Φαινόμενο Raynaud

Το φαινόμενο Raynaud είναι μία σπάνια διαταραχή των αρτηριών. Οι αρτηρίες είναι αγγεία που μεταφέρουν το αίμα από την καρδιά στα διάφορα όργανα του σώματος. Το φαινόμενο Raynaud λέγεται επίσης και νόσος Raynaud ή σύνδρομο Raynaud. Η νόσος χαρακτηρίζεται από βραχέα επεισόδια αγγειόσπασμου (στένωση των αιμοφόρων αγγείων). Ο αγγειόσπασμος των αρτηριών μειώνει τη ροή του αίματος στα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών. Στους περισσότερους ασθενείς η νόσος επηρεάζει τα δάκτυλα του χεριού, ενώ σε ένα 40% επηρεάζονται τα δάκτυλα των ποδιών. Σπανιότερα, η διαταραχή μπορεί να επηρεάσει τη μύτη, τα αυτιά, τις θηλές και τα χείλη.

Γενικά στοιχεία

Υπάρχουν δύο τύποι του φαινομένου Raynaud – το πρωτοπαθές και το δευτεροπαθές.

Για το πρωτοπαθές Raynaud (γνωστό και σαν νόσος Raynaud), τα αίτια είναι άγνωστα. Το πρωτοπαθές Raynaud είναι πιο κοινό και πιο ήπιο σε σχέση με το δευτεροπαθές Raynaud.

Το δευτεροπαθές Raynaud προκαλείται από μία υποκείμενη νόσο, κατάσταση ή από κάποιο άλλο παράγοντα. Το δευτεροπαθές Raynaud συχνά λέγεται και φαινόμενο Raynaud.

Αν έχετε πρωτοβάθμιο ή δευτεροβάθμιο Raynaud, οι χαμηλές θερμοκρασίες ή το στρες μπορεί να προκαλέσουν μία «επίθεση Raynaud». Κατά τη διάρκεια αυτής της επίθεσης, λίγο έως και καθόλου αίμα ρέει στις πληγείσες περιοχές του σώματος. Σαν αποτέλεσμα, το δέρμα μπορεί να πάρει μία λευκή ή μπλε χρώση για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Καθώς η ροή του αίματος επιστρέφει, η πληγείσα περιοχή μπορεί να γίνει ερυθρή και να παρουσιαστεί κνησμός, καύσος ή μούδιασμα. Σε αμφότερους τους τύπους του Raynaud, ακόμα και μία ήπια ή σύντομη μεταβολή στη θερμοκρασία μπορεί να προκαλέσει μία επίθεση Raynaud. Για παράδειγμα, η έκθεση σε θερμοκρασίες ακόμα και κάτω των 15 °C μπορεί να προκαλέσει το μπλε χρώμα στα δάκτυλα.

Οι περισσότεροι ασθενείς με Raynaud δεν παρουσιάζουν μόνιμες ιστικές βλάβες ή αναπηρία. Ωστόσο, οι ασθενείς που πάσχουν από τη σοβαρή μορφή του Raynaud μπορεί να παρουσιάσουν δερματικά έλκη ή γάγγραινα εξ’ αιτίας παρατεταμένων ή επαναλαμβανόμενων επιθέσεων της νόσου.

Πρόγνωση

Για τους περισσότερους ασθενείς που πάσχουν από πρωτοπαθές Raynaud, η διαταραχή αποτελεί μάλλον μία ενόχληση παρά μία σοβαρή ασθένεια. Η νόσος μπορεί εύκολα να περιοριστεί με μικροαλλαγές στην καθημερινότητα του ασθενή.

Η διαχείριση της δευτεροπαθούς Raynaud, αντιθέτως, είναι αρκετά δυσκολότερη. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές θεραπείες που σκοπό έχουν την πρόληψη ή ανακούφιση από τα συμπτώματα. Η δευτεροπαθής Raynaud χρειάζεται αρχικά την αναζήτηση και αντιμετώπιση της υποκείμενης νόσου που είναι υπεύθυνη για την εμφάνισή της.

Συνεχώς αναζητούνται καλύτεροι τρόποι διάγνωσης και θεραπείας του φαινομένου Raynaud.

Αίτια του δευτεροπαθούς Raynaud

Αρκετοί παράγοντες μπορεί να ευθύνονται για την εμφάνιση του δευτεροπαθούς Raynaud. Για παράδειγμα:

  • Νόσοι και παθήσεις που προκαλούν βλάβες στις αρτηρίες ή στα νεύρα που ελέγχουν τις αρτηρίες στα χέρια και στα πόδια.
  • Επαναλαμβανόμενες κινήσεις που προκαλούν βλάβες στα νεύρα που συνοδεύουν τις αρτηρίες στα χέρια και τα πόδια
  • Τραυματισμοί στα χέρια και στα πόδια
  • Έκθεση σε ορισμένα χημικά
  • Φάρμακα που προκαλούν στένωση των αρτηριών ή επηρεάζουν την αρτηριακή πίεση
Νόσοι και παθήσεις

Το δευτεροπαθές Raynaud συνδέεται με νόσους και παθήσεις που προκαλούν βλάβες στις αρτηρίες. Η νόσος συνδέεται επίσης με παθήσεις που προκαλούν βλάβες στα νεύρα που ελέγχουν τις αρτηρίες των χεριών και των ποδιών.

Για παράδειγμα το φαινόμενο Raynaud εμφανίζεται σε αρκετούς ασθενείς που πάσχουν από σκληρόδερμα καθώς και σε πολλούς ασθενείς με Λύκο.

Άλλα παραδείγματα παθήσεων που μπορεί να ευθύνονται για την εμφάνιση φαινομένου Raynaud περιλαμβάνουν:

  • Ρευματοειδή Αρθρίτιδα
  • Αθηροσκλήρωση
  • Αιματολογικές διαταραχές (κρυοσφαιριναιμία και πολυκυτταραιμία)
  • Σύνδρομο του Sjögren, δερματομυοσίτιδα και πολυμυοσίτιδα
  • Νόσος του Buerger
  • Διαταραχές του θυρεοειδούς
  • Πνευμονική Υπέρταση
Επαναλαμβανόμενες κινήσεις

Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις που προκαλούν βλάβες στις αρτηρίες των χεριών και των ποδιών ή στα νεύρα που τις νευρώνουν, μπορεί να οδηγήσουν σε εμφάνιση φαινομένου Raynaud.

Διάφορες ενέργειες όπως η δακτυλογράφηση, το πιάνο, ή η χρήση εργαλείων όπως το κομπρεσέρ και το τρυπάνι μπορεί να οδηγήσουν σε δευτερογενές Raynaud.

Χημικές Ουσίες

Η έκθεση σε διάφορες ουσίες στον εργασιακό χώρο μπορεί να προκαλέσει μία ασθένεια που ομοιάζει σκληρόδερμα – μία νόσο που συνδέεται με την εμφάνιση φαινομένου Raynaud. Ένα παράδειγμα τέτοιας χημικής ουσίας είναι το βινυλοχλωρίδιο, το οποίο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία των πλαστικών.

Η νικοτίνη των τσιγάρων είναι μία άλλη ουσία που έχει ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση φαινομένου Raynaud.

Φάρμακα

Ορισμένα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν δευτερογενές Raynaud, μεταξύ των οποίων:

  • Φάρμακα για την ημικρανία και τον πονοκέφαλο που περιέχουν εργοταμίνη. Η ουσία αυτή προκαλεί στένωση των αρτηριών.
  • Ορισμένα φάρμακα για τον καρκίνο, όπως η σισπλατίνη και η βινβλαστίνη
  • Κάποια αντιαλλεργικά και αντιγριπικά φάρμακα καθώς και κάποια συμπληρώματα διατροφής
  • Β-αναστολείς. Τα φάρμακα αυτά επιβραδύνουν τον καρδιακό παλμό για να μειώσουν την αρτηριακή πίεση
  • Αντισυλληπτικά χάπια. Αυτά τα φάρμακα μπορεί να επηρεάσουν τη ροή του αίματος.

Ποιοι μπορεί να εμφανίσουν φαινόμενο Raynaud;

Οι παράγοντες κινδύνου διαφέρουν μεταξύ του πρωτοπαθούς και του δευτεροπαθούς Raynaud.

Οι παράγοντες κινδύνου για το πρωτοπαθές Raynaud περιλαμβάνουν:

  • Φύλο. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν πρωτοπαθές Raynaud σε σχέση με τους άνδρες.
  • Ηλικία. Το πρωτοπαθές Raynaud εμφανίζεται συνήθως πριν την ηλικία των 30 ετών.
  • Οικογενειακό ιστορικό. Το πρωτοπαθές Raynaud μπορεί να εμφανιστεί σε μέλη της ίδιας οικογένειας.
  • Ψυχρό κλίμα. Οι χαμηλές θερμοκρασίες μπορεί να προκαλέσουν «επιθέσεις Raynaud»

Οι παράγοντες κινδύνου για το δευτεροπαθές Raynaud περιλαμβάνουν:

  • Ηλικία. Το δευτεροπαθές Raynaud συνήθως εμφανίζεται μετά την ηλικία των 30 ετών.
  • Ορισμένες ασθένειες/παθήσεις. Ασθένειες που προκαλούν βλάβες στις αρτηρίες των χεριών και των ποδιών ή στα νεύρα που τις νευρώνουν μπορεί να ευθύνονται για τη δευτεροπαθή Raynaud.
  • Τραυματισμοί στα χέρια και στα πόδια
  • Έκθεση σε κάποια χημικά στον εργασιακό χώρο, όπως το χλωριούχο βινύλιο (χρησιμοποιείται στη βιομηχανία των πλαστικών)
  • Επαναλαμβανόμενες κινήσεις των χεριών, όπως η δακτυλογράφηση ή η χρήση εργαλείων όπως το κομπρεσέρ
  • Ορισμένα φάρμακα, όπως τα φάρμακα για την ημικρανία, τον καρκίνο, την αλλεργία ή την αρτηριακή πίεση
  • Κάπνισμα
  • Ψυχρό κλίμα

Σημεία και συμπτώματα του φαινομένου Raynaud

Οι ασθενείς με πρωτοπαθές Raynaud (Νόσο Raynaud) ή δευτεροπαθές Raynaud (φαινόμενο Raynaud) μπορεί να παρουσιάσουν επιθέσεις Raynaud εξ’ αιτίας χαμηλών θερμοκρασιών ή έντονου στρες.

Οι επιθέσεις Raynaud επηρεάζουν συνήθως τα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών και σπανιότερα τη μύτη, τα αυτιά, τις θηλές ή τα χείλη.

Κατά τη διάρκεια μίας επίθεσης Raynaud, οι αρτηρίες στενεύουν πολύ για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Σαν αποτέλεσμα, λίγο ή καθόλου αίμα ρέει στις πληγείσες περιοχές του σώματος. Αυτό μπορεί να προκαλέσει:

  • Ωχρό ή λευκό και στη συνέχεια μπλε χρώμα στις πληγείσες περιοχές
  • Αίσθημα μουδιάσματος, κρύου ή πόνου
  • Ερυθρότητα, κνησμό και καύσο όταν η ροή του αίματος επιστρέφει στις πληγείσες περιοχές

Οι επιθέσεις Raynaud μπορεί να διαρκέσουν λιγότερο από ένα λεπτό ή αρκετές ώρες. Μπορεί να συμβαίνουν κάθε μία ή περισσότερες μέρες. Συνήθως ξεκινούν από ένα δάκτυλο και επεκτείνονται στα υπόλοιπα δάκτυλα του χεριού ή του ποδιού που προσβάλλεται.

Το σοβαρό δευτεροπαθές Raynaud μπορεί να προκαλέσει δερματικά έλκη ή γάγγραινα. Ευτυχώς το σοβαρό Raynaud είναι εξαιρετικά σπάνιο.

Διάγνωση του φαινομένου Raynaud

Ο γιατρός θα διαγνώσει το πρωτοπαθές Raynaud (νόσος Raynaud) ή το δευτεροπαθές Raynaud (φαινόμενο Raynaud) σύμφωνα με το ιατρικό ιστορικό, τη φυσική εξέταση και τις εργαστηριακές εξετάσεις του ασθενούς.

Ειδικότητες που εμπλέκονται

Ο παθολόγος θα θέσει συνήθως τη διάγνωση του φαινομένου Raynaud.

Αν πάσχετε από τη διαταραχή ίσως κριθεί σκόπιμο να επισκεφθείτε επίσης ένα ρευματολόγο. Ο ρευματολόγος είναι ένας γιατρός που ειδικεύεται στη θεραπεία νόσων των αρθρώσεων, των οστών και την μυών.

Οι ρευματολόγοι διαγιγνώσκουν και θεραπεύουν επίσης αρκετές νόσων που σχετίζονται με το δευτεροπαθές Raynaud όπως το σκληρόδερμα και ο Λύκος.

Ιατρικό ιστορικό

Ο γιατρός σας μπορεί να σας ρωτήσει σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου για το φαινόμενο Raynaud. Μπορεί να σας ρωτήσει επίσης τι συμπτωματολογία εμφανίζετε όταν εκτεθείτε στο κρύο ή σε έντονο στρες.

Για παράδειγμα, ο γιατρός μπορεί να σας ρωτήσει αν τα δάχτυλα των χεριών ή των ποδιών σας:

  • Παρουσιάζουν μούδιασμα ή πόνο όταν εκτεθούν σε χαμηλές θερμοκρασίες
  • Αποκτούν λευκή ή μπλε χρώση όταν εκτεθούν σε χαμηλές θερμοκρασίες
Φυσική εξέταση

Ο γιατρός εξετάζει τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών για να διαπιστώσει την υγεία του δέρματος και των ονύχων και τη ροή του αίματος σε αυτά. Ο γιατρός μπορεί επίσης να κάνει πλήρη φυσική εξέταση για να αναζητήσει κλινικές εκδηλώσεις άλλων ασθενειών που συνδέονται με το δευτεροπαθές Raynaud.

Διαγνωστικές εξετάσεις

Μία σειρά διαγνωστικών εξετάσεων μπορεί να χρειαστούν για τη διάγνωση του φαινομένου Raynaud:

  • Cold Stimulation Test: Η δοκιμασία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προκαλέσει τα συμπτώματα του Raynaud. Τα δάκτυλα του ασθενή συνδέονται με μία συσκευή που μετρά τη θερμοκρασία και στη συνέχεια εκτίθενται σε έντονο κρύο (συνήθως παγωμένο νερό). Στη συνέχεια απομακρύνονται από το νερό και ο γιατρός υπολογίζει πόσο γρήγορα τα δάκτυλα επιστρέφουν στη φυσιολογική τους θερμοκρασία. Αν έχετε φαινόμενο Raynaud μπορεί να χρειαστεί πάνω από 20 λεπτά για να επανέλθουν. Επειδή τα αποτελέσματα αυτής της εξέτασης δεν είναι πάντα ακριβή, μπορεί να χρειαστούν και άλλες εξετάσεις προκειμένου να τεθεί η διάγνωση.
  • Nailfold Capillaroscopy: Στη δοκιμασία αυτή ο γιατρός βάζει μία σταγόνα λάδι στη βάση του νυχιού και στη συνέχεια εξετάζει το νύχι κάτω από το μικροσκόπιο. Αν παρατηρήσει μη φυσιολογικές αρτηρίες μπορεί να σημαίνει ότι έχετε κάποια ασθένεια που συνδέεται με το φαινόμενο Raynaud, όπως το σκληρόδερμα.
  • Άλλες εξετάσεις: Ο γιατρός μπορεί να ζητήσει εξετάσεις αίματος με σκοπό να αναζητήσει άλλες παθήσεις που συνδέονται με την εμφάνιση δευτεροπαθούς Raynaud. Συγκεκριμένα αναζητούνται αντιπυρηνικά αντισώματα (ΑΝΑ), υπολογίζεται η ταχύτητα καθίζησης ερυθρών (ΤΚΕ) καθώς και η C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CPR).

Πώς θεραπεύεται το φαινόμενο Raynaud;

Δεν υπάρχει θεραπεία για το πρωτοπαθές Raynaud (νόσος του Raynaud) ή το δευτεροπαθές Raynaud (φαινόμενο Raynaud). Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές θεραπείες που μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των επιθέσεων Raynaud. Οι θεραπείες αυτές περιλαμβάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, φαρμακευτική αγωγή και, σπανιότερα, χειρουργική επέμβαση. Οι περισσότεροι ασθενείς με πρωτοπαθή Raynaud μπορούν να διαχειριστούν τη νόσο με μικρές αλλαγές στις καθημερινές τους συνήθειες. Οι ασθενείς με δευτεροπαθές Raynaud μπορεί να χρειαστούν και φαρμακευτική αγωγή.

Αν πάσχετε από φαινόμενο Raynaud και παρουσιάζετε πληγές στα δάχτυλα των χεριών, των ποδιών ή σε άλλα μέρη του σώματος σας, επισκεφθείτε άμεσα το γιατρό σας. Η έγκαιρη θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη μονίμων βλαβών σ’ αυτές τις περιοχές.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά σας μπορεί να είναι καταλυτικής σημασίας για την πρόληψη μίας επίθεσης Raynaud. Γενικά πρέπει να αποφεύγονται οι χαμηλές θερμοκρασίες, το συναισθηματικό στρες και η επαφή με συγκεκριμένες χημικές ουσίες που βρίσκονται στον χώρο εργασίας.

Αποφύγετε την έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες

Για να προστατευτείτε από το κρύο και τις χαμηλές θερμοκρασίες:

  • Φορέστε σκούφο, μάλλινα γάντια, κασκόλ, παλτό με άνετα μανίκια, ζεστές κάλτσες και παπούτσια πριν βγείτε στο κρύο. Μη διστάσετε να φορέσετε αρκετά ρούχα για να προστατευτείτε από τις χαμηλές θερμοκρασίες.
  • Χρησιμοποιήστε θερμαντικά (hand warmers) στα γάντια σας, στις κάλτσες ή στις τσέπες σας.
  • Χαμηλώστε το κλιματιστικό ή ντυθείτε καλά αν πρέπει να βρεθείτε σε κλιματιζόμενο χώρο.
  • Περιμένετε να ζεσταθεί το αυτοκίνητό σας πριν οδηγήσετε στο κρύο.
  • Φορέστε γάντια πριν βγάλετε φαγητό από το ψυγείο ή τον καταψύκτη (αν έχετε μεγάλη ευαισθησία στις χαμηλές θερμοκρασίες)
Αποφύγετε άλλους εκλυτικούς παράγοντες

Προσπαθήστε να αποφύγετε στρεσογόνες δραστηριότητες. Μάθετε τρόπους να διαχειριστείτε το άγχος που δεν μπορείτε να αποφύγετε. Η σωματική δραστηριότητα βοηθά αρκετούς ανθρώπους να αντιμετωπίσουν το άγχος. Σε άλλα άτομα η μουσική, ο διαλογισμός ή η γιόγκα βοηθούν στην μείωση του στρες.

Προσπαθήσετε να αποφύγετε εκλυτικούς παράγοντες στο χώρο εργασίας σας. Περιορίστε τη χρήση εργαλείων που σχετίζονται με ισχυρές δονήσεις όπως το κομπρεσέρ. Φοράτε πάντα κατάλληλο εξοπλισμό όταν πρέπει να δουλέψετε με βιομηχανικά χημικά. Τέλος, προσπαθήστε να περιορίσετε διάφορες ενέργειες που απαιτούν συνεχείς κινήσεις των χεριών όπως να δακτυλογραφείτε ή να παίζετε πιάνο.

Κάποια φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν επιθέσεις Raynaud. Αυτά περιλαμβάνουν:

  • Φάρμακα για την ημικρανία και τον πονοκέφαλο που περιέχουν εργοταμίνη. Η ουσία αυτή προκαλεί στένωση των αρτηριών.
  • Ορισμένα φάρμακα για τον καρκίνο, όπως η σισπλατίνη και η βινβλαστίνη
  • Κάποια αντιαλλεργικά και αντιγριπικά φάρμακα καθώς και κάποια συμπληρώματα διατροφής
  • Β-αναστολείς. Τα φάρμακα αυτά επιβραδύνουν τον καρδιακό παλμό για να μειώσουν την αρτηριακή πίεση
  • Αντισυλληπτικά χάπια. Αυτά τα φάρμακα μπορεί να επηρεάσουν τη ροή του αίματος.

Συμβουλευτείτε το γιατρό σας ποια φάρμακα είναι ασφαλή για εσάς.

Άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής

Ένα σύνολο καθημερινών συνηθειών μπορεί να σας βοηθήσει να μειώσετε τη συχνότητα των επιθέσεων Raynaud. Για παράδειγμα, η τακτική σωματική άσκηση μπορεί να αυξήσει τη ροή του αίματος και να διατηρήσει το σώμα σας ζεστό.

Πρέπει επίσης να αποφεύγεται η κατανάλωση καφεΐνης και αλκοόλ. Οι ουσίες αυτές έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση επιθέσεων Raynaud. Αν είστε καπνιστής πρέπει να σταματήσετε το κάπνισμα. Ρωτήστε το γιατρό σας για προγράμματα και προϊόντα που μπορούν να σας βοηθήσουν να κόψετε το κάπνισμα. Προσπαθήστε, επίσης, να αποφύγετε το παθητικό κάπνισμα.

Μπορείτε επίσης να λάβετε μέτρα για να σταματήσετε τις επιθέσεις Raynaud εν τη γενέσει τους:

  • Μετακινηθείτε σε ένα πιο ζεστό χώρο
  • Ζεστάνετε τα χέρια και τα πόδια σας. Αν νιώθετε κρύο, τοποθετήστε τα χέρια κάτω από τις μασχάλες σας.
  • Λυγίστε τα δάκτυλα των χεριών ή των ποδιών σας
  • Αποφύγετε στρεσογόνες καταστάσεις και δοκιμάστε διάφορες τεχνικές χαλάρωσης.

Αν πάσχετε από φαινόμενο Raynaud, προσέξτε ιδιαίτερα τα χέρια και τα πόδια σας και προσπαθήστε να αποφύγετε τους τραυματισμούς. Φορέστε άνετα παπούτσια και μην περπατάτε ξυπόλητοι. Αποφύγετε τα στενά βραχιόλια και δαχτυλίδια.

Φάρμακα και Χειρουργικές Επεμβάσεις

Αν οι αλλαγές του τρόπου ζωής δεν είναι αρκετές για να περιορίσουν το φαινόμενο Raynaud, ίσως χρειαστείτε φαρμακευτική αγωγή ή ακόμα και χειρουργική επέμβαση. Με τα φάρμακα μπορεί να βελτιωθεί η ροή του αίματος στα δάχτυλα των χεριών ή των ποδιών.

Παραδείγματα φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του φαινομένου Raynaud περιλαμβάνουν αποκλειστές διαύλων ασβεστίου, α-αποκλειστές, δερματικές κρέμες και αναστολείς ACE.

Σπανιότερα, οι ασθενείς με σοβαρό φαινόμενο Raynaud μπορεί να εμφανίζουν δερματικά έλκη ή γάγγραινα. Αν συμβεί αυτό, μπορεί να χρειαστούν αντιβιοτικά ή χειρουργική επέμβαση για να αποκοπεί ο κατεστραμμένος ιστός. Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί ακόμα και ακρωτηριασμός του δακτύλου.

Μία άλλη θεραπεία για το σοβαρό φαινόμενο Raynaud, είναι ο αποκλεισμός των νεύρων που νευρώνουν τις αρτηρίες των χεριών ή των ποδιών. Αυτό μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των επιθέσεων Raynaud. Συνήθως αυτό γίνεται χειρουργικά ή με ενέσεις.

Το χειρουργείο συνήθως ανακουφίζει από τα συμπτώματα, αλλά μόνο για μερικά χρόνια. Η θεραπεία με ενέσεις μπορεί να επαναληφθεί αν τα συμπτώματα επιμείνουν ή επανέλθουν στο μέλλον.

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα