Περιεχόμενα:
Τι είναι οι ελεύθερες ρίζες και πώς επηρεάζουν την πορεία του καρκίνου;
Οι ελεύθερες ρίζες είναι χημικές ουσίες με ισχυρή δραστικότητα που μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στα κύτταρα. Δημιουργούνται όταν ένα άτομο ή ένα μόριο (μία χημική ουσία με δύο ή περισσότερα άτομα) είτε προσλαμβάνει είτε αποδίδει ένα ηλεκτρόνιο (ένα μικρό αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο που βρίσκεται στα άτομα). Οι ελεύθερες ρίζες σχηματίζονται φυσιολογικά στον οργανισμό και παίζουν σημαντικό ρόλο σε αρκετές κυτταρικές διεργασίες. Σε υψηλές συγκεντρώσεις, ωστόσο, οι ελεύθερες ρίζες είναι επιβλαβείς για τον οργανισμό και μπορούν να προκαλέσουν βλάβες σε όλα τα μείζονα συστατικά των κυττάρων, μεταξύ των οποίων το DNA, οι πρωτεΐνες και οι κυτταρικές μεμβράνες. Οι βλάβες που προκαλούνται στα κύτταρα από τις ελεύθερες ρίζες, ιδιαίτερα στο DNA, μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο στην πορεία του καρκίνου και άλλων νόσων.
Η συγκέντρωση των ελευθέρων ριζών στον οργανισμό μπορεί να αυξηθεί από την έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία ή άλλες τοξίνες του περιβάλλοντος. Όταν η ιονίζουσα ακτινοβολία «χτυπά» ένα άτομο ή ένα μόριο σ’ένα κύτταρο, μπορεί να χαθεί ένα ηλεκτρόνιο με αποτέλεσμα το σχηματισμό μίας ελεύθερης ρίζας. Η παραγωγή μεγάλου αριθμού ελευθέρων ριζών είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου η ιονίζουσα ακτινοβολία καταστρέφει τα κύτταρα. Επιπλέον, ορισμένες τοξίνες του περιβάλλοντος, όπως ο καπνός του τσιγάρου, ορισμένα μέταλλα, αλλά και η ατμόσφαιρα υψηλής περιεκτικότητας σε οξυγόνο, μπορεί να περιέχουν υψηλές ποσότητες ελευθέρων ριζών γεγονός που προκαλεί την παραγωγή περισσοτέρων ελευθέρων ριζών από τον οργανισμό.
Οι ελεύθερες ρίζες που περιέχουν οξυγόνο αποτελούν τη συχνότερη μορφή που παράγεται σε ζωντανούς ιστούς.
Τι είναι τα αντιοξειδωτικά;
Τα αντιοξειδωτικά είναι χημικές ουσίες που αλληλεπιδρούν και αδρανοποιούν τις ελεύθερες ρίζες, με αποτέλεσμα να μην επιτρέπουν στις τελευταίες να προκαλέσουν βλάβες.
Ο οργανισμός παράγει ο ίδιος αντιοξειδωτικά τα οποία χρησιμοποιεί για να αδρανοποιήσει τις ελεύθερες ρίζες. Τα αντιοξειδωτικά αυτά λέγονται ενδογενή αντιοξειδωτικά. Ωστόσο, ο οργανισμός εξαρτάται και από εξωτερικούς παράγοντες, κυρίως τη διατροφή, για να αποκτήσει τα υπόλοιπα αντιοξειδωτικά που χρειάζεται. Τα φρούτα, τα λαχανικά και τα σιτηρά αποτελούν πλούσιες πηγές αντιοξειδωτικών από τη διατροφή. Ορισμένα αντιοξειδωτικά διατίθενται επίσης σε μορφή συμπληρωμάτων διατροφής.
Παραδείγματα αντιοξειδωτικών από τη διατροφή περιλαμβάνουν τη β-καροτίνη, το λυκοπένιο και τις βιταμίνες Α, C και Ε. Αρκετοί πιστεύουν ότι το μεταλλικό στοιχείο σελήνιο είναι αντιοξειδωτικό, ωστόσο οι αντιοξειδωτικές του δράσεις αποδίδονται περισσότερο στις πρωτεΐνες που περιέχουν το στοιχείο αυτό και όχι στο ίδιο το στοιχείο.
Μπορούν να αντιοξειδωτικά συμπληρώματα να βοηθήσουν στην πρόληψη του καρκίνου;
Σε έρευνες που έχουν γίνει στο εργαστήριο και σε πειραματόζωα, τα αυξημένα επίπεδα εξωγενών αντιοξειδωτικών φαίνεται ότι μπορούν να προλάβουν τις βλάβες από τις ελεύθερες ρίζες που σχετίζονται με την εμφάνιση του καρκίνου.
Αρκετές έρευνες παρατήρησης έχουν επίσης διεξαχθεί για να διαπιστωθεί αν η χρήση αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου στον άνθρωπο. Συνολικά, οι έρευνες αυτές έχουν καταλήξει σε διφορούμενα αποτελέσματα. Καθώς οι έρευνες παρατήρησης δεν μπορούν να κάνουν επαρκή έλεγχο για όλους τους παράγοντες που πιθανώς επηρέασαν τα αποτελέσματα της έρευνας, οι μελέτες αυτές πρέπει πάντοτε να εξετάζονται με προσοχή.
Οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές, ωστόσο, δεν επηρεάζονται από τους παράγοντες που περιορίζουν τις έρευνες παρατήρησης. Επομένως, αυτές είναι οι μελέτες που προσφέρουν τα ισχυρότερα αποτελέσματα για τα οφέλη και τους κινδύνους μίας παρέμβασης για την υγεία. Μέχρι σήμερα, έχουν γίνει συνολικά 9 τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες που έχουν εξετάσει τις επιδράσεις των αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων στην πρόληψη του καρκίνου. Τα αποτελέσματά τους συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα:
Όνομα, Χώρα |
Παρέμβαση |
Πληθυσμός της έρευνας |
Αποτελέσματα |
| Linxian General Population Nutrition Intervention Trial, Κίνα | 15mg β-καροτίνης, 30mg α-τοκοφερόλης και 50μg σεληνίου ημερησίως για 5 χρόνια | Υγιείς άνδρες και γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο οισοφαγικού καρκίνου και καρκίνου του στομάχου | Αρχικά: Καμία επίδραση στον κίνδυνο εμφάνισης οποιουδήποτε από τους δύο καρκίνους, μειωμένος κίνδυνος θανάτου από καρκίνο του στομάχου
Αργότερα: Καμία επίδραση στον κίδυνο θανάτου από καρκίνο του στομάχου |
| Alpha-Tocopherol/Beta-Carotene Cancer Prevention Study (ATBC), Φινλανδία | α-τοκοφερόλη (50mg ημερησίως) ή/και β-καροτίνη (20mg ημερησίως) σε μορφή συμπληρώματος για 5-8 χρόνια | Μεσήλικες άνδρες καπνιστές | Αρχικά: Αυξημένη συχνότητα καρκίνου του στομάχου γι’ αυτούς που λάμβαναν τα συμπληρώματα β-καροτίνης
Αργότερα: Καμία επίδραση από τα συμπληρώματα στη συχνότητα καρκίνου του ουροποιητικού, του παγκρέατος, του παχέος εντέρου, των νεφρών ή του ανώτερου αναπνευστικού |
| Carotene and Retinol Efficacy Trial (CARET), ΗΠΑ | Καθημερινή χορήγηση συμπληρωμάτων με 15mg β-καροτίνης και 25000 διεθνείς μονάδες (IU) ρετινόλης | Άτομα με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα λόγω ιστορικού καπνίσματος ή έκθεσης σε αμίαντο | Αρχικά: αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του πνεύμονα και αυξημένος κίνδυνος θανάτου από όλα τα αίτια (η έρευνα τερματίστηκε πρόωρα)
Αργότερα: Διατηρήθηκε ο αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του πνεύμονα και θανάτου από όλα τα αίτια, καμία επίδραση στον κίνδυνο καρκίνου του προστάτου |
| Physicians’ Health Study I (PHS I), ΗΠΑ | Συμπληρώματα β-καροτίνης (50mg μέρα παρά μέρα για 12 χρόνια) | Άνδρες Ιατροί | Καμία επίδραση στη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου, τη θνησιμότητα από τον καρκίνο ή τη θνησιμότητα από όλα τα αίτια σε καπνιστές ή μη καπνιστές |
| Women’s Health Study (WHS), ΗΠΑ | Συμπλήρωμα β-καροτίνης (50mg μέρα παρά μέρα), συμπλήρωμα βιταμίνης Ε (600 IU μέρα παρά μέρα) και ασπιρίνη (100mg μέρα παρά μέρα) | Γυναίκες ηλικίας 45 και άνω | Αρχικά: Καμία επίδραση από τη χορήγηση συμπληρώματος β-καροτίνης για 2 χρόνια
Αργότερα: Καμία επίδραση από τη χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης E για 2 χρόνια |
| Supplémentation en Vitamines et Minéraux Antioxydants (SU.VI.MAX) Study, Γαλλία | Καθημερινή χορήγηση συμπληρώματος με βιταμίνη C (120mg), βιταμίνη Ε (30mg), β-καροτίνη (6mg) και τα μέταλλα σελήνιο (100mg) και ψευδάργυρο (20mg) για 7.5 χρόνια | Άνδρες και Γυναίκες | Αρχικά: Μειωμένη συχνότητα όλων των μορφών καρκίνου και ιδιαίτερα καρκίνου του προστάτου μόνο στους άνδρες, αυξημένη συχνότητα καρκίνου του δέρματος μόνο στις γυναίκες
Αργότερα: Καμία προστατευτική δράση στους άνδρες ή επιβλαβή επίδραση στις γυναίκες κατά τα 5 χρόνια που ακολούθησαν τη διακοπή του συμπληρώματος |
| Heart Outcomes Prevention Evaluation-The Ongoing Outcomes (HOPE-TOO) Study, Διεθνής | Καθημερινή χορήγηση συμπληρωμάτων α-τοκοφερόλης (400 IU) για 7 χρόνια | Ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με καρδιαγγειακή νόσο ή διαβήτη | Καμία επίδραση στη συχνότητα του καρκίνου, στο θάνατο από καρκίνο ή τη συχνότητα μειζόνων καρδιαγγειακών συμβαμάτων |
| Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT), ΗΠΑ | Καθημερινή χορήγηση συμπληρώματος σεληνίου (200μg), βιταμίνης Ε (400 IU) ή και των 2 | Άνδρες ηλικίας άνω των 50 ετών | Αρχικά: Καμία μείωση στη συχνότητα καρκίνου του προστάτου ή άλλων μορφών καρκίνου, η έρευνα τερματίστηκε πρόωρα
Αργότερα: Αυξημένη συχνότητα καρκίνου του προστάτου σε αυτούς που έπαιρναν μόνο βιταμίνη Ε |
| Physicians’ Health Study II (PHS II), ΗΠΑ | 400 IU βιταμίνης Ε μέρα παρά μέρα, 500mg βιταμίνης C κάθε μέρα ή συνδυασμό των παραπάνω | Άνδρες ιατροί ηλικίας 50 ετών και άνω | Καμία μείωση στη συχνότητα καρκίνου του προστάτου ή άλλων μορφών καρκίνου |
Συνολικά, οι 9 παραπάνω τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες δεν ήταν ικανές να προσφέρουν επαρκή στοιχεία ότι τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα μπορούν να προσφέρουν οφέλη στην πρωτογενή πρόληψη του καρκίνου. Επιπλέον, μία συστηματική μελέτη των διαθέσιμων δεδομένων σχετικά με τη χρήση βιταμινών και συμπληρωμάτων με μέταλλα για την πρόληψη των χρονίων νόσων, μεταξύ των οποίων και ο καρκίνος, η οποία διεξήχθη από το USPSTF των ΗΠΑ δεν βρήκε στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ότι υπάρχουν οφέλη για την πρόληψη του καρκίνου.
Το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκαν οφέλη στις κλινικές δοκιμές μπορεί να εξηγείται εν μέρει από τη μορφή που χορηγήθηκαν τα αντιοξειδωτικά. Όταν χορηγούνται ως χημικά στα συμπληρώματα ίσως έχουν διαφορετικές επιδράσεις σε σχέση με τη λήψη τους από τα τρόφιμα, τα οποία περιέχουν γενικά συνδυασμούς αντιοξειδωτικών, βιταμινών και μετάλλων. Επομένως, η καλύτερη κατανόηση των αντιοξειδωτικών που περιέχονται σε συγκεκριμένα τρόφιμα, καθώς και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των αντιοξειδωτικών και άλλων ουσιών που περιέχονται στα τρόφιμα είναι τομείς που χρειάζεται να διερευνηθούν περισσότερο.
Όσοι έχουν διαγνωστεί με καρκίνο πρέπει να λαμβάνουν αντιοξειδωτικά συμπληρώματα;
Ορισμένες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες έχουν διερευνήσει αν τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα ή να μειώσουν την τοξικότητα ορισμένων θεραπειών του καρκίνου. Αν και οι έρευνες αυτές έχουν καταλήξει σε αντικρουόμενα συμπεράσματα, ορισμένες παρατήρησαν ότι αυτοί που λάμβαναν αντιοξειδωτικά συμπληρώματα κατά την αντικαρκινική θεραπεία είχαν χειρότερη πορεία, ιδιαίτερα αν ήταν καπνιστές.
Σε ορισμένες προκλινικές δοκιμές, τα αντιοξειδωτικά φαίνεται ότι ενισχύουν τον πολλαπλασιασμό των νεοπλασμάτων και τις μεταστάσεις στα ποντίκια. Αυξάνουν επίσης την ικανότητα των κυκλοφορούντων νεοπλασματικών κυττάρων να δίνουν μεταστάσεις. Μέχρι να γνωρίζουμε περισσότερα για τις επιδράσεις των αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων στους καρκινοπαθείς, τα συμπληρώματα αυτά πρέπει να χορηγούνται με προσοχή. Οι καρκινοπαθείς πρέπει πάντοτε να ενημερώνουν τον γιατρό τους για τη λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος.
Βιβλιογραφία: cancer.gov