Θεωρίες Συνωμοσίας και Πανδημία Γρίπης του 1918: Τα Αίτια ενός Διαχρονικού Προβλήματος

Η πανδημία του COVID-19 δεν αποτελεί κάτι πρωτόγνωρο στην ανθρώπινη ιστορία. Στο παρελθόν, η ανθρωπότητα έχει κληθεί να αντιμετωπίσει και άλλες πανδημίες, μεταξύ των οποίων η Μαύρη Πανώλη, η οποία ξεκίνησε το 1334 και παρέμεινε για αρκετούς αιώνες.

Πιο πρόσφατα, ο κόσμος άλλαξε και πάλι από την πανδημία της γρίπης του 1889 και την πανδημία της «Ισπανικής Γρίπης» το 1918.

Η τελευταία αποδόθηκε σε έναν ιό Η1Ν1 του οποίου η γενετική δομή ομοιάζει ορισμένους ιούς των πτηνών, αν και η προέλευσή του είναι ακόμα άγνωστη σήμερα.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η πανδημία του 1918, η οποία εξαπλώθηκε περισσότερο τον επόμενο χρόνο, προκάλεσε συνολικά σχεδόν 40 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως.

Καθώς η γρίπη ξεκίνησε να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο, οι τοπικές κυβερνήσεις και οι εφημερίδες προσπάθησαν να καλύψουν τα γεγονότα. Στις 6 Οκτωβρίου του 1918, μία ελληνική εφημερίδα, η «Θεσσαλία» δημοσίευσε μία ανακοίνωση της κυβέρνησης, προειδοποιώντας ότι:

«Τα μικρόβια εισέρχονται στον οργανισμό από το στόμα και γενικότερα μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Η νόσος μεταδίδεται με το βήχα και μέσω του αέρα. Επομένως, προσπαθήστε να αποφύγετε τους συνωστισμούς. Τα σχολεία πρέπει να κλείσουν και πρέπει να πλένετε καλά τα χέρια και τα ρούχα σας. Αποφύγετε επίσης την επαφή με οποιονδήποτε παρουσιάζει συμπτώματα γρίπης».

Η παραπάνω ανακοίνωση μοιάζει αρκετά με αυτές που βγαίνουν σήμερα από αρκετές κυβερνήσεις. Το πλύσιμο των χεριών και η χρήση μάσκας αποτελούν βασικά μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Το 1918, όπως και σήμερα, εμφανίστηκαν επίσης αρκετές θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την προέλευση του ιού.

Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στα πλέον διαδεδομένα «fake news» σχετικά με την πανδημία του 1918, ενώ θα εξερευνήσουμε επίσης γιατί οι θεωρίες συνωμοσίας παραμένουν ακόμα και σήμερα ένα σημαντικό πρόβλημα.

Οι Θεωρίες για την Ασπιρίνη

Σήμερα, μία θεωρία συνωμοσίας είναι ότι οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες δημιουργούν και εξαπολύουν παθογόνα με σκοπό να πουλήσουν περισσότερα φάρμακα. Η θεωρία αυτή επανεμφανίστηκε με την πανδημία του COVID-19, αν και δεν αποτελεί πρωτόγνωρο φαινόμενο του 21ου αιώνα.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του 1918, ένας μύθος που κυκλοφόρησε αρκετά τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στη Μεγάλη Βρετανία ήταν ότι η πανδημία συνδέεται με την ασπιρίνη που παράγεται από τη Γερμανική φαρμακευτική εταιρία Bayer.

Εκείνη την εποχή, υπήρχε έντονη σκεπτικότητα για τα προϊόντα Γερμανικής προέλευσης, καθώς το η αρχή της πανδημίας συνέπεσε με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο οι ΗΠΑ και η Γερμανία ήταν αντίπαλοι.

Ο μύθος αυτός προκάλεσε έντονη ανησυχία με αποτέλεσμα το Αμερικανικό κομμάτι της Bayer να ανακοινώσει στις 18 Οκτωβρίου του 1918 ότι «οι ταμπλέτες και κάψουλες Ασπιρίνης που παρασκευάζονται στις ΗΠΑ, δεν έχουν Γερμανική επιρροή».

Τη θεωρία αυτή ενίσχυσε η δημοσίευση ορισμένων ερευνών οι οποίες έδειξαν ότι η ασπιρίνη επιδεινώνει ορισμένα συμπτώματα της γρίπης. Φυσικά, το γεγονός αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα τροποποίησης του ιού.

Μία έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Clinical Infectious Diseases το 2009 έδειξε ότι η ασπιρίνη επιδείνωνε τα συμπτώματα της Ισπανικής Γρίπης γιατί οι γιατροί χορηγούσαν πολύ υψηλές δόσεις του φαρμάκου.

Την εποχή εκείνη, οι γιατροί χορηγούσαν 8-31 γραμμάρια ασπιρίνης καθημερινά, χωρίς να γνωρίζουν ότι οι δόσεις αυτές μπορεί να προκαλέσουν υπεραερισμό και πνευμονικό οίδημα σε ορισμένα άτομα.

Οι επιστήμονες της ίδιας έρευνας υποστήριξαν ότι η προσέγγιση αυτή ενοχοποιείται για ένα μεγάλο αριθμό θανάτων σε εκείνη την πανδημία.

Όπλο Βιολογικού Πολέμου

Στην πανδημία του COVID-19, μία από τις πλέον γνωστές θεωρίες συνωμοσίας είναι ότι ο ιός SARS-CoV-2 έχει παρασκευαστεί στο εργαστήριο και εξαπολύθηκε εσκεμμένα στον κόσμο.

Ο πλέον διαδεδομένος μύθος της παραπάνω θεωρίας είναι ότι ο ιός δημιουργήθηκε και δραπέτευσε από ένα εργαστήριο βιολογικού πολέμου στην Κίνα, ωστόσο σήμερα έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτέλεσμα της φυσικής εξέλιξης.

Αντίστοιχες θεωρίες είχαν εμφανιστεί και στην πανδημία της Ισπανικής Γρίπης του 1918.

Μία από αυτές, η οποία δημοσιεύτηκε μάλιστα και σε μία εφημερίδα της Βραζιλίας, υποστήριζε ότι ο ιός της γρίπης μεταφέρθηκε παγκοσμίως από υποβρύχια της Γερμανίας.

Παρόμοιες θεωρίες κυκλοφόρησαν και σε άλλες χώρες του κόσμου, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ, όπου αρκετά μέσα μαζικής ενημέρωσης υποστήριξαν ότι ο ιός έφτασε στις ΗΠΑ από Γερμανικά πλοία, τα οποία τον απελευθέρωσαν στην ατμόσφαιρα.

Σύμφωνα με το βιβλίο της Gina Kolata, Flu: The Story of the Great Influenza Pandemic of 1918 and the Search for the Virus that Caused It, μία γυναίκα ανέφερε ότι είδε ένα «τοξικό σύννεφο» να εξαπλώνεται πάνω από τη Βοστόνη, λίγες ώρες μετά την έλευση ενός Γερμανικού πλοίου στο λιμάνι της πόλης.

«Η γρίπη ξεκίνησε από ένα Γερμανικό πλοίο που έφτασε στο λιμάνι της Βοστόνης το βράδυ. Υπήρχαν μάλιστα και μάρτυρες, συγκεκριμένα μία γυναίκα που είδε ένα ‘σύννεφο’ να αιωρείται πάνω από το λιμάνι», έγραψε.

Η Kolata, στη συνέχεια του βιβλίου της, αναφέρθηκε σε μαρτυρίες για Γερμανούς οι οποίοι μπήκαν κρυφά στην πόλη το βράδυ μεταφέροντας φιαλίδια με τον ιό, τον οποίο και απελευθέρωσαν σε θέατρα ή διαδηλώσεις.

Μία «Ξένη» Επιδημία

Στην αρχή της πανδημίας του COVID-19, αρκετοί αναφέρθηκαν στον SARS-CoV-2 ως «ο ιός της Κίνας» ή «ο ιός του Wuhan». Η ονομασία αυτή είχε ρατσιστικές και ξενοφοβικές υπόνοιες, καθώς ουσιαστικά υποστήριζε ότι μία συγκεκριμένη χώρα ή πληθυσμός ευθύνεται για την εξάπλωση του παθογόνου.

Το γεγονός αυτό μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα οδήγησε σε αύξηση των περιστατικών ρατσισμού παγκοσμίως.

Ωστόσο, η ονομασία μίας πανδημίας ή επιδημίας με επίθετα που παραπέμπουν σε μία συγκεκριμένη χώρα δεν είναι κάτι νέο. Η πανδημία της γρίπης του 1918, αναφέρεται συχνά ως «Ισπανική Γρίπη», αν και στην πραγματικότητα δεν ξεκίνησε από την Ισπανία. Γιατί, λοιπόν πήρε αυτό το όνομα;

Σύμφωνα με μία έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Clinical Infectious Diseases το 2008, το όνομα αυτό «ήταν αποτέλεσμα της παραπληροφόρησης σχετικά με την προέλευση της πανδημίας». Όπως εξήγησαν οι συγγραφείς:

«Καθώς η Ισπανία ήταν μία ουδέτερη χώρα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ελευθερία του τύπου ήταν πιο διαδεδομένη στη χώρα αυτή συγκριτικά με τους συμμάχους και τη Γερμανία. Οι εφημερίδες των ΗΠΑ και της Ευρώπης, πιθανώς για πολιτικούς λόγους, δεν ανέφεραν ακριβή δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των θανάτων από τη γρίπη».

Αν και ο όρος «Ισπανική Γρίπη» επικράτησε τελικά περισσότερο, το όνομα της νόσου διαφοροποιήθηκε αρκετά, ανάλογα με τη χώρα.

Στην Ισπανία, το συχνότερο όνομα ήταν η «Γαλλική Γρίπη», πιθανώς γιατί οι Ισπανοί εργάτες ταξίδευαν από και προς τη Γαλλία με τρένα, γεγονός που έκανε τις Ισπανικές αρχές να πιστεύουν ότι ο ιός έφτασε στη χώρα από τη Γαλλία.

Στη Βραζιλία, η νόσος έγινε γνωστή ως «Γερμανική Γρίπη», στην Πολωνία ως «η Νόσος των Μπολσεβίκων», ενώ στη Σενεγάλη ως «Γρίπη της Βραζιλίας». Με λίγα λόγια, κάθε χώρα ονόμασε τη γρίπη ανάλογα με κάποιον πολιτικό της αντίπαλο.

Γιατί Διαδόθηκαν οι Παραπάνω Θεωρίες Συνωμοσίας;

Σήμερα, όπως και στο παρελθόν, βλέπουμε ότι οι θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την προέλευση της πανδημίας εξαπλώνονται με ταχύτατο ρυθμό.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μίας έρευνας που δημοσιεύτηκε το 2017 στο Current Directions in Psychological Science, οι θεωρίες συνωμοσίας δίνουν στους ανθρώπους μία απλή και εύκολη εξήγηση για θέματα που δεν μπορούν πάντοτε να εξηγηθούν εύκολα.

Οι ερευνητές υποστήριξαν ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν τις θεωρίες συνωμοσίας, το κάνουν για 3 λόγους:

  • Γνωστικά κίνητρα: Η ανάγκη για απλές εξηγήσεις των αιτιών για προβλήματα ή φαινόμενα, με σκοπό να ανακτηθεί ένα ποσοστό της βεβαιότητας.
  • Υπαρξιακά κίνητρα: Η ανάγκη να αδράξουν τον έλεγχο μίας κατάστασης.
  • Κοινωνικά κίνητρα: Η ανάγκη να διατηρήσουν μία θετική εικόνα για τον εαυτό τους ή την κοινότητα στην οποία ζουν ή θέλουν να ζουν.

Οι κρίσιμες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα μία πανδημία, μπορούν να διαταράξουν σημαντικά τους 3 παραπάνω τομείς.

Τόσο ο ιός της γρίπης του 1918, όσο και ο SARS-CoV-2, καλύπτονται με ένα πέπλο μυστηρίου. Αυτό συμβαίνει γιατί οι κυβερνήσεις και η επιστημονική κοινότητα δεν κατάφεραν να προσφέρουν γρήγορες και εύκολες λύσεις για τον περιορισμό εξάπλωσης της πανδημίας.

Τα συχνότερα μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας, δηλαδή η χρήση μάσκας και η κοινωνική αποστασιοποίηση, αμφισβητήθηκαν έντονα και επιβάρυναν σημαντικά την ψυχική υγεία αρκετών ανθρώπων.

Όπως είναι λογικό, σε εποχές κρίσεων και εντόνου άγχους, οι άνθρωποι αναζητούν απαντήσεις και λύσεις οπουδήποτε και οι θεωρίες συνωμοσίας προσφέρουν όλα τα παραπάνω.

Ωστόσο, διαχρονικά έχει αποδειχθεί ότι οι θεωρίες συνωμοσίας προκαλούν περισσότερα προβλήματα παρά οφέλη, καθώς διαταράσσουν τη δημόσια υγεία αλλά και την κοινωνική ηρεμία.

Οι υγειονομικές κρίσεις, όπως η πανδημία του 1918, μας προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη διαχείριση κρίσεων, αρκεί να μάθουμε από τα λάθη μας.

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα