Η τηλεοπτική σειρά “The Last of Us” έχει ως κεντρική ιδέα μία πανδημία στον άνθρωπο η οποία έχει προκληθεί από ένα μύκητα του γένους Cordyceps. Στην πρώτη σκηνή, κιόλας, της τηλεοπτικής σειράς βρισκόμαστε σε ένα τηλεοπτικό στούντιο του 1968 όπου ένας επιστήμονας αναφέρει ότι αυτή τη στιγμή ένας μύκητας του γένους Cordyceps μπορεί να «ελέγξει» τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά μυρμηγκιών.
Η εισαγωγική αυτή σκηνή έχει βασιστεί σε πραγματικά δεδομένα καθώς οι επιδράσεις του μύκητα αυτού στα μυρμήγκια είναι γνωστές εδώ και αρκετά χρόνια. Μπορεί ωστόσο κάποια στιγμή ένας μύκητας να εξελιχθεί έτσι ώστε να προκαλεί αντίστοιχες επιδράσεις στον άνθρωπο;
Όπως προαναφέρθηκε, σήμερα γνωρίζουμε ότι ένας μύκητας Cordyceps μπορεί να μετατρέψει τα μυρμήγκια σε «ζόμπι», γεγονός που δείχνει ότι πράγματι οι μύκητες αυτοί είναι παθογόνοι για άλλους ζωντανούς οργανισμούς. Ωστόσο, τα μυρμήγκια και οι άνθρωποι διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό ως προς τη φυσιολογία τους.
Για παράδειγμα, τα μυρμήγκια είναι εξώθερμα (ή ποικιλόθερμα) ζώα που σημαίνει ότι δεν μπορούν να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία τους και έχουν πάντοτε τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκονται. Αντίθετα, ο άνθρωπος είναι ομοιόθερμος οργανισμός που σημαίνει ότι έχει πάντοτε μία σταθερή θερμοκρασία ανεξαρτήτως από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.
Επιπλέον, ο άνθρωπος, όπως και όλα τα σπονδυλωτά, έχει εξελιγμένο ανοσοποιητικό σύστημα το οποίο χωρίζεται σε δύο είδη ανοσία, τη φυσική και την επίκτητη. Τα μυρμήγκια, αντιθέτως, έχουν μόνο φυσική ανοσία και επομένως δεν έχουν τη δυνατότητα παραγωγής αντισωμάτων και εξειδικευμένων Τ λεμφοκυττάρων τα οποία αντιμετωπίζουν τους μύκητες.
Μπορεί η Κλιματική Αλλαγή να Επιτρέψει στους Μύκητες να Γίνουν Παθογόνοι για τον Άνθρωπο;
Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ως ενδεχόμενο στην παρούσα φάση. Η εμφάνιση του Candida auris, ενός ανθεκτικού μύκητα που έχει υψηλά ποσοστά θνητότητας στον άνθρωπο, φαίνεται ότι αποδίδεται μεταξύ άλλων και στην προσαρμογή των μυκήτων στις υψηλότερες θερμοκρασίες εξ’ αιτίας της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, ακόμα και αν ένας παθογόνος μύκητας Cordyceps καταφέρει να προσαρμοστεί στις θερμοκρασίες του ανθρωπίνου σώματος θα έπρεπε να υπερνικήσει τις άμυνες του οργανισμού μας, κάτι που φαίνεται απίθανο αυτή τη στιγμή.
Μπορεί ένας Μύκητας να Μετατρέψει τους Ανθρώπους σε Ζόμπι;
Και πάλι αυτό είναι μάλλον απίθανο, ωστόσο ορισμένοι μύκητες παράγουν διάφορες ουσίες που δρουν στον εγκέφαλο, όπως το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSD) και τα παραισθησιογόνα ψιλοκίνη και ψιλοκυβίνη. Επομένως, το ερώτημα αν μία λοίμωξη με μύκητες μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο δεν μπορεί να απορριφθεί.
Μπορεί στο Μέλλον να Αντιμετωπίσουμε μία Πανδημία από Μύκητες;
Μέχρι σήμερα, μόνο δύο είδη μικροβίων έχουν προκαλέσει πανδημίες στον άνθρωπο: οι ιοί και τα βακτήρια. Το βακτήριο Yersinia pestis ευθύνεται για την πανδημία της μαύρης πανώλης που εξαπλώθηκε στην Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα.
Ωστόσο, οι πανδημίες από ιούς είναι πιο συχνές, με πιο πρόσφατες την πανδημία της γρίπης του 1918, του HIV το 1981 και της COVID-19 στα τέλη του 2019.
Βέβαια, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, αν και ακόμα δεν έχει καταγραφεί κάποια πανδημία από μύκητες, αυτό δεν σημαίνει ότι το παραπάνω ενδεχόμενο είναι αδύνατο. Για παράδειγμα, το 1980 δεν γνωρίζαμε ότι οι ρετροϊοί είναι παθογόνοι για τον άνθρωπο, ωστόσο λίγα χρόνια αργότερα ξεκίνησε η πανδημία του HIV.
Αντίστοιχα, το 2003 πιστεύαμε ότι οι κορονοϊοί προκαλούν μόνο ήπια συμπτώματα, ωστόσο την ίδια χρονιά η κυκλοφορία του ιού SARS-CoV έδειξε ότι τα παθογόνα αυτά μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνα για τον άνθρωπο.
Προκειμένου ένας μύκητας να προκαλέσει πανδημία, θα πρέπει να έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, θα πρέπει να μπορεί να μεταδίδεται από έναν άνθρωπο-φορέα σε έναν άλλο άνθρωπο ή τουλάχιστον από το περιβάλλον στον άνθρωπο. Σήμερα, οι σοβαρές λοιμώξεις από μύκητες παρατηρούνται μόνο σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα και δεν μεταδίδονται.
Ωστόσο, μεταδοτικοί μύκητες έχουν προκαλέσει αρκετούς θανάτους σε άλλα σπονδυλωτά ζώα. Συγκεκριμένα, οι νυχτερίδες της Βόρειας Αμερικής νοσούν και καταλήγουν από μία νέα μυκητιασική νόσο, γνωστή ως «σύνδρομο της λευκής ρινός» (white nose syndrome). Το παθογόνο αυτό μπορεί να μεταδοθεί από μία νυχτερίδα σε μία άλλη, πιθανώς μέσω της επαφής. Οι νυχτερίδες έχουν υψηλή ανθεκτικότητα στη νόσο το καλοκαίρι, όταν η θερμοκρασία του σώματός τους είναι υψηλή, ωστόσο καταλήγουν από τη νόσο το χειμώνα όταν πέφτουν σε χειμερία νάρκη και η θερμοκρασία τους μειώνεται.
Το παραπάνω φαινόμενο δείχνει πόσο σημαντικός μηχανισμός άμυνας είναι η θερμοκρασία του σώματος ενάντια στους μύκητες.
Ένα άλλο ζώο που αντιμετωπίζει συχνά λοιμώξεις από μύκητες είναι ο βάτραχος. Ένας μύκητας που βρίσκεται στις λίμνες και μεταδίδεται με το νερό έχει εξαλείψει τους πληθυσμούς των παραπάνω ζώων. Οι βάτραχοι, όπως και οι νυχτερίδες, κινδυνεύουν από τους μύκητες μόνο στις χαμηλές θερμοκρασίες και το καλοκαίρι είναι προστατευμένοι από αυτά τα παθογόνα.
Τα παραδείγματα των νυχτερίδων και των βατράχων αποτελούν ίσως προειδοποιητικά σημεία για τον άνθρωπο. Αν και αυτή τη στιγμή κανένας από τους μύκητες που μολύνουν τον άνθρωπο δεν μπορεί να προκαλέσει πανδημία, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να χαλαρώσουμε την επαγρύπνησή μας.
Σήμερα, υπάρχουν εκατοντάδες είδη μυκήτων, αρκετά από τα οποία είναι παθογόνα τόσο για τα φυτά όσο και για τα ζώα. Βέβαια, όπως προαναφέρθηκε, οι μύκητες αυτοί δεν είναι απειλητικοί για τον άνθρωπο καθώς δεν μπορούν να επιβιώσουν στις υψηλές θερμοκρασίες του οργανισμού ούτε να υπερνικήσουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Ωστόσο, καθώς η θερμοκρασία της γης αυξάνεται, οι μύκητες ενδέχεται να προσαρμοστούν στις υψηλές θερμοκρασίες. Όταν συμβεί αυτό, δεν γνωρίζουμε αν τα αντιμυκητιασικά φάρμακα που θα έχουμε διαθέσιμα θα μπορούν να αντιμετωπίσουν το νέο αυτό παθογόνο. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν εμφανίστηκε το C. auris, ήταν ήδη ανθεκτικό σε όλα τα διαθέσιμα φάρμακα.
Πώς Μπορούμε να Προετοιμαστούμε;
Ιστορικά, τα παθογόνα που είχαν βρεθεί συχνότερα στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος ήταν οι ιοί και τα βακτήρια. Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) δημοσίευσε προσφάτως μία λίστα με ορισμένους δυνητικά επικίνδυνους μύκητες τους οποίους θα πρέπει να παρακολουθήσουμε. Σύμφωνα με τον WHO, θα πρέπει να παρακολουθούμε συνεχώς την πορεία συγκεκριμένων παθογόνων, έτσι ώστε να ανιχνεύσουμε εγκαίρως αν είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Ως αποτέλεσμα, είναι σημαντικό να γίνονται τακτικά μελέτες για τα παθογόνα αυτά και να μην θεωρούμε δεδομένο ότι δεν θα απειλήσουν ποτέ τον άνθρωπο. Η γνώση είναι η καλύτερη άμυνα που έχουμε για τα παθογόνα του μέλλοντος.
Φωτογραφία: Marek Piwnicki