Girolamo Fracastoro: Ποιος ήταν ο Πατέρας της Επιδημιολογίας που Μίλησε για Μικρόβια πριν από 500 Χρόνια;

Η Αναγέννηση στην Ιταλία έφερε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη και οδήγησε σε σημαντική επιστημονική πρόοδο η οποία απουσίαζε από την Ευρώπη εδώ και αρκετούς αιώνες. Ωστόσο, την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν και επιδημίες αρκετών λοιμώξεων, όπως για παράδειγμα της σύφιλης. Η πρώτη καταγεγραμμένη επιδημία της παραπάνω νόσου εμφανίστηκε το 1494/95 στη Νάπολι, με το βακτήριο να εξαπλώνεται ακολούθως σε όλη την Ευρώπη.

Ο Girolamo Fracastoro, ένας γιατρός στη Βερόνα, παρατήρησε τα σημαντικά συμπτώματα της νόσου από πρώτο χέρι. Το βακτήριο που κυκλοφόρησε το 1494 ήταν πολύ πιο μολυσματικό και προκαλούσε σοβαρότερη νόσηση σε σχέση με το βακτήριο της σύφιλης που κυκλοφορεί σήμερα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, προκάλεσε σχεδόν 5 εκατομμύρια θανάτους σε όλη την Ευρώπη εκείνη την περίοδο.

Γεννημένος στη Βερόνα το 1478 από μία οικογένεια της υψηλής κοινωνίας, ο Fracastoro έγινε καθηγητής το 1502 στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, όπου εργαζόταν επίσης ο Νικόλαος Κοπέρνικος. Σπούδασε λογική και ανατομία στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα πριν μετακομίσει στη Βερόνα, όπου άνοιξε ένα ιδιωτικό ιατρείο. Το 1545 εξελέγη στο Συμβούλιο του Τρεντ και ήταν αυτός που συνέβαλε περισσότερο στη μεταφορά του συμβουλίου στη Μπολόνια το Μάρτιο του 1547, λόγω του φόβου για την επιδημία της πανώλης στο Τρεντ.

Ο Fracastoro είχε αρκετές ασχολίες. Έγραψε ένα δοκίμιο σχετικά με τη σύσταση του κρασιού (Di Vino Temperatura), συμμετείχε σε διαλόγους σχετικά με την ποίηση και τη φύση της ψυχής, έγραψε ποιήματα για την Παλαιά Διαθήκη και τον Ιωσήφ, ενώ μελέτησε την αστρονομία, τη φύση των λοιμώξεων, τη γεωλογία και τη φιλοσοφία.

Το πλέον γνωστό ποίημα του Fracastoro περιέχει αρχικές αναφορές στη μυθολογία και αναφέρεται σε μία λοιμώδη νόσο. Το ποίημα δημοσιεύτηκε το 1530 και είχε τίτλο Syphilis sive Morbus Gallicus (Σύφιλη ή η Γαλλική Νόσος), απ’ όπου προέρχεται και το όνομα της νόσου. Το παραπάνω ποίημα περιέχει αρκετά δεδομένα για τη νόσο και προσφέρει προσεγγίσεις για την αντιμετώπισή της. Το σύγγραμμα ολοκληρώθηκε και τυπώθηκε το 1521, με σκοπό να προληφθούν τα λάθη από την αντιγραφή του συγγράμματος με το χέρι.

Το ποίημα Syphilis έγινε δεκτό με διθυράμβους, καθώς ξεχώριζε τόσο για τον ποιητικό του λόγο όσο και για τα επιστημονικά δεδομένα που περιείχε. Ακολούθως ο Fracastoro επικεντρώθηκε πλήρως στη μελέτη των λοιμώξεων μέχρι και τη δεκαετία του 1540.

Το 1546, o Fracastoro δημοσίευσε σε 3 τόμους το De Contagione et Contagiosis Morbis (Σχετικά με τις Λοιμώξεις και τα Λοιμώδη Νοσήματα). Οι τόμοι 1 και 2 περιέχουν τις θεωρίες του Fracastoro σχετικά με τους μηχανισμούς μόλυνσης καθώς και συζητήσεις σχετικά με ένα μεγάλο αριθμό λοιμώξεων, μεταξύ των οποίων ο τύφος, η σύφιλη και η λέπρα. Ο 3ος τόμος περιέχει θεραπείες για αρκετές κοινές νόσους, καθώς και οδηγίες ατομικής υγιεινής για την πρόληψη των λοιμώξεων.

Οι θεωρίες του Fracastoro σχετικά με τη φύση των λοιμώξεων συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας εκείνη την εποχή. Ο Fracastoro ήταν ίσως ένας από τους πρώτους επιστήμονες που πίστευαν ότι οι λοιμώξεις προκαλούνται από μικροσκοπικά σποροειδή σωματίδια (seminaria) τα οποία μπορούν να πολλαπλασιαστούν ταχέως και είναι διαφορετικά για κάθε λοίμωξη.

Όπως υποστήριξε, τα σωματίδια αυτά μπορούν να μεταδοθούν με 3 τρόπους. Πρώτον, μέσω της άμεσης επαφής (όπως για παράδειγμα με μία χειραψία), δεύτερον, μέσω έμμεσης επαφής (από τα ρούχα) και τέλος, σε μεγαλύτερες αποστάσεις μέσω του αέρα, τονίζοντας ότι και στις 3 περιπτώσεις, προκειμένου να υπάρχει μόλυνση ο ασθενής θα πρέπει να έρθει σε άμεση επαφή με τα σωματίδια αυτά. Αν και αρκετές από τις παραπάνω θεωρίες είχαν εξεταστεί από διάφορους επιστήμονες στο παρελθόν, ο Fracastoro ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε μία σαφή θεωρία μόλυνσης χρησιμοποιώντας και τις 3 μεθόδους.

Η θεωρία του Fracastoro για τους «σπόρους μόλυνσης» ήταν ιδιαίτερα επαναστατική για την εποχή της. Αν και άλλοι επιστήμονες είχαν υποστηρίξει ότι οι λοιμώξεις μπορεί να μεταδίδονται μέσω του αέρα, ο Fracastoro ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε σε μικροσκοπικά ζωντανά σωματίδια. Η θεωρία για τους «σπόρους μόλυνσης» είχε βασιστεί σε μεγάλο βαθμό από το Δημοκρίτειο ατομισμό, καθώς και τη δουλειά του Ρωμαίου ποιητή Λουκρήτιου, η οποία είχε αναδυθεί ξανά τον 15ο αιώνα.

Η θεωρία του Fracastoro για τις λοιμώξεις, αν και συζητήθηκε από τους επιστήμονες της εποχής, δεν επηρέασε σημαντικά την πορεία της επιδημιολογίας, καθώς εν μέρει μπορούσε να εξηγηθεί από τη θεωρία του μιάσματος που ήταν περισσότερο διαδεδομένη εκείνα τα χρόνια. Οι αντιπαραθέσεις στην ιατρική κοινότητα σχετικά με το θέμα αυτό παρέμειναν για τους επόμενους 3 αιώνες, δηλαδή πολλά χρόνια μετά το θάνατο του Fracastoro το 1553.

Σύμφωνα με τη θεωρία του μιάσματος, τα λοιμώδη νοσήματα μεταδίδονται μέσω ρυπαρού αέρα. Η θεωρία αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 19ο αιώνα, οπότε και καταρρίφθηκε από τις έρευνες των Robert Koch και Louis Pasteur το 1861.

Οι βακτηριολόγοι του 19ου αιώνα ανέτρεξαν στις θεωρίες του Fracastoro, υποστηρίζοντας ότι η θεωρία των «σπόρων μόλυνσης» ουσιαστικά ήταν η πρώτη αναφορά στους μικροοργανισμούς και τους μηχανισμούς μετάδοσης των λοιμώξεων.

Αν και ο Fracastoro ήταν αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες της Αναγέννησης, σήμερα υπάρχει έντονη διαφωνία στους ιστορικούς σχετικά με το πρόσωπό του. Συγκεκριμένα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να θεωρείται ο «πατέρας» της θεωρίας των μικροβίων, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι είναι υπερβολή να πιστεύουμε ότι οι «σπόροι» αναφέρονται στα μικρόβια, με τη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα.

Στην εποχή του κορονοϊού, ωστόσο, θα πρέπει μάλλον να τον ευχαριστήσουμε για τις παρατηρήσεις του στο ρόλο της ατομικής υγιεινής στην πρόληψη των λοιμώξεων.

Βιβλιογραφία: Scientific American

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα