέχρι τις 1μμ. Βλέπουμε, επομένως, ότι η χορήγηση ορισμένων εμβολίων νωρίς το πρωί μπορεί να δημιουργήσει καλύτερη ανοσία.
Ένας παράγοντας που μπορεί να εξηγήσει το παραπάνω φαινόμενο είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου το βιολογικό ρολόι ελέγχει τον ύπνο. Μάλιστα, μία μελέτη έδειξε ότι οι εθελοντές που κοιμήθηκαν επαρκώς το επόμενο βράδυ μετά τον εμβολιασμό τους για την ηπατίτιδα Α είχαν ισχυρότερη ανοσιακή απόκριση, η οποία προσέφερε ανοσία μεγαλύτερης διάρκειας, σε σχέση με αυτούς που κοιμήθηκαν λιγότερες ώρες.
Αν και προς το παρόν δεν γνωρίζουμε ακόμα γιατί ο ύπνος επηρεάζει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, το γεγονός αυτό φαίνεται ότι σχετίζεται με τις επιδράσεις του βιολογικού ρολογιού στην εντόπιση των ανοσιακών κυττάρων. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του ύπνου το βιολογικό ρολόι «στέλνει» τα ανοσιακά κύτταρα στους λεμφαδένες με σκοπό να αναπτυχθεί ανοσιακή μνήμη.
Προφανώς, οι παραπάνω παρατηρήσεις δημιουργούν ορισμένα εύλογα ερωτήματα σχετικά με την πανδημία της COVID-19. Η λειτουργία του βιολογικού ρολογιού παίζει πιθανώς σημαντικό ρόλο στον κίνδυνο λοίμωξης COVID-19. Για παράδειγμα, ο υποδοχέας που επιτρέπει στον ιό SARS-CoV-2 να μολύνει τα κύτταρα του οργανισμού αυξάνει τα επίπεδά του σε ορισμένες ώρες της ημέρας. Το γεγονός αυτό σημαίνει, ίσως, ότι τις ώρες αυτές διατρέχουμε αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης με τον ιό, ωστόσο αυτό θα πρέπει να επιβεβαιωθεί από ειδικές μελέτες.
Αντίστοιχα, δημιουργούνται ορισμένα ερωτήματα και αναφορικά με την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού για την COVID-19. Ωστόσο, καθώς η αποτελεσματικότητα των περισσοτέρων εμβολίων ξεπερνά το 90%, είναι σημαντικό να τα κάνουμε άμεσα ανεξαρτήτως της ώρας που θα εμβολιαστούμε.
Για τα υπόλοιπα εμβόλια τα οποία έχουν χαμηλότερη αποτελεσματικότητα, όπως για παράδειγμα αυτό της γρίπης, ίσως θα ήταν προτιμότερο να χορηγούνται πρωινές ώρες, προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι θα προκαλέσουν όσο το δυνατόν ισχυρότερη ανοσιακή απόκριση.