Όταν ο Γιατρός γίνεται Ασθενής – Το Έντομο του Kafka

Αρκετοί αναγνώστες προσεγγίζουν τη λογοτεχνία του Φρανζ Κάφκα με ανησυχία και επιφυλάξεις. Σε αντίθεση με τα βιβλία της Βικτωριανής εποχής, τα μυθιστορήματα του Κάφκα δεν είναι γεμάτα περιεκτικά ηθικά μηνύματα ή οδηγίες για μια ψυχικά και σωματικά υγιή ζωή. Αντίθετα, είναι σκοτεινές και συγχυτικές αναλύσεις ενός κόσμου που στερείται τάξης, στον οποίο οι άνθρωποι έχουν απρόσμενες καταλήξεις και αντιμετωπίζουν ασυνήθιστες καταστάσεις. Οι πρωταγωνιστές των βιβλίων του δεν γίνονται σοφότεροι καθώς ξεπερνούν τις διάφορες δυσκολίες που συναντούν και το τελικό τους «βραβείο» είναι η αποφυγή μίας ατελείωτης τιμωρίας ή ενός βιαίου θανάτου. Επίσης συχνά κάνουν το ταξίδι αυτό μόνοι τους, εγκαταλελειμένοι από την οικογένεια και τους φίλους, όταν τους χρειάζονται περισσότερο.

Τα παραπάνω χαρακτηρίζουν στο σύνολό τους και την «Μεταμόρφωση» ένα από τα πλέον γνωστά και σκοτεινά μυθιστορήματα του Κάφκα. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Γκρέγκορ Σάμσα, είναι ένας νεαρός πωλητής που δουλεύει σκληρά για να υποστηρίξει τους γονείς και την αδελφή του μέχρι που ένα πρωί ξυπνά και έχει μυστηρίως μεταμορφωθεί σε ένα ανθρωπίνου μεγέθους έντομο. Σύμφωνα με την περιγραφή του Κάφκα, το έντομο αυτό έχει πολλά πόδια και μαλακό κέλυφος, περιγραφή που θυμίζει τελικά μία κατσαρίδα. Η μεταμόρφωση του Γκρέγκορ τον αποκόπτει από την κοινωνία και τον «παγιδεύει» στο μικρό του δωμάτιο που γίνεται μία φυλακή. Η αδελφή του Γκρέγκορ, η Γκρετ, αρχικά νιώθει συμπόνια για τον αδελφό της, του δίνει φαγητό και τον βοηθά, ωστόσο τελικά ξεχνάει εντελώς την ύπαρξή του. Οι γονείς του επίσης κάνουν σαν να μην υπάρχει παρά το γεγονός ότι αναζητεί την προσοχή τους. Συνειδητοποιώντας ότι τον αγνοούν, πεθαίνει τελικά μόνος στο δωμάτιό του, πεινασμένος και εγκαταλελειμένος. Το μυθιστόρημα τελειώνει με τους γονείς του Γκρέγκορ να συνεχίζουν τη ζωή τους και την αδελφή του να μεγαλώνει χωρίς ενοχές για τον αδελφό της.

Ο στόχος του Κάφκα προφανώς δεν ήταν η «Μεταμόρφωση» να χρησιμοποιηθεί σαν μεταφορά για τη νόσηση, ωστόσο ο παραλληλισμός είναι πολύ καλός και πρέπει να εξερευνηθεί. Αντίστοιχα με τον Γκρέγκορ κατά τη μεταμόρφωσή του, οι ασθενείς μπορεί επίσης να νιώθουν αλλαγμένοι από τις ασθένειές τους, αρκετές φορές σε σημείο που να μην αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Οι όποιες αλλαγές στην όψη ωστόσο, ωχριούν μπροστά στο φόβο της απομόνωσης που βιώνουν κάποια άτομα κατά τη διάρκεια της ασθενείας τους. Συχνά, πολλές σχέσεις μπορεί να διαταραχθούν καθώς η νόσος ξεκινά να εξαντλεί τον χρόνο και την υπομονή των αγαπημένων προσώπων. Οι ασθενείς αντιμετωπίζουν έτσι συνεχώς την απόρριψη και την απομόνωση, αντίστοιχα με τον Γκρέγκορ και την οικογένειά του.

Μία κοινή δικαιολογία για την παραπάνω σκληρή συμπεριφορά είναι ότι η νόσηση έχει διδακτική χροιά, καθώς ισχυροποιεί τον ασθενή, τον καθιστά πιο ώριμο και τον εξοπλίζει για το μέλλον. Ωστόσο αυτό δεν ισχύει για όλους. Όπως υποστηρίζει ο Κάφκα, δεν υπάρχει καμία εγγύηση για την παραπάνω επίδραση, η οποία ακόμα κι αν είναι αληθής σίγουρα δεν αποτελεί αυτή που συμβαίνει συχνότερα. Για τους περισσότερους ασθενείς, σύμφωνα με τον Κάφκα, δεν θα υπάρχει καθαρή επίλυση ή κάποια στιγμή διαύγειας και συνειδητοποίησης. Η νόσος απλά συνεχίζει την πορεία της αγνοώντας την επιθυμία του ασθενούς και των συγγενών του, όσο έντονη και να είναι αυτή.

Αυτό που κάνει τη «Μεταμόρφωση» τόσο μελαγχολική είναι το γεγονός ότι ο Γκρέγκορ δεν μπορεί να κατανοήσει την τραγωδία που τον έχει πλήξει: δεν γνωρίζει τίποτα για την πάθησή του ούτε έχει κάποια θεραπεία γι’αυτή. Δεν έχει καμία γνώση για τη διαδικασία που τον καταστρέφει, παρά το γεγονός ότι αποτελεί πλέον τη νέα του ζωή. Αντίστοιχα και στους ασθενείς, η ζωή με μία νόσο μπορεί να είναι γεμάτη αβεβαιότητα, μία μάχη στην οποία δεν μπορεί να προβλεφθεί η επόμενη κίνηση του εχθρού. Οι διάφορες νόσοι αποτελούν για τους περισσότερους ένα συνεχώς μεταλλασσόμενο εχθρό, ο οποίους τους επηρεάζει σωματικά αλλά δεν μπορεί να νικηθεί πνευματικά.

Τι γίνεται όμως όταν ο γιατρός είναι αυτός που νοσεί; Τι συμβαίνει όταν η νόσος, δηλαδή το αντικείμενο του γιατρού, επηρεάζει τον ίδιο; Κάποιος μπορεί να πει ότι οι γιατροί έχουν σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους μη γιατρούς κατά την αντιμετώπιση μίας νόσου. Από την άλλη, έχουν επίσης επαρκή γνώση για να αντιληφθούν διάφορες πτυχές της νόσου που δεν αντιλαμβάνεται ο ασθενής. Ο γιατρός μπορεί επίσης να «χρησιμοποιήσει» τις γνωριμίες του με άλλους γιατρούς ή επαγγελματίες υγείας για να βελτιστοποιήσει την ιατρική φροντίδα που θα λάβει. Η νόσος, όμως, έχει και μία σημαντική αλλαγή ταυτότητας για τον γιατρό, αφού πρέπει πλέον να έχει το ρόλο του ασθενούς, μία μετάβαση η οποία δεν είναι καθόλου εύκολη. Η νόσηση συνοδεύεται και από απώλεια του ελέγχου που έχει ο γιατρός, κάτι που είναι επίσης δύσκολο να αποδεχτεί. Το γεγονός αυτό είναι τρομακτικό και ξενίζει τον γιατρό, δημιουργώντας του νέα ερωτήματα καθώς προσπαθεί να προσαρμοστεί στη θέση του «ασθενούς».

Παρά την εγγύτητά τους στους ασθενείς, οι γιατροί μπορεί να νιώσουν έκπληκτοι, ακόμα και δύσπιστοι, όταν αρχίσουν να νοσούν, καθώς ασυνείδητα μπορεί να πιστεύουν ότι το επάγγελμά τους, τους καθιστά απρόσβλητους από τις διάφορες νόσους. Οι τελευταίες, ωστόσο, δεν κάνουν διακρίσεις. Μπορούν να επηρεάσουν τον οποιονδήποτε με την ίδια βαρύτητα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη προηγούμενες επιτυχίες, την κοινωνική θέση ή την ισχύ. Οι γιατροί είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σ’αυτή την πραγματικότητα και ο φόβος τους ενισχύεται από μικρές παρατηρήσεις. Κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής τους συναντούν άτομα που τους αποκαλούν «κύριε» ή «κυρία» αντί για «γιατρέ». Το προσωπικό του νοσοκομείου τους προσπερνά καθώς περιμένουν κάποια επέμβαση. Ακούν τους συναδέλφους τους να συζητούν για την κατάσταση της υγείας τους, ενώ στο παρελθόν αυτοί βρίσκονται σε αυτή τη θέση. Γνωρίζουν επίσης ότι μπορεί να υπάρχει όριο στη συμπαράσταση που θα έχουν αν οι ανάγκες της θεραπείας τους ξεπεράσουν ένα αποδεκτό όριο.

Ακόμα και οι διαβεβαιώσεις των συναδέλφων τους μπορεί να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό, καθώς γνωρίζουν ότι μέρος της δουλειάς του γιατρού είναι να δίνει ελπίδα (ακόμα κι αν δεν υπάρχει). Μπορεί επίσης να έχουν ήδη βιώσει την άβολη κατάσταση να είναι οι γιατροί ενός συναδέλφου που νόσησε στο παρελθόν. Οι σχέσεις αυτές μπορεί να μεταμορφωθούν από φιλικές σε τυπικές και, αντίστοιχα με τον Γκρέγκορ, οι αλληλεπιδράσεις μπορεί να στερούνται την οικειότητα του παρελθόντος.

Οι γιατροί που καταφέρνουν να αναρρώσουν από σοβαρές νόσους ευαισθητοποιούνται περισσότερο και συχνά γράφουν ή μιλούν για την εμπειρία τους με σκοπό να κινητοποιήσουν και άλλους συναδέλφους. Αποκτούν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση για τον ασθενή και συχνά ξεπερνούν τις υποχρεώσεις τους σαν γιατροί για να προσφέρουν ανακούφιση. Στο τελευταίο βιβλίο της με τίτλο «In Shock», η Ράνα Όντις, μία γιατρός της ΜΕΘ εξηγεί γιατί η εμπειρία τής ασθενείας της την ευαισθητοποίησε περισσότερο ως γιατρό. Η Όντις κατάφερε να επιβιώσει από μία σοβαρή ενδοκρανιακή αιμορραγία για την οποία έπρεπε να κάνει 5 χειρουργικές επεμβάσεις και δεκάδες μεταγγίσεις αίματος και, έκτοτε, έχει γίνει γνωστή για την ενσυναίσθηση που έχει προς τους ασθενείς. Αυτές οι μεταμορφώσεις όμως έχουν διάρκεια; Η εμπειρία αυτή μπορεί μελλοντικά να «ξεχαστεί» από τον γιατρό καθώς ωθείται στο πίσω μέρος του μυαλού καθώς προστίθονται νέες εμπειρίες. Οι γιατροί που καταφέρνουν να «κερδίσουν» κάποια νόσο έχουν ευτυχισμένο τέλος στις ιστορίες τους. Ωστόσο, γι’αυτούς που χάνουν τη μάχη, η ιστορία δεν είναι καθόλου ευχάριστη, καθώς όσο κι αν επικροτούμε τον ηρωισμό σε μία καλή μάχη, οι νόσοι και ιδιαίτερα αυτές που οδηγούν στο θάνατο, είναι πάντοτε τρομακτικές και συχνά πολύ σκληρές.

Η σκληρότητα παίρνει συχνά τη μορφή «εντόμου» και εκδηλώνεται με διάφορες μορφές όταν ο γιατρός νοσεί. Αν και η περιγραφή της νόσησης που αναφέρεται στον παρόν άρθρο σε καμία περίπτωση δεν είναι καθολική, μπορεί να επηρεάσει αρκετούς γιατρούς κατά τη διάρκεια της καριέρας τους. Οι γιατροί νεαρής ηλικίας έχουν την πολυτέλεια να πιστεύουν ότι οι ασθένειες που βλέπουν στους ασθενείς τους βρίσκονται στο μακρινό μέλλον για τους ίδιους. Ωστόσο, καθώς ο γιατρός μεγαλώνει παρατηρεί συνεχώς νοσούντες σε μικρότερες ηλικίες από τη δική τους, συνειδητοποιώντας ότι το αναπόφευκτο είναι πιο κοντά απ’όσο νόμιζαν. Σε κάποιο σημείο, η ασθένεια παύει να αποτελεί αντικείμενο ακαδημαϊκής περιέργειας ή μία οντότητα για τους άτυχους. Ο γιατρός είναι το ίδιο ευάλωτος σε αυτές με τον οποιοδήποτε και η συνειδητοποίηση αυτή του προκαλεί τελικά μεγάλη ανησυχία.

Βιβλιογραφία: JAMA

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα