Μόλις ο νέος κορονοϊός άρχισε να λαμβάνει διαστάσεις πανδημίας, οι περισσότερες χώρες υιοθέτησαν αργά ή γρήγορα αυστηρά μέτρα με σκοπό να ανακόψουν την εξάπλωσή του. Οι αθλητικές, θρησκευτικές και κοινωνικές συναθροίσεις απαγορεύτηκαν, ενώ η καθημερινότητα των περισσοτέρων από εμάς άλλαξε ριζικά. Σε 188 χώρες τα σχολεία έκλεισαν, στέλνοντας σχεδόν 1.5 δισεκατομμύρια μαθητές στο σπίτι. Τα σύνορα έκλεισαν και οι περισσότερες οικονομίες δέχτηκαν ένα μεγάλο πλήγμα. Αν και σε ορισμένες χώρες παρατηρούνται ακόμα αρκετά περιστατικά του νέου κορονοϊού, σε αρκετές Ασιατικές και Ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η εξάπλωση του ιού έχει επιβραδυνθεί σε μεγάλο βαθμό.
Ποια είναι επομένως τα επόμενα βήματα για την άρση των μέτρων; Σύμφωνα με τον Marc Lipsitch από το Πανεπιστήμιο του Harvard (HSPH), «καταφέραμε να φτάσουμε στη σωσίβια λέμβο, ωστόσο ακόμα δεν γνωρίζουμε με ποιο τρόπο θα φτάσουμε στη στεριά».
Αναζητώντας την επόμενη μέρα, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο θα πρέπει να σταθμίσουν διάφορους παράγοντες, όπως για παράδειγμα την υγεία και τις ελευθερίες του πληθυσμού, αλλά και τις οικονομικές πιέσεις για να λάβουν τις κατάλληλες αποφάσεις. Μπορούν να ξανανοίξουν τα σχολεία, τα εστιατόρια, τα κέντρα διασκέδασης; Μπορούν οι άνθρωποι να επιστρέψουν στις δουλειές τους; «Σήμερα δεν υπάρχει κάποιος επιστημονικά επιβεβαιωμένος ιδανικός τρόπος για την επιστροφή στην κανονικότητα», είπε η Caroline Buckee, μία επιδημιολόγος από το HSPH. Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι για την άρση των μέτρων θα εφαρμοστεί πιθανώς μία προσέγγιση δοκιμής και σφάλματος. «Η μετάβαση αυτή θα πρέπει να γίνει με μικρά βήματα», είπε η Megan Coffee, μία λοιμωξιολόγος από το New York University.
Ο αριθμός που μας ενδιαφέρει στις επόμενες ημέρες δεν θα είναι αυτός των νέων περιστατικών, αλλά ο αριθμός R, δηλαδή ένας δείκτης που αντιπροσωπεύει τον αριθμό των ασθενών που μπορεί να μολύνει ένας φορέας της νόσου. Αν το R είναι πάνω από 1, τότε η επιδημία διευρύνεται, αν είναι κάτω από 1, συρρικνώνεται. Ο στόχος των αυστηρών μέτρων ήταν να μειωθεί το R κάτω από το 1. Με την επίτευξη του στόχου αυτού, τα μέτρα μπορούν να αρχίσουν να αποσύρονται σταδιακά, διατηρώντας ωστόσο το R σε σχετικά χαμηλές τιμές, διασφαλίζοντας δηλαδή ότι κάθε φορέας δεν μεταφέρει τον ιό σε περισσότερα από 1 άτομα.
«Οι 3 πυλώνες για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού είναι η απομόνωση των ασθενών και η αναζήτηση των επαφών τους, το κλείσιμο των συνόρων και η κοινωνική αποστασιοποίηση», σύμφωνα με τον Gabriel Leung, έναν επιστήμονα από το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ.
Εστιάζοντας στους 3 Πυλώνες
Η Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ και η Νότια Κορέα κατάφεραν να περιορίσουν σε μεγάλο βαθμό την επιδημία εφαρμόζοντας άμεσα αυστηρά μέτρα. Στις χώρες αυτές, τα πρώτα κρούσματα του ιού απομονώθηκαν άμεσα και όσοι είχαν έρθει σε επαφή μαζί τους μπήκαν σε καραντίνα, ενώ τα μέτρα που εφαρμόστηκαν στον υπόλοιπο πληθυσμό δεν ήταν ιδιαίτερα αυστηρά. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ικανότητα διενέργειας διαγνωστικών εξετάσεων για τον COVID-19 σε ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού, κάτι που δεν είναι πάντοτε δυνατό.
Διάφορες εφαρμογές στα κινητά τηλέφωνα μπορούν να βοηθήσουν έτσι ώστε να ενημερώνονται άμεσα τα άτομα που ήρθαν σε επαφή με ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα. Ωστόσο, οι περισσότερες χώρες στο Δυτικό κόσμο δεν έχουν εφαρμόσει ακόμα αυτό το μέτρο. Η Google και η Apple συνεργάζονται αυτή τη στιγμή για να εντάξουν στα λειτουργικά τους συστήματα ένα σύστημα που θα βασίζεται σε σήματα Bluetooth το οποίο θα μπορεί να εκτιμήσει αν ο χρήστης ήρθε σε επαφή με κάποιο επιβεβαιωμένο κρούσμα.
Στην Κίνα, το σύστημα αυτό ήδη εφαρμόζεται και όλοι έχουν κατεβάσει μία σχετική εφαρμογή που βοηθά στην παρακολούθηση των περιστατικών και τον περιορισμό εξάπλωσης της νόσου. Η εφαρμογή του παραπάνω μέτρου στο Δυτικό κόσμο δεν είναι, ωστόσο, εξίσου εύκολη και πιθανώς θα οδηγήσει σε αύξηση των διαγνωστικών εξετάσεων, κάτι που θα επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τα συστήματα υγείας.
Ο 2ος πυλώνας, δηλαδή το κλείσιμο των συνόρων, είναι ένα μέτρο που έχει ήδη υιοθετηθεί από τις περισσότερες χώρες. Οι χώρες του Νοτίου Ημισφαιρίου, όπως η Νέα Ζηλανδία και η Αυστραλία, στις οποίες ο COVID-19 αναμένεται να προκαλέσει επιδημίες τους ακόλουθους μήνες, ήδη βάζουν σε καραντίνα όποιον επιστρέφει από το εξωτερικό, ελαχιστοποιώντας έτσι τον κίνδυνο επανεισόδου του ιού στον πληθυσμό από το εξωτερικό. Το μέτρο αυτό πιθανώς θα παραμείνει για αρκετό καιρό, καθώς όσο περισσότερο περιορίζονται τα περιστατικά στο εσωτερικό της χώρας, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να εμφανιστούν νέα περιστατικά από το εξωτερικό. Είναι δυσκολότερο να παρακολουθήσουμε την πορεία ενός τουρίστα, καθώς μένει σε ξενοδοχεία και επισκέπτεται συνήθως χώρους με αρκετά άτομα, γεγονός που αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εξάπλωσης του ιού, είπε ο Alessandro Vespignani, ένας επιστήμονας από το Northeastern University. «Το άνοιγμα των συνόρων θα περιπλέξει πιθανώς τα πράγματα, καθώς θα καταστήσει δυσκολότερη την αναζήτηση των επαφών ενός κρούσματος», πρόσθεσε.
Ο τρίτος πυλώνας, δηλαδή η κοινωνική αποστασιοποίηση, αποτελεί ίσως το σημαντικότερο μέτρο για τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19. Ωστόσο, το μέτρο αυτό έχει υψηλό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Στην Ευρώπη, η Αυστρία ήταν η πρώτη χώρα που άνοιξε ξανά τα μικρά μαγαζιά στις 14 Απριλίου. Τα υπόλοιπα μαγαζιά και τα εμπορικά κέντρα θα ανοίξουν ξανά την 1η Μαΐου, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα θα ανοίξουν και τα εστιατόρια. Στη Γερμανία, θα ξεκινήσουν σιγά-σιγά να ανοίγουν και πάλι τα σχολεία, ξεκινώντας από τις μικρότερες ηλικίες με υποχρεωτική τη χρήση μάσκας για όλους. Ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron δήλωσε ότι τα περιοριστικά μέτρα στη Γαλλία θα παραμείνουν ως έχουν μέχρι τις 11 Μαΐου.
Η επιλογή του καταλλήλου πλάνου για την άρση των μέτρων αποτελεί πρόκληση, είπε η Buckee, καθώς δεν έχουν γίνει ελεγχόμενα πειράματα για να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων. «Καθώς δεν έχουμε εμπειρία από προηγούμενες πανδημίες, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιος είναι ο ιδανικός τρόπος για την επιστροφή στην κανονικότητα». Ο Lipsitch υποστήριξε ότι καθώς οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο επιλέγουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την άρση των μέτρων, θα μπορέσουμε τελικά να μάθουμε αρκετά με αποτέλεσμα να είμαστε προετοιμασμένοι καλύτερα σε μία μελλοντική πανδημία.
Δεν μπορούμε επίσης να γνωρίζουμε πως επηρεάζεται το R από την άρση ενός συγκεκριμένου μέτρου, καθώς τα αποτελέσματα θα φανούν εβδομάδες αργότερα. Το 2004, ο μαθηματικός Jacco Wallinga από το Dutch National Institute for Public Health and the Environment δημοσίευσε μία στατιστική μέθοδο για την εκτίμηση του R σε πραγματικό χρόνο, η οποία χρησιμοποιείται σήμερα παγκοσμίως. Οι ερευνητές προσπαθούν επίσης να χρησιμοποιήσουν δεδομένα σχετικά με τη συμπεριφορά των ασθενών, προκειμένου να αυξήσουν την ακρίβεια των εκτιμήσεών τους. Σύμφωνα με τον Adam Kucharski, έναν επιδημιολόγο στο LSHTM, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιο είναι το R σε πραγματικό χρόνο, καθώς έτσι θα μπορούμε να εκτιμήσουμε άμεσα ποιες είναι οι επιδράσεις από την άρση ενός μέτρου.
Ένας τελευταίος, προς το παρόν αστάθμιστος παράγοντας που μπορεί να καθορίσει πόσο ασφαλές είναι να γίνει άρση των μέτρων είναι η ανοσία. Κάθε ασθενής που νοσεί και αναπτύσσει ανοσία, καθιστά δυσκολότερη την εξάπλωση του ιού. «Αν το 30-40% του πληθυσμού αναπτύξει ανοσία, η εξάπλωση του ιού θα γίνει πολύ πιο δύσκολη», καθώς το R θα μειωθεί κατά το ίδιο ποσοστό, είπε ο Michael Osterholm, διευθυντής του Center for Infectious Disease Research and Policy στο Πανεπιστήμιο της Μιννεσότα.
Καθώς όλο και περισσότεροι ασθενείς νοσούν, αυξάνεται το ποσοστό του πληθυσμού που έχει ανοσία. Ορισμένες χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Ολλανδία, θέλησαν αρχικά να αφήσουν τον ιό να κυκλοφορήσει σε άτομα νεαρότερης ηλικίας, προστατεύοντας παράλληλα τους ηλικιωμένους, με σκοπό να αναπτυχθεί ανοσία γρήγορα σε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Ωστόσο, σύντομα, εγκατέλειψαν και τελικά δεν εφάρμοσαν την προσέγγιση αυτή. Καθώς το πρώτο κύμα των περιστατικών αρχίζει να υποχωρεί, αρκετοί επιστήμονες φέρνουν ξανά στο φως τη θεωρία αυτή υποστηρίζοντας ότι πιθανώς θα πρέπει να αφήσουμε τον ιό να κυκλοφορήσει στα άτομα νεαρότερης ηλικίας.
Δεν είναι λίγο, ωστόσο, αυτοί που αμφιβάλλουν ότι είναι δυνατό να προστατευτούν οι ευπαθείς ομάδες εφόσον πράγματι εφαρμοστεί η παραπάνω προσέγγιση, καθώς σε κάθε σπίτι ζουν άτομα διαφορετικών ηλικιών. Δεν γνωρίζουμε επίσης αν η νόσηση από COVID-19 προσφέρει ανοσία μεγάλης διάρκειας.
Στρατηγική Άρσης των Μέτρων
Προς το παρόν, η στρατηγική που φαίνεται πιο πιθανή για την άρση των μέτρων περιλαμβάνει περιορισμό της κοινωνικής αποστασιοποίησης όπου αυτό είναι δυνατό και στη συνέχεια εκ νέου εφαρμογή των μέτρων όταν τα περιστατικά αρχίσουν και πάλι να αυξάνονται. Την προσέγγιση αυτή εφαρμόζουν αυτή τη στιγμή η Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ. Στο άμεσο μέλλον θα μάθουμε αν μέσω της προσέγγισης αυτής μπορούν να διατηρηθούν χαμηλά τα περιστατικά του ιού, επιτρέποντας παράλληλα στην οικονομία να ανακάμψει.
Τις τελευταίες ημέρες, οι δύο χώρες που εφαρμόζουν αυτή τη στιγμή την παραπάνω προσέγγιση έχουν αρχίσει να εντείνουν τα μέτρα καθώς εμφανίστηκαν εκ νέου αρκετά περιστατικά.
Εν τέλει, όπως υποστήριξε ο Jeremy Farrar, επικεφαλής του Wellcome Trust, τη λύση στην παρούσα πανδημία μπορούν να δώσουν μόνο οι έρευνες. Η λύση αυτή μπορεί να είναι μία θεραπεία για τους σοβαρά ασθενείς, ένα φάρμακο που θα μπορεί να προστατεύσει τους επαγγελματίες υγείας ή ένα εμβόλιο.
Βιβλιογραφία: Science