Η νόσος του Parkinson ξεκινά στο έντερο;

Οι πρώτες ενδείξεις ότι το έντερο μπορεί να εμπλέκεται στη νόσο του Parkinson ήρθαν στο φως πριν από περίπου 200 χρόνια. Το 1817, ο άγγλος χειρουργός James Parkinson ανέφερε ότι ορισμένοι ασθενείς με μία πάθηση που ονόμασε «τρομώδη παράλυση» παρουσίαζαν επίσης δυσκοιλιότητα. Σε ένα από τα 6 περιστατικά που περιέγραψε, η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό, ανακούφισε επίσης τα κινητικά προβλήματα που σχετίζονται με τη νόσο.

Από τότε, οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι η δυσκοιλιότητα είναι ένα από τα συχνότερα συμπτώματα της νόσου του Parkinson και εμφανίζεται στο 50% περίπου των ατόμων με τη νόσο. Συχνά, εμφανίζεται δε, πριν από τα κινητικά συμπτώματα. Για αρκετές δεκαετίες, ωστόσο, η έρευνα για τη νόσο έχει επικεντρωθεί στον εγκέφαλο. Οι ερευνητές εξέτασαν αρχικά την απώλεια των νευρώνων που παράγουν ντοπαμίνη, ένα μόριο που επηρεάζει αρκετές λειτουργίες μεταξύ των οποίων και η κίνηση. Στη συνέχεια, η έρευνα εξέτασε την α-συνουκλεΐνη, μία πρωτεΐνη που η δομή της παραμορφώνεται στη νόσο του Parkinson. Μία αλλαγή κατεύθυνσης, ωστόσο, ήρθε το 2003, όταν ο Heiko Braak και η ομάδα του από τη Γερμανία, δήλωσαν ότι η νόσος του Parkinson μπορεί να ξεκινά απ’ το έντερο και όχι από τον εγκέφαλο.

Η θεωρία του Braak βασίστηκε στο γεγονός ότι, εξετάζοντας δείγματα ασθενών με νόσο του Parkinson μετά θάνατον, ανίχνευσε σωμάτια Lewy τόσο στον εγκέφαλο όσο και στο κομμάτι του νευρικού συστήματος που ελέγχει τη λειτουργία του εντέρου. Από τη δουλειά του Braak και των συνεργατών του φάνηκε επίσης ότι οι παθολογικές αλλαγές στους ασθενείς με νόσο του Parkinson ξεκινούν κατά τα πρώτα στάδια στο έντερο και καταλήγουν στον εγκέφαλο. Οι επιστήμονες θεώρησαν τότε ότι η δράση αυτή συνδέεται με ένα «άγνωστο παθογόνο» που ταξιδεύει μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου.

Η θεωρία ότι τα πρώιμα στάδια της νόσου του Parkinson συμβαίνουν στο γαστρεντερικό σωλήνα, συγκεντρώνει όλο και περισσότερο ενδιαφέρον έκτοτε. Όλο και περισσότερα δεδομένα στηρίζουν αυτή την υπόθεση, ωστόσο το ερώτημα πώς μπορούν οι αλλαγές στο έντερο να προκαλέσουν νευεροεκφυλισμό στον εγκέφαλο είναι ακόμα υπό διερεύνηση. Ορισμένες έρευνες συνιστούν ότι συσσωματώματα της α-συνουκλεΐνης μεταφέρονται από το έντερο στον εγκέφαλο μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου. Άλλες υποστηρίζουν ότι μόρια που προέρχοναι από το μεταβολισμό των βακτηρίων επηρεάζουν τον εγκέφαλο από την ίδια οδό. Τέλος, ορισμένες έρευνες πιστεύουν ότι το έντερο προκαλεί αλλαγές στον εγκέφαλο με άλλους τρόπους, όπως η φλεγμονή.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι, αν και η παθολογία της νόσου του Parkinson είναι αποτέλεσμα διαταραχών του εγκεφάλου, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η διαδικασία αυτή ξεκινά στον εγκέφαλο.

Η σύνδεση εντέρου-εγκεφάλου

Το πνευμονογαστρικό νεύρο, ένα σύνολο ινών που ξεκινά από το εγκεφαλικό στέλεχος και νευρώνει τα κύρια όργανα του σώματος, μπορεί να αποτελεί την οδό μέσω της οποίας οι προκλητικοί παράγοντες της νόσου του Parkinson ταξιδεύουν από το έντερο στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα, οι ασθενείς στους οποίους το πνευμονογαστρικό νεύρο έχει κοπεί, διατρέχουν μειωμένο κίνδυνο νόσου του Parkinson. Οι ερευνητές παρατήρησαν ακόμη ότι οι ίνες α-συνουκλεΐνης, όταν εγχυθούν στο γαστρεντερικό σωλήνα των πειραματοζώων, μπορούν να ταξιδέψουν στον εγκέφαλο μέσω του πενυμονογαστρικού νεύρου.

Αν, επομένως, η α-συνουκλεΐνη μπορεί να ταξιδέψει από το έντερο στον εγκέφαλο, το ερώτημα παραμένει: γιατί η πρωτεΐνη συσσωρεύεται αρχικά στο έντερο; Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι η α-συνουκλεΐνη που παράγεται στο έντερο βοηθά στην αντιμετώπιση των παθογόνων μικροοργανισμών. Πέρσι, ο Michael Zasloff, ένας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Georgetown, και οι συνεργάτες του ανέφεραν ότι η πρωτεΐνη ανιχνεύθηκε στο έντερο υγιών παιδιών μετά από λοίμωξη με νοροϊό και, τουλάχιστον στο εργαστήριο, η α-συνουκλεΐνη είχε την ικανότητα να προσεκλύει και να ενεργοποιεί ανοσιακά κύτταρα.

Τα μικρόβια μπορεί να αποτελούν επίσης προκλητικό παράγοντα για την παραγωγή της α-συνουκλεΐνης στο έντερο. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, στα ποντίκια, οι βακτηριακές πρωτεΐνες μπορούν να προκαλέσουν συσσώρευση της α-συνουκλεΐνης στο έντερο και τον εγκέφαλο. Ορισμένες βακτηριακές πρωτεΐνες μπορούν να σχηματίσουν μικρές, σκληρές ίνες οι οποίες μεταβάλλουν το σχήμα των κοντινών πρωτεϊνών, αντίστοιχα με τα prions της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών.

Το μικροβίωμα, δηλαδή το σύνολο των μικροοργανισμών στο ανθρώπινο σώμα, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για τους ερευνητές της νόσου του Parkinson. Αρκετές αναφορές έχουν δείξει ότι τα άτομα με τη νόσο έχουν μία μοναδική σύνθεση στο εντερικό τους μικροβίωμα. Η μεταφορά εντερικού μικροβιώματος από τα άτομα αυτά σε ποντίκια με γενετική προδιάθεση για νόσο του Parkinson, επιδείνωσε τα κινητικά συμπτώματα στα ποντίκια και αύξησε τη συγκέντρωση της α-συνουκλεΐνης στον εγκέφαλο.

Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι το παραπάνω φαινόμενο δεν προκαλείται από τις βακτηριακές πρωτεΐνες, αλλά από τους μεταβολίτες που παράγουν τα μικρόβια, όπως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου. Πειράματα σε ποντίκια έχουν δείξει τα μόρια αυτά ενεργοποιούν τα μικρογλοία, τα ανοσιακά κύτταρα του εγκεφάλου. Οι μεταβολίτες μπορεί να στέλνουν σήματα μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου ή μέσω άλλης οδού, όπως η κυκλοφορία του αίματος. Καθώς αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι η αφαίρεση του πνευμονογαστρικού νεύρου δεν εξαλείφει τον κίνδυνο νόσου του Parkinson, ενδεχομένως αυτό δεν αποτελεί τη μοναδική οδό σύνδεσης εντέρου-εγκεφάλου.

Ο ρόλος της φλεγμονής

Σύμφωνα με μία άλλη θεωρία, η νόσος του Parkinson προκαλείται από φλεγμονή του εντέρου. Τα τελευταία δεδομένα που υποστηρίζουν αυτή την υπόθεση προέρχονται από μία μεγάλη επιδημιολογική μελέτη, η οποία εξέτασε δύο μεγάλες βάσεις δεδομένων των ΗΠΑ για να εξετάσει επικάλυψη μεταξύ φλεγμονωδών νόσων του εντέρου και νόσου του Parkinson.

Η μελέτη συνέκρινε 144.018 άτομα με νόσο του Crohn ή ελκώδη κολίτιδα με 720.090 υγιή άτομα που αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου. Η συχνότητα της νόσου του Parkinson ήταν 28% αυξημένη στα άτομα με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου σε σχέση με τους υγιείς της ομάδας ελέγχου. Το παραπάνω επιβεβαίωσε προηγούμενα ευρήματα της ίδιας ομάδας ότι οι παθήσεις αυτές μοιράζονται κοινή γενετική βάση. Η ομάδα παρατήρησε, επίσης, ότι τα άτομα που έλαβαν αντιφλεγμονώδη φάρμακα (αναστολείς του TNF) είχαν μειωμένη συχνότητα της νευροεκφυλιστικής νόσου κατά 78%.

Η έρευνα επιβεβαιώνει τη θεωρία ότι η φλεγμονή του εντέρου μπορεί να προκαλέσει την παθογένεια της νόσου του Parkinson. Ιδιαίτερα η παρατήρηση για τα αντι-TNF φάρμακα, συνιστά ότι η επικάλυψη μεταξύ των δύο νόσων μεσολαβείται κυρίως από τη φλεγμονή. Η φλεγμονή του εντέρου φαίνεται ότι μπορεί να προκαλέσει νόσο του Parkinson με διάφορους τρόπους. Μία θεωρία είναι ότι η χρόνια φλεγμονή στο έντερο μπορεί να ανεβάσει τα επίπεδα της α-συνουκλεΐνης τοπικά ή να προκαλέσει εκτεταμένη φλεγμονή στον οργανισμό η οποία θα αυξήσει τη διαπερατότητα του εντέρου και του αιματοεγκεφαλικού φραγμού. Μπορεί επίσης να προκαλέσει αύξηση των κυτοκινών στην κυκλοφορία του αίματος, μορίων, δηλαδή, που προάγουν τη φλεγμονή.

Υπάρχουν πιθανώς αρκετές οδοί που συνδέουν το έντερο με τον εγκέφαλο σύμφωνα με τους ερευνητές. Ακόμα είναι πολύ νωρίς για να αποκλειστεί κάποια υπόθεση. Προς το παρόν, η ομάδα προσπαθεί να κατανοήσει αν η προστατευτική δράση των αντι-TNF φαρμάκων αποδίδεται στον περιορισμό της φλεγμονής σε όλο τον οργανισμό, που μπορεί να είναι αποτέλεσμα άλλων παθήσεων, ή αν προσφέρει οφέλη μόνο στους ασθενείς με διαταραχές του εντέρου. Οι ερευνητές θα εξετάσουν στη συνέχεια τη συχνότητα της νόσου του Parkinson σε άλλους ασθενείς που λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα, όπως αυτοί με ψωρίαση ή ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Καθώς όλοι οι ασθενείς με νόσο του Parkinson δεν πάσχουν επίσης από κάποια φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, τα ευρήματα της παραπάνω μελέτης δεν μπορούμε να πούμε ότι εφαρμόζονται σε όλους όσους πάσχουν από τη νευροεκφυλιστική νόσο. Ωστόσο, σίγουρα η έρευνα, όπως και αρκετές παρόμοιες έρευνες, στηρίζουν την υπόθεση ότι η έντερο εμπλέκεται στη νόσο του Parkinson. Αν αυτό επιβεβαιωθεί θα μπορούμε στο μέλλον να αναπτύξουμε φάρμακα που θα στοχεύουν το έντερο και όχι τον εγκέφαλο για την αντιμετώπιση της νόσου του Parkinson.

Ήδη, αρκετοί ερευνητές έχουν αρχίσει να μελετούν τέτοια φάρμακα. Το 2015, ο Zasloff και οι συνεργάτες του ξεκίνησαν μία εταιρία, την Enterin, η οποία ανατπύσσει σήμερα ένα φάρμακο που επιβραδύνει τη συσσώρευση α-συνουκλεΐνης στο έντερο. Αν και ο στόχος της θεραπείας είναι να περιορίσει τα κινητικά προβλήματα της νόσου του Parkinson, όπως η δυσκοιλιότητα, οι ερευνητές ελπίζουν ότι, στοχεύοντας τα πρώιμα στάδια της νόσου στο έντερο, θα μπορέσουν να αναστρέψουν ή ακόμα και να προλάβουν τις επιδράσεις της νόσου στο ΚΝΣ.

Καθώς αρκετά στοιχεία υποστηρίζουν ότι η νόσος του Parkinson ξεκινά στο έντερο, το επόμενο ερώτημα είναι να διερευνηθεί πόσο νωρίς συμβαίνουν οι αλλαγές στο γαστρεντερικό σωλήνα. Άλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι υπάρχει η πιθανότητα οι πρώτες εκδηλώσεις της νόσου να μην είναι στο έντερο αλλά σε άλλο όργανο του σώματος. Σωματίδια Lewy έχουν ανευρεθεί επίσης στον οσφρητικό βολβό, επομένως αρκετοί θεώρησαν ότι η παθολογία της νόσου μπορεί να εκκινείται εκεί. «Για ορισμένους ασθενείς, η έναρξη των βλαβών μπορεί να γίνεται στο έντερο, σε άλλους στο οσφρητικό σύστημα ενώ σε άλλους στον εγκέφαλο», κατέληξαν οι ερευνητές.

Βιβλιογραφία: Scientific American

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα