Περιεχόμενα:
Τι είναι οι καρκινικοί δείκτες;
Οι καρκινικοί δείκτες είναι ουσίες που παράγονται από καρκινικά ή άλλα κύτταρα του σώματος ως απόκριση στον καρκίνο ή κάποιες καλοήθεις παθήσεις. Οι περισσότεροι καρκινικοί δείκτες παράγονται τόσο από φυσιολογικά όσο και από καρκινικά κύτταρα, ωστόσο παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες όταν υπάρχει καρκίνος. Οι ουσίες αυτές μπορεί να βρίσκονται στο αίμα, στα ούρα, στα κόπρανα, στον καρκινικό ιστό ή σε άλλους ιστούς ή σωματικά υγρά ασθενών με καρκίνο. Οι περισσότεροι καρκινικοί δείκτες είναι πρωτεΐνες, ωστόσο σήμερα, αρκετά πρότυπα γονιδιακής έκφρασης αλλά και μεταλλάξεις του DNA θεωρούνται επίσης δείκτες.
Αρκετοί διαφορετικοί καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται σήμερα κλινικά. Κάποιοι σχετίζονται με ένα μόνο είδος καρκίνου, ενώ άλλοι με 2 ή περισσότερα. Δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα κάποιος δείκτης που να είναι κοινός σε όλες τις μορφές του καρκίνου.
Υπάρχουν ωστόσο, περιορισμοί στη χρήση καρκινικών δεικτών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιες μη καρκινικές παθήσεις μπορεί να προκαλέσουν αύξηση στα επίπεδα ορισμένων καρκινικών δεικτών. Επιπλέον, οι καρκινικοί δείκτες δεν είναι αυξημένοι σε όλους τους ασθενείς που πάσχουν από ένα συγκεκριμένο είδος καρκίνου. Τέλος, δεν γνωρίζουμε ακόμα καρκινικούς δείκτες για όλα τα είδη καρκίνου.
Ποια είναι η χρησιμότητα των καρκινικών δεικτών;
Οι καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση, διάγνωση και διαχείριση ορισμένων ειδών καρκίνου. Αν και τα ανεβασμένα επίπεδα ενός καρκινικού δείκτη συνιστούν την παρουσία καρκίνου, το γεγονός αυτό δεν επαρκεί για να τεθεί η διάγνωση. Επομένως, οι καρκινικοί δείκτες συνήθως συνδυάζονται με άλλες εξετάσεις, όπως βιοψίες, για το σκοπό αυτό.
Τα επίπεδα των καρκινικών δεικτών υπολογίζονται πριν την έναρξη της θεραπείας για να βοηθήσουν τους γιατρούς να καθορίσουν την κατάλληλη αγωγή. Σε ορισμένα είδη καρκίνου, τα επίπεδα των καρκινικών δεικτών σχετίζονται με το στάδιο της νόσου ή/και την πρόγνωση του ασθενούς.
Οι καρκινικοί δείκτες υπολογίζονται επίσης κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Μία μείωση στα επίπεδα των δεικτών συνήθως αποτελεί ένδειξη ότι η θεραπεία είναι αποτελεσματική.
Οι καρκινικοί δείκτες ελέγχονται, ακόμη, μετά το πέρας της θεραπείας για να διαπιστώσουν πιθανή υποτροπή του καρκίνου.
Πώς υπολογίζονται οι καρκινικοί δείκτες;
Ο γιατρός λαμβάνει ένα τμήμα του ιστού ή σωματικά υγρά και το στέλνει στο εργαστήριο, όπου με διάφορες μεθόδους υπολογίζονται τα επίπεδα των δεικτών. Αν ο υπολογισμός των δεικτών γίνεται για να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπείας, θα χρειαστούν περισσότερες από μία μετρήσεις. Οι μετρήσεις αυτές δείχνουν αν τα επίπεδα των δεικτών αυξάνονται, παραμένουν σταθερά ή παρουσιάζουν μείωση, κάτι που συνήθως συνδέεται με την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Ποιοι καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται σήμερα και για ποιες μορφές καρκίνου;
Αρκετοί καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται σήμερα για διαφορετικές μορφές καρκίνου. Οι περισσότεροι μπορούν να υπολογιστούν σε ένα οποιοδήποτε νοσοκομείο. Οι συχνότεροι καρκινικοί δείκτες είναι:
Αναδιάταξη και υπερέκφραση του γονιδίου ALK
- Είδη καρκίνου: Μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, αναπλαστικό λέμφωμα από μεγάλα κύτταρα
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στον καθορισμό της θεραπείας και της πρόγνωσης του ασθενούς
Άλφα-φετοπρωτεΐνη (AFP)
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του ήπατος, όγκοι των γεννητικών κυττάρων
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στην διάγνωση του καρκίνου του ήπατος και την απόκρισή του στη θεραπεία, στους όγκους των γεννητικών κυττάρων δίνει πληροφορίες για την πρόγνωση και την απόκριση στη θεραπεία
Β2-μικροσφαιρίνη (B2M)
- Είδη καρκίνου: Πολλαπλό μυέλωμα, χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία και κάποια λεμφώματα
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα, ούρα ή εγκεφαλονωτιαίο υγρό
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει την πρόγνωση και την απόκριση στη θεραπεία
Β-ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (Beta-hCG)
- Είδη καρκίνου: Χοριοκαρκίνωμα και όγκοι των γεννητικών κυττάρων
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα ή ούρα
- Πώς χρησιμοποιείται: Στον καθορισμό του σταδίου, της πρόγνωσης και της απόκρισης στη θεραπεία
Μεταλλάξεις των γονιδίων BRCA1 και BRCA2
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος των ωοθηκών
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει αν ένας συγκεκριμένος τύπος στοχευμένης θεραπείας είναι κατάλληλος
Γονίδιο BCR-ABL (Χρωμόσωμα Φιλαδέλφειας)
- Είδη καρκίνου: Χρόνια μυελοειδής λευχαιμία, οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, οξεία μυελογενής λευχαιμία
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα και/ή μυελός των οστών
- Πώς χρησιμοποιείται: Επιβεβαιώνει τη διάγνωση, προβλέπει την απόκριση στη θεραπεία και παρακολουθεί την πορεία της νόσου
Μεταλλάξεις του BRAF V600
- Είδη καρκίνου: Δερματικό μελάνωμα και καρκίνος του παχέος εντέρου
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Για την επιλογή ασθενών που θα έχουν τα μεγαλύτερα οφέλη από μία στοχευμένη θεραπεία
C-kit/CD117
- Είδη καρκίνου: Γαστρεντερικοί στρωματικοί όγκοι, μελάνωμα των βλεννογόνων
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση και την επιλογή θεραπευτικής αγωγής
CA15-3/CA27.29
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του μαστού
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική ή αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
CA19-9
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του παγκρέατος, καρκίνος της χοληδόχου κύστης, καρκίνος του χοληδόχου πόρου και καρκίνος του στομάχου
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική
CA-125
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος των ωοθηκών
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση, εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Καλσιτονίνη
- Είδη καρκίνου: Μυελοειδές καρκίνωμα του θυρεοειδούς
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση, εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA)
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του παχέος εντέρου
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
CD20
- Είδη καρκίνου: Λέμφωμα non-Hodgkin
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει αν ένας συγκεκριμένος τύπος στοχευμένης θεραπείας είναι κατάλληλος
Χρωμογρανίνη Α (CgA)
- Είδη καρκίνου: Νευροενδοκρινείς όγκοι
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση, εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Χρωμοσώματα 3, 7, 17 και 9p21
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος της ουροδόχου κύστεως
- Ιστός που εξετάζεται: Ούρα
- Πώς χρησιμοποιείται: Ελέγχει αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Κυκλοφορούντα επιθηλιακά καρκινικά κύτταρα
- Είδη καρκίνου: Μεταστατικός καρκίνος του μαστού, καρκίνος του προστάτη, καρκίνος του παχέος εντέρου
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Στην επιλογή της θεραπείας και την εκτίμηση της πρόγνωσης
CYFRA 21-1
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του πνεύμονα
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Ελέγχει αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Μεταλλάξεις του γονιδίου EGFR
- Είδος καρκίνου: Μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Για τον καθορισμό της θεραπείας και της πρόγνωσης
Υποδοχείς οιστρογόνων (ER) και προγεστερόνης (PR)
- Είδος καρκίνου: Καρκίνος του μαστού
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει αν η ορμονική θεραπεία καθώς και κάποιες άλλες στοχευμένες θεραπείες είναι κατάλληλες
Ινώδες/Ινωδογόνο
- Είδος καρκίνου: Καρκίνος της ουροδόχου κύστεως
- Ιστός που εξετάζεται: Ούρα
- Πώς χρησιμοποιείται: Για να παρακολουθήσει την πορεία της νόσου και την απόκριση στη θεραπεία
HE4
- Είδος καρκίνου: Καρκίνος των ωοθηκών
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Για τον σχεδιασμό της θεραπευτικής αγωγής, την εκτίμηση του σταδίου και την ανίχνευση υποτροπής του καρκίνου
Ενίσχυση γονιδίου HER2/neu ή υπερέκφραση πρωτεΐνης
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του μαστού, καρκίνος του στομάχου, αδενοκαρκίνωμα γαστροοισοφαγικής συμβολής
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει αν κάποιες στοχευμένες θεραπείες είναι κατάλληλες
Ανοσοσφαιρίνες
- Είδη καρκίνου: Πολλαπλό μυέλωμα, μακροσφαιριναιμία Waldenstrom
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα και ούρα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση, εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Μεταλλάξεις του γονιδίου KRAS
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του παχέος εντέρου, μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει αν κάποιες στοχευμένες θεραπείες είναι κατάλληλες
Γαλακτική αφυδρογονάση
- Είδη καρκίνου: ‘Ογκοι των γεννητικών κυττάρων, λέμφωμα, μελάνωμα, νευροβλάστωμα
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Εκτιμά το στάδιο, την πρόγνωση και την απόκριση στη θεραπεία
Ειδική νευρωνική ενολάση (NSE)
- Είδη καρκίνου: Μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, νευροβλάστωμα
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση και την εκτίμηση της απόκρισης στη θεραπεία
Πρωτεΐνη πυρηνικής μεμβράνης 22
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος της ουροδόχου κύστεως
- Ιστός που εξετάζεται: Ούρα
- Πώς χρησιμοποιείται: Εκτιμά την απόκριση στη θεραπεία
Συνδέτης του προγραμματισμένου κυταρικού θανάτου 1 (PD-L1)
- Είδη καρκίνου: Μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει αν μία συγκεκριμένη στοχευμένη θεραπεία είναι κατάλληλη
Ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA)
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του προστάτη
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Βοηθά στη διάγνωση, εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Θυρεοσφαιρίνη
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του θυρεοειδούς
- Ιστός που εξετάζεται: Αίμα
- Πώς χρησιμοποιείται: Εκτιμά αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική και αν έχει επανεμφανιστεί καρκίνος
Ενεργοποιητής του πλασμινογόνου της ουροκινάσης (uPA) και αναστολέας του ενεργοποιητού του πλασμινογόνου (PAI-1)
- Είδη καρκίνου: Καρκίνος του μαστού
- Ιστός που εξετάζεται: Όγκος
- Πώς χρησιμοποιείται: Καθορίζει την επιθετικότητα του καρκίνου και καθοδηγεί τη θεραπευτική αγωγή
Μπορούν οι καρκινικοί δείκτες να χρησιμοποιηθούν στην πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου;
Καθώς οι καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται, σήμερα, για την εκτίμηση της απόκρισης ενός όγκου στη θεραπεία και τον καθορισμό της πρόγνωσής του, οι ερευνητές πιστεύουν ότι στο μέλλον οι δείκτες μπορεί να έχουν χρησιμότητα στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου, πριν εμφανιστούν συμπτώματα. Προκειμένου μία εξέταση να θεωρηθεί χρήσιμη, πρέπει να έχει μεγάλη ευαισθησία (ικανότητα να ανιχνεύσει με ακρίβεια τους ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο) και ειδικότητα (ικανότητα να διαχωρίσει τους ασθενείς που ΔΕΝ πάσχουν από τη νόσο).
Αν και οι καρκινικοί δείκτες μπορούν να εκτιμήσουν με μεγάλη ακρίβεια την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής αγωγής καθώς και την υποτροπή του καρκίνου, μέχρι σήμερα κανένας δείκτης δεν έχει χρησιμότητα στην πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου.
Για παράδειγμα, η εξέταση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA), που υπολογίζει τα επίπεδά του στο αίμα, χρησιμοποιείται συχνά για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη. Ωστόσο, τα αυξημένα επίπεδα PSA μπορεί να είναι αποτέλεσμα καλοήθων παθήσεων του προστάτη, καθώς οι περισσότεροι άντρες με ανεβασμένο PSA δεν έχουν καρκίνο του προστάτη. Από πολλές έρευνες έχει αποδειχθεί ότι η εξέταση του PSA μειώνει ελάχιστα τη θνησιμότητα από καρκίνο του προστάτη. Επομένως, είναι ακόμα υπό συζήτηση αν τα οφέλη από τη χρήση του PSA για τη διάγνωση του συγκεκριμένου καρκίνου, υπερβαίνουν τους κινδύνους.
Αντίστοιχα ήταν τα αποτελέσματα ερευνών για το CA-125, έναν καρκινικό δείκτη, τα επίπεδα του οποίου στο αίμα, είναι συχνά αυξημένα σε ασθενείς με καρκίνο των ωοθηκών. Η αύξηση μπορεί να είναι αποτέλεσμα καλοήθων παθήσεων και δεν είναι ειδική για τον καρκίνο των ωοθηκών.
Τι έρευνα διεξάγεται για την ανάπτυξη καρκινικών δεικτών με μεγαλύτερη ακρίβεια;
Η έρευνα για τον καρκίνο στρέφεται σήμερα προς την πρωτεϊνωματική (τη μελέτη της δομής, της λειτουργίας και των μηχανισμών έκφρασης των πρωτεϊνών) με την ελπίδα να αναπτυχθούν νέοι καρκινικοί δείκτες ικανοί να ανιχνεύσουν τον καρκίνο στα πρώιμα στάδιά του.
Οι επιστήμονες μελετούν επίσης μηχανισμούς γονιδιακής έκφρασης για την ικανότητά τους να καθορίζουν την πρόγνωση του ασθενούς και την απόκρισή του στη θεραπεία.
Πηγή: Cancer.gov