Σύμφωνα με μία νέα έρευνα που εξέτασε περισσότερους από 45.000 εθελοντές, οι ανεπιθύμητες ενέργειες που εμφανίζονται μετά τα εμβόλια της COVID-19 αποδίδονται κυρίως στο φαινόμενο nocebo.
Το φαινόμενο nocebo αποτελεί το «αντίθετο» του φαινομένου placebo και πρακτικά αναφέρεται στις ανεπιθύμητες ενέργειες που εμφανίζει ένας ασθενής επειδή γνωρίζει ότι η θεραπεία (ή το εμβόλιο) που έλαβε μπορεί να τις προκαλέσει.
Η επιστημονική ομάδα της παρούσας μετα-ανάλυσης εξέτασε 12 τυχαιοποιημένες, ελεγχόμενες με placebo κλινικές δοκιμές και διαπίστωσε ότι το 64% των ανεπιθύμητων ενεργειών αποδίδονται στο παραπάνω φαινόμενο.
«Οι ανεπιθύμητες ενέργειες στους ασθενείς που παίρνουν placebo είναι αρκετά συχνές στις τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες», ανέφερε η Julia W. Haas, μία επιστήμονας που συμμετείχε στη μελέτη.
«Η συλλογή δεδομένων για το για συμπτώματα που αποδίδονται στο φαινόμενο nocebo είναι ιδιαίτερα σημαντική στις κλινικές δοκιμές των εμβολίων της COVID-19, καθώς σήμερα γνωρίζουμε ότι ένας από τους σημαντικότερους λόγους διστακτικότητας του εμβολιασμού είναι ο φόβος για τις ανεπιθύμητες ενέργειες», πρόσθεσε.
Στις 12 κλινικές δοκιμές που εξέτασε η επιστημονική ομάδα συμμετείχαν συνολικά περίπου 45.380 ασθενείς. Από αυτούς, οι 22.802 έλαβαν το εμβόλιο, ενώ οι υπόλοιποι 22.578 πήραν placebo, δηλαδή μία αδρανή ουσία χωρίς θεραπευτική δράση. Οι εθελοντές δεν γνώριζαν αν είχαν λάβει το εμβόλιο ή placebo.
Μετά τη χορήγηση της 1ης δόσης, το 46.3% των εθελοντών στην ομάδα του εμβολίου παρουσίασαν συστηματικές αντιδράσεις, με συχνότερες την κεφαλαλγία και το αίσθημα κόπωσης. Το 66.7% παρουσίασε τοπικές αντιδράσεις, όπως άλγος ή οίδημα στο σημείο της έγχυσης.
Ωστόσο, ανεπιθύμητες ενέργειες παρουσιάστηκαν και στην ομάδα του placebo. Συγκεκριμένα, το 35.2% παρουσίασε συστηματικές αντιδράσεις, ενώ το 16.2% είχε τοπικά συμπτώματα.
Μετά την ανάλυση που έκανε η επιστημονική ομάδα στα παραπάνω δεδομένα, διαπιστώθηκε ότι το 76% των συστηματικών αντιδράσεων αποδίδεται στο φαινόμενο nocebo, ενώ για τις τοπικές αντιδράσεις το αντίστοιχο ποσοστό είναι 24%.
Τα παραπάνω ποσοστά διαφοροποιήθηκαν σημαντικά μετά τη χορήγηση και της 2ης δόσης των εμβολίων. Συγκεκριμένα, στην ομάδα του placebo το 31.8% παρουσίασε συστηματικές αντιδράσεις, ενώ το 11.8% τοπικές. Στην ομάδα του εμβολίου παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση και στα ποσοστά των συστηματικών αντιδράσεων (61.4%), αλλά και σε αυτά των τοπικών αντιδράσεων (72.8%).
Αναλύοντας τα δεδομένα για τη 2η δόση, οι επιστήμονες κατέληξαν ότι το 52% περίπου των αντιδράσεων μετά τη 2η δόση αποδίδονται στο nocebo effect.
Τέλος, στη συνολική ανάλυση των δεδομένων και για τις δύο δόσεις, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι το 64% των ανεπιθύμητων ενεργειών μπορούν να αποδοθούν στο φαινόμενο nocebo.
«Τα μη ειδικά συμπτώματα, όπως η κεφαλαλγία και το αίσθημα κόπωσης (τα οποία συχνά συνδέονται με το φαινόμενο nocebo) είναι αυτά που εμφανίζονται συχνότερα μετά τα εμβόλια της COVID-19», αναφέρει ο Ted J. Kaptchuk, από το Πανεπιστήμιο του Harvard.
«Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ενημερωθεί εκ των προτέρων για αυτές τις ανεπιθύμητες ενέργειες και επομένως τις εμφανίζουν μετά τον εμβολιασμό τους εξ’ αιτίας του φαινομένου nocebo», εξήγησε.
Σε προηγούμενες μελέτες της, η ίδια επιστημονική ομάδα είχε δείξει ότι η ενημέρωση των ασθενών σχετικά με το φαινόμενο placebo, μπορεί να βελτιώσει την πρόγνωση των ασθενών, ακόμα και όταν ο ασθενής γνωρίζει ότι είναι στην ομάδα του placebo. Οι ασθενείς αυτοί παρουσιάζουν επίσης λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Καταλήγοντας, οι επιστήμονες υποστήριξαν ότι η ενημέρωση των ασθενών σχετικά με το φαινόμενο nocebo μπορεί να περιορίσει τις ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρούνται σήμερα στα εμβόλια της COVID-19.
Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό JAMA Network Open.