Τα εμβόλια της COVID-19 αποτελούν το σημαντικότερο, ίσως, όπλο μας στη μάχη κατά της πανδημίας. Είναι προφανές ότι οι χώρες θα πρέπει να συνεργαστούν μεταξύ τους με σκοπό να διασφαλίσουν τη δίκαιη και ταχεία διανομή των εμβολίων παγκοσμίως. Όπως έχουν υποστηρίξει αρκετοί ειδικοί, κανένας δεν είναι ασφαλής μέχρι να είμαστε όλοι ασφαλείς.
Ωστόσο, η επίτευξη του παραπάνω στόχου δεν είναι κάτι απλό. Πριν την πανδημία της COVID-19, η παγκόσμια ζήτηση για όλα τα εμβόλια συνολικά ήταν περίπου 5.5 δισεκατομμύρια δόσεις ετησίως. Πλέον χρειαζόμαστε τουλάχιστον τριπλάσια ποσότητα δόσεων μόνο για τα εμβόλια της COVID-19, παραγωγή η οποία πιθανώς θα πρέπει να διατηρηθεί τα επόμενα χρόνια.
Η σημαντική αυτή αύξηση στην παραγωγή εμβολίων δεν έχει προηγούμενο και είναι προφανές ότι θα πρέπει να ξεπεραστούν αρκετά εμπόδια. Μία θεωρία που έχει αρκετούς υποστηρικτές σήμερα είναι ότι ένα από τα εμπόδια αυτά είναι η πατέντα και η πνευματική ιδιοκτησία της παρασκευής των εμβολίων, δηλαδή η νομοθεσία που αποτρέπει άλλες εταιρίες να παρασκευάσουν το προϊόν μίας εταιρίας (για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα). Σύμφωνα με την ίδια θεωρία, αν αρθεί η πνευματική ιδιοκτησία και απελευθερωθεί η πατέντα για τα εμβόλια της COVID-19, τότε θα είναι δυνατό να αυξηθεί σημαντικά η δυνατότητα μαζικής παραγωγής τους.
Πόσο ρεαλιστική είναι όμως η παραπάνω θεωρία;
Η Πνευματική Ιδιοκτησία Δεν Αποτελεί το Μεγαλύτερο Εμπόδιο στη Μαζική Παραγωγή
Η Νότια Αφρική και η Ινδία έχουν στείλει αιτήσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (World Trade Organization, WTO) με τις οποίες ζητούν να αρθούν ορισμένοι περιορισμοί στις πνευματικές ιδιοκτησίες για προϊόντα που χρησιμοποιούνται στην πρόληψη ή θεραπεία της COVID-19. Το γεγονός αυτό θα επιτρέψει στις χώρες αυτές να κατασκευάσουν μόνες τους τα σχετικά προϊόντα (πχ. εμβόλια) χωρίς το φόβο νομικών κυρώσεων από τις εταιρίες που τα ανέπτυξαν.
Αρκετές μη κυβερνητικές οργανώσεις, αρχηγοί κρατών καθώς και νομπελίστες επιστήμονες έχουν στηρίξει την παραπάνω προσπάθεια. Όπως υποστηρίζουν, η άρση της πνευματικής ιδιοκτησίας «θα ενισχύσει την παγκόσμια παραγωγή εμβολίων», επιτρέποντας έτσι «να ξεπεραστούν τα μονοπώλια που δημιουργούν ελλείψεις και περιορισμένη πρόσβαση του παγκοσμίου πληθυσμού στα εμβόλια».
Η αίτηση της Νότιας Αφρικής και της Ινδίας στον WTO υποστηρίζει ότι τα πνευματικά δικαιώματα έχουν επηρεάσει τη διαθεσιμότητα του προστατευτικού εξοπλισμού, καθώς και την παραγωγή αρκετών εργαλείων που χρησιμοποιούνται στη νοσηλεία των ασθενών με COVID-19. Ωστόσο, δεν περιέχει εξίσου ισχυρά δεδομένα που να δείχνουν ότι η παραγωγή των εμβολίων έχει επηρεαστεί στον ίδιο βαθμό.
Στην πραγματικότητα, τεχνικά και λογιστικά προβλήματα αποτελούν σήμερα το μεγαλύτερο εμπόδιο στην αύξηση της μαζικής παραγωγής των εμβολίων. Κατά συνέπεια, αν θέλουμε να βελτιώσουμε την ικανότητα παραγωγής των εμβολίων θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην αντιμετώπιση των παραπάνω.
Το πρώτο από αυτά τα εμπόδια είναι η έλλειψη πρώτων υλών. Ο σχεδόν τριπλασιασμός της ζήτησης σε συγκεκριμένα ειδικά υλικά έχει επιβαρύνει σημαντικά αρκετές φαρμακευτικές αλυσίδες παραγωγής. Αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα καθώς περιορίζει τόσο την παραγωγή εμβολίων που έχουν ήδη εγκριθεί, καθώς και την ανάπτυξη νέων εμβολίων.
Δεύτερον, η παραγωγή ενός εμβολίου σε ένα νέο εργοστάσιο απαιτεί αρκετό χρόνο, καθώς το προσωπικό του τελευταίου εργοστασίου θα πρέπει να εκπαιδευτεί κατάλληλα έτσι ώστε να γνωρίζει κάθε στάδιο της παραγωγής και διασφάλισης ποιότητας. Προφανώς, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν το κατάλληλο επιστημονικό υπόβαθρο για να μπορούν να εκπαιδευτούν έτσι ώστε να μπορούν να παρασκευάσουν το εμβόλιο. Καταλαβαίνουμε, επομένως, ότι η άρση των πνευματικών δικαιωμάτων δεν θα οδηγήσει άμεσα σε αύξηση της παραγωγής των εμβολίων.
Ωστόσο, οι εταιρίες ανάπτυξης εμβολίων για την COVID-19 έχουν ήδη αρχίσει να μοιράζονται την τεχνολογία τους με άλλες χώρες ή εταιρίες (μέσω συμβολαίων). Για παράδειγμα, το εμβόλιο της AstraZeneca παρασκευάζεται σήμερα και από το Serum Institute της Ινδίας. Προκειμένου να ξεκινήσει άμεσα την παρασκευή του εμβολίου, το ινστιτούτο έχει διαθέσει ήδη περίπου 1000 άτομα από το προσωπικό του.
Ένα ακόμα πρόβλημα που αναδεικνύεται από τα παραπάνω είναι ότι οι χώρες που θα αναλάβουν την παραγωγή του εμβολίου θα πρέπει να έχουν κατάλληλες υποδομές αλλά και προσωπικό με την τεχνογνωσία για να παρασκευάσουν εμβόλια. Επιπλέον, χρειάζονται ελεγκτικούς φορείς οι οποίοι θα μπορούν να επιβεβαιώσουν ότι τα εμβόλια που παράγονται είναι ασφαλή και αποτελεσματικά.
Η αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί μία καλύτερη προσέγγιση για την αύξηση της μαζικής παραγωγής των εμβολίων συγκριτικά με την άρση της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στο παρελθόν, όταν χρειάστηκε να αυξηθεί η παγκόσμια παραγωγή συγκεκριμένων φαρμάκων (όπως για παράδειγμα αυτό της ανθεκτικής φυματίωσης), προτιμήθηκε η παραπάνω προσέγγιση και όχι η άρση των πνευματικών δικαιωμάτων.
Τέλος, αν θέλουμε να βελτιώσουμε την πρόσβαση στα εμβόλια της COVID-19, θα πρέπει να εξετάσουμε και έναν άλλο σημαντικό παράγοντα, το κόστος τους. Το κόστος, καθώς και οι μηχανισμοί διανομής των εμβολίων είναι δύο σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την παγκόσμια κυκλοφορία τους.
Γιατί είναι Χρήσιμη η Πνευματική Ιδιοκτησία;
Είτε μας αρέσει είτε όχι, η πνευματική ιδιοκτησία έχει παίξει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη των εμβολίων.
Στην εποχή της πανδημίας, ανταγωνίστριες εταιρίες συνεργάζονται με σκοπό να αναπτύξουν αποτελεσματικά εμβόλια. Η πνευματική ιδιοκτησία διευκολύνει την παραπάνω συνεργασία καθώς προστατεύει τις ιδέες κάθε εταιρίας.
Επιπλέον, οι ακαδημαϊκοί που θέλουν να εφαρμόσουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους στον πραγματικό κόσμο, έχουν ως μοναδική επιλογή τη συνεργασία με κάποια φαρμακευτική εταιρία. Η συνεργασία του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης με την AstraZeneca αποτελεί ένα παράδειγμα συνεργασίας αυτού του τύπου.
Οι τελευταίες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην πνευματική ιδιοκτησία, η οποία επιτρέπει στους επιστήμονες να μοιραστούν με την εταιρία την τεχνολογία τους. Η άρση της πνευματική ιδιοκτησίας θα δημιουργήσει αβεβαιότητα στους επιστήμονες που ασχολούνται με την ανάπτυξη εμβολίων, καθώς χωρίς τα αποκλειστικά δικαιώματα για την τεχνολογία τους δεν θα μπορούν να διασφαλίσουν το κέρδος από την επένδυσή τους.
Κατά συνέπεια, οι περισσότερες εταιρίες θα στραφούν μακριά από αυτό το πεδίο έρευνας. Οι εταιρίες ανάπτυξης εμβολίων ήταν περιορισμένες στην αρχή του αιώνα και έχουν αυξηθεί ελάχιστα τα τελευταία χρόνια, επομένως σίγουρα δεν θα πρέπει να μειωθούν και πάλι. Ο υψηλός ανταγωνισμός σε ένα πεδίο έρευνας διασφαλίζει καλύτερης ποιότητας προϊόντα, όπως έχουμε ήδη δει με τα εμβόλια της COVID-19.
Καταλαβαίνουμε, επομένως, ότι η άρση της πνευματικής ιδιοκτησίας και η απελευθέρωση της πατέντας των εμβολίων της COVID-19 όχι μόνο δεν θα λύσει την έλλειψη των εμβολίων βραχυπρόθεσμα, αλλά θα δημιουργήσει αρκετά άλλα προβλήματα μακροπρόθεσμα.