Η επιτυχία των εμβολίων στην αντιμετώπιση της COVID-19 έχει αναδείξει την αποτελεσματικότητα της παραπάνω προσέγγισης στην πρόληψη των λοιμώξεων. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν την ιστορία του Edward Jenner, ο οποίος χορήγησε για πρώτη φορά εμβόλια για την ευλογιά πριν από περίπου 250 χρόνια. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η Mary Wortley Montagu, μία αριστοκράτης που είχε εξερευνήσει το ενδεχόμενο του εμβολιασμού πριν τις ανακαλύψεις του Jenner, ήταν αυτή που έθεσε τις βάσεις για τα πειράματα του τελευταίου. Φέτος, συμπληρώνονται 300 χρόνια από τα πρώτα πειράματα της Wortley Montagu, επομένως είναι μία καλή ευκαιρία για μία σύντομη ιστορική αναδρομή στο έργο της.
Η Mary Pierrepont (το πατρικό όνομα της Wortley Montagu) γεννήθηκε το 1689. Ήταν μία δυναμική γυναίκα και έγραψε αρκετά ποιήματα, ενώ είχε και αρκετές προοδευτικές απόψεις σχετικά με το ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία. Προκειμένου να αποφύγει το ενδεχόμενο ενός προσυμφωνημένου γάμου, στα 23 της χρόνια παντρεύτηκε τον Edward Wortley Montagu, εγγονό του 1ου Κόμη του Sandwich.
Το 1726 ο Edward έγινε πρέσβης της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία εκείνη την περίοδο ήταν πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Mary Wortley Montagu ακολούθησε τον σύζυγό της στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγραψε αρκετά κείμενα για τις γυναίκες της Τουρκίας και συγκεκριμένα την ενδυμασία, τον τρόπο ζωής και τις παραδόσεις τους. Μία πρακτική που κέντρισε το ενδιαφέρον της Wortley Montagu ήταν μία μέθοδος εμβολιασμού για την ευλογιά.
Εδώ και αρκετά χρόνια ήταν γνωστό ότι ο κάθε άνθρωπος νοσούσε από ευλογιά μόνο μία φορά. Αν επιβίωνε, τότε δεν ήταν δυνατό να νοσήσει ξανά στην υπόλοιπη ζωή του. Θέλοντας να αποφύγουν το ενδεχόμενο μίας λοίμωξης με τον ιό, οι ηλικιωμένες γυναίκες της Τουρκίας προσπαθούσαν να προκαλέσουν ήπια νόσηση στα παιδιά με άλλο τρόπο.
Η ευλογιά προκαλεί χαρακτηριστικές δερματικές αλλοιώσεις (κηλίδες) στο δέρμα των ασθενών. Οι γυναίκες λάμβαναν ένα δείγμα πύου από έναν ασθενή με ευλογιά. Ακολούθως έκαναν μία πληγή στο μπράτσο ενός παιδιού, στην οποία έτριβαν το παραπάνω δείγμα. Μέσω αυτής της μεθόδου, το παιδί παρουσίαζε ήπια συμπτώματα και είχε ανοσία στην ευλογιά εφ’ όρου ζωής.
«Ορισμένες ηλικιωμένες γυναίκες στην Τουρκία χορηγούν αυτή τη θεραπεία κάθε φθινόπωρο. Σήμερα δεν υπάρχει καμία αναφορά ατόμου που πέθανε από την παραπάνω θεραπεία», έγραψε η Wortley Montagu.
Η αριστοκράτης είχε νοσήσει και η ίδια από ευλογιά και ως αποτέλεσμα απέκτησε ορισμένες ουλές στο πρόσωπο. Ο αδερφός της είχε καταλήξει από τη νόσο. Θέλοντας να προστατεύσει τον γιό της από την ευλογιά αποφάσισε να του χορηγήσει την προαναφερθείσα θεραπεία.
«Μετά από μία εβδομάδα, το παιδί δεν έχει κανένα σύμπτωμα, τραγουδάει και παίζει και ανυπομονεί για το δείπνο του», έγραψε σε μία επιστολή η Wortley Montagu.
Ακολούθως, αποφάσισε να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της για να ενημερώσει τους γιατρούς της Αγγλίας γι’ αυτή την προσέγγιση.
Σε λίγα χρόνια, το 1721 η Wortley Montagu επέστρεψε στην Αγγλία, η οποία αντιμετώπιζε εκείνη την εποχή μία επιδημία ευλογιάς. Θέλοντας να προστατεύσει την μικρή της κόρη, ζήτησε από τον γιατρό της πρεσβείας, ο οποίος είχε επιστρέψει επίσης στην Αγγλία, να της κάνει το εμβόλιο.
Ο γιατρός, θέλοντας να προστατεύσει την υπόληψή του, ζήτησε από αρκετούς άλλους γιατρούς να παρακολουθήσουν τη χορήγηση του εμβολίου. Τον Απρίλιο του 1721, η νεαρή Mary Alice ήταν το πρώτο άτομο που εμβολιάζεται στη Βρετανία. Αν και ορισμένοι γιατροί εντυπωσιάστηκαν, άλλοι είχαν αμφιβολίες σχετικά με αυτή την επικίνδυνη θεραπεία, όπως τη χαρακτήρισαν. Η Wortley Montagu θέλοντας να αποδείξει ότι πράγματι έχει ανοσία, επισκέφθηκε μαζί με την κόρη της αρκετά σπίτια ασθενών με ευλογιά. Παρά το γεγονός ότι δεν μολύνθηκε δεν ήταν λίγοι οι γιατροί της εποχής που υποστήριξαν ότι η θεραπεία αυτή μπορεί δυνητικά να είναι επικίνδυνη για τους ασθενείς.
Εμβολιασμός ή Θάνατος
Τον Αύγουστο του 1721, ένα πείραμα στις φυλακές Newgate του Λονδίνου έπεισε αρκετούς γιατρούς σχετικά με τα οφέλη του εμβολιασμού. Σε ορισμένους θανατοποινίτες δόθηκε η επιλογή να κάνουν το παραπάνω εμβόλιο της ευλογιάς και, αν επιβίωναν, τότε θα τους άφηναν ελεύθερους. Όλοι συμφώνησαν και τελικά έκαναν το εμβόλιο και αφέθηκαν ελεύθεροι. Μάλιστα, προκειμένου να αποδείξουν την αποτελεσματικότητα της προσέγγισης οι γιατροί της παραπάνω «κλινικής δοκιμής» είπαν σε μία γυναίκα που αποφυλακίστηκε να μείνει με ένα νεαρό αγόρι που έπασχε από ευλογιά. Η γυναίκα έμεινε και κοιμόταν με το αγόρι για 6 εβδομάδες, ωστόσο ποτέ δεν παρουσίασε συμπτώματα ευλογιάς.
Αν και η πρακτική αυτή αμφισβητήθηκε από ορισμένους ιατρικούς και θρησκευτικούς κύκλους, το παραπάνω πείραμα άλλαξε ριζικά τις απόψεις του κοινού για τον εμβολιασμό. Η πριγκίπισσα της Ουαλίας, στενή φίλη της Wortley Montagu, πείστηκε μετά το παραπάνω πείραμα και αποφάσισε να εμβολιάσει και τα δικά της παιδιά. Ένα σημαντικό κομμάτι των αριστοκρατών της Ευρώπης εντυπωσιάστηκε επίσης από το πείραμα και εμβολιάστηκε άμεσα.
Αν και ο εμβολιασμός εκείνη την εποχή συνδέθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις με σοβαρή νόσηση ή ακόμα και θάνατο των ασθενών, τελικά κατάφερε να σώσει χιλιάδες ζωές. Ο Γάλλος ποιητής Βολταίρος αναφέρθηκε αρκετά στη συμβολή της Wortley Montagu και ο εμβολιασμός αποτέλεσε σημείο-σταθμό στην Αναγέννηση.
75 χρόνια αργότερα, ο Άγγλος γιατρός Edward Jenner, ο οποίος είχε εμβολιαστεί στην παιδική του ηλικία, αποφάσισε να κάνει το επόμενο βήμα στον εμβολιασμό. Όπως παρατήρησε, οι άνθρωποι που είχαν νοσήσει από cowpox (μία παρόμοια νόσο με την ευλογιά που επηρεάζει τις αγελάδες και προκαλεί ήπια συμπτώματα στον άνθρωπο), είχαν ανοσία στην ευλογιά. Κατά συνέπεια, αποφάσισε να εμβολιάσει διάφορα άτομα με τον παραπάνω ιό χρησιμοποιώντας την πρακτική της Wortley Montagu.
Ο Jenner ήταν επίσης ο πρώτος που έδωσε το όνομα «εμβολιασμός» στην προσέγγιση αυτή (vaccination από το λατινικό vacca=αγελάδα). Μόλις αποδείχθηκε ότι ο εμβολιασμός δεν έχει κινδύνους για τον ασθενή, οι περισσότερες χώρες άρχισαν να χορηγούν εμβόλια μαζικά. Ο Jenner έλαβε αρκετά βραβεία και η δουλειά του οδήγησε στην εξάλειψη της ευλογιάς το 1976.
Σήμερα, κάθε φοιτητής ιατρικής μαθαίνει για τον Jenner, το πορτραίτο του οποίου βρίσκεται στο Royal College of Physicians του Λονδίνου. Ακόμα και η Blossom, η αγελάδα από την οποία απομονώθηκαν οι ιοί cowpox που χρησιμοποίησε ο Jenner για τα αρχικά του πειράματα, απεικονίζεται στο Royal College of Pathologists. Ωστόσο, ελάχιστοι γνωρίζουν τη συμβολή της Mary Wortley Montagu, τα πειράματα της οποίας έθεσαν τη βάση για τις ανακαλύψεις του Jenner. Κατά πάσα πιθανότητα, το γεγονός ότι ήταν γυναίκα της αριστοκρατίας και όχι άνδρας γιατρός στάθηκε εμπόδιο στην αναγνώριση της προσφοράς της, κάτι που προσπαθεί να διορθώσει σήμερα το Royal College of Physicians του Λονδίνου.