Το εμβόλιο Gam-COVID-Vac, περισσότερο γνωστό ως Sputnik V, είναι το εμβόλιο της COVID-19 που αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο Gamaleya της Ρωσίας. Σήμερα, το εμβόλιο αυτό έχει ήδη εγκριθεί και χορηγείται σε 64 χώρες, μεταξύ των οποίων η Ινδία, η Αργεντινή και το Ιράν, ενώ αυτή τη στιγμή εξετάζεται και από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, με σκοπό να κυκλοφορήσει και στις χώρες της ΕΕ.
Το εμβόλιο Sputnik V χρησιμοποιεί την τεχνολογία του αδενοϊού φορέα, χορηγείται σε δύο δόσεις και έχει αποτελεσματικότητα 91.6%.
Οι αδενοϊοί είναι ένα είδος ιών που προκαλούν συνήθως κοινό κρυολόγημα ή άλλες ήπιες λοιμώξεις. Στο εμβόλιο χρησιμοποιούνται ως φορείς για τη μεταφορά του DNA για την παραγωγή της πρωτεΐνης ακίδας του SARS-CoV-2 στον οργανισμό. Η χορήγηση του εμβολίου προκαλεί παραγωγή αντισωμάτων για την πρωτεΐνη ακίδα, προετοιμάζοντας έτσι το ανοσοποιητικό σύστημα για μία μελλοντική λοίμωξη με τον ιό.
Οι δύο δόσεις του εμβολίου Sputnik V περιέχουν διαφορετικούς αδενοϊούς. Συγκεκριμένα, η πρώτη δόση περιέχει τον αδενοϊό 26 (Ad26), ενώ η δεύτερη τον αδενοϊό 5 (Ad5). Η χρήση δύο διαφορετικών ιών γίνεται γιατί η χορήγηση της 1η δόσης μπορεί να δημιουργήσει ανοσία στον ιό φορέα, γεγονός που περιορίζει την αποτελεσματικότητα της 2ης δόσης.
Το μονοδοσικό εμβόλιο της Johnson & Johnson χρησιμοποιεί επίσης τον ιό Ad26.
Συχνές Ανεπιθύμητες Ενέργειες
Η ανάλυση των πρώιμων δεδομένων από την κλινική δοκιμή φάσης ΙΙΙ του εμβολίου Sputnik V δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 2021 στο επιστημονικό περιοδικό Lancet. Με βάση τα δεδομένα αυτά, οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να προκαλέσει το εμβόλιο είναι:
- Συμπτώματα που ομοιάζουν γρίπη
- Κεφαλαλγία
- Πυρετό
- Τοπικές αντιδράσεις στο σημείο της έγχυσης
Οι παραπάνω ανεπιθύμητες ενέργειες είναι παρόμοιες με αυτές που προκαλούν τα υπόλοιπα εμβόλια της COVID-19, σύμφωνα με το CDC των ΗΠΑ.
Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο Lancet, 45 από τους 16.427 εθελοντές της κλινικής δοκιμής του εμβολίου παρουσίασαν σοβαρά συμπτώματα, όπως εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση, αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο και υπέρταση. Ωστόσο, καμία από τις παραπάνω επιπλοκές δεν συνδέθηκε τελικά με το εμβόλιο.
Σήμερα, ορισμένες χώρες διατηρούν ακόμα επιφυλακτική στάση απέναντι στο εμβόλιο. Ορισμένοι ειδικοί αντιμετώπισαν μάλιστα τα αποτελέσματα της μελέτης με σκεπτικισμό, καθώς το εμβόλιο κυκλοφόρησε στη Ρωσία από τον Αύγουστο του 2020, όταν ακόμα δεν υπήρχαν δεδομένα κλινικών δοκιμών.
Πολλαπλασιασμός των Ιών και Κοινό Κρυολόγημα
Οι αδενοϊοί, στη φυσική τους μορφή, πολλαπλασιάζονται στον οργανισμό και προκαλούν συμπτώματα κοινού κρυολογήματος. Οι αδενοϊοί που χρησιμοποιούνται στα εμβόλια, ωστόσο, έχουν τροποποιηθεί έτσι ώστε να μην μπορούν να πολλαπλασιαστούν. Στο εμβόλιο Sputnik V, για παράδειγμα, οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Gamaleya έχουν αφαιρέσει το γονίδιο Ε1 το οποίο επιτρέπει στον ιό να πολλαπλασιαστεί.
Ωστόσο, η Βραζιλία δεν έδωσε έγκριση στο εμβόλιο Sputnik V, καθώς υποστήριξε ότι ο αδενοϊός του εμβολίου μπορεί να πολλαπλασιαστεί. Σύμφωνα με την Anvisa, τον ελεγκτικό φορέα της Βραζιλίας, δεδομένα υψηλής ποιότητας δείχνουν ότι σε ένα περιορισμένο αριθμό ασθενών ο αδενοϊός του εμβολίου κατάφερε να πολλαπλασιαστεί μετά την είσοδό του στον άνθρωπο μέσω του εμβολιασμού.
Λίγο αργότερα, το Ινστιτούτο Gamaleya της Ρωσίας εξέδωσε μία ανακοίνωση στην οποία αρνήθηκε τους ισχυρισμούς της Anvisa, υποστηρίζοντας ότι το εμβόλιο απορρίφθηκε για πολιτικούς λόγους και όχι με επιστημονικά κριτήρια.
Η επιστημονική κοινότητα έχει διχαστεί στο συγκεκριμένο θέμα, με ορισμένους επιστήμονες να υποστηρίζουν ότι η Anvisa ερμήνευσε λανθασμένα τα αποτελέσματα, ενώ άλλους να κριτικάρουν τη Ρωσία ως προς τη διαφάνεια των δεδομένων που δημοσιεύει. Αν τελικά ο αδενοϊός στο Ρωσικό εμβόλιο μπορεί πράγματι να πολλαπλασιαστεί, αυτό σημαίνει ότι μερικοί ασθενείς που εμβολιάζονται θα παρουσιάσουν ήπια συμπτώματα κοινού κρυολογήματος. Ωστόσο, σε ορισμένους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς μπορεί να εμφανιστούν σοβαρότερα συμπτώματα.
Αυξημένος Κίνδυνος HIV Λοίμωξης
Μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων από τις κλινικές δοκιμές του εμβολίου Convidecia, ενός άλλου εμβολίου που χρησιμοποιεί τον Ad5, ορισμένοι επιστήμονες αναφέρθηκαν στους κινδύνους από τη χρησιμοποίηση του συγκεκριμένου ιού στα εμβόλια της COVID-19.
Σύμφωνα με μία μελέτη του 2008, η χρήση του Ad5 σε ένα εμβόλιο συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο λοίμωξης με τον ιό HIV.
Αν και σίγουρα η θεωρία αυτή θα πρέπει να εξερευνηθεί περισσότερο, ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι τα εμβόλια που χρησιμοποιούν αδενοϊούς δεν θα πρέπει να προτιμώνται όταν υπάρχει εναλλακτική επιλογή, ιδιαίτερα σε περιοχές με υψηλά ποσοστά HIV λοιμώξεων.