Κοιλιοκάκη (Δυσανεξία στη Γλουτένη): Πλήρης Οδηγός

Τι είναι η κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη είναι μία αυτοάνοση νόσος του λεπτού εντέρου. Η συμπτωματολογία της εμφανίζεται μετά την κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν γλουτένη. Η γλουτένη είναι μία πρωτεΐνη που βρίσκεται φυσιολογικά στο σιτάρι, στο κριθάρι και στη σίκαλη και κατά συνέπεια σε τρόφιμα όπως το ψωμί, τα μακαρόνια, τα μπισκότα και τα κέικ. Αρκετά συσκευασμένα τρόφιμα, κραγιόν, προϊόντα για τα μαλλιά και τα νύχια, οδοντόκρεμες, συμπληρώματα βιταμινών αλλά και, σπανιότερα, φάρμακα μπορεί να περιέχουν γλουτένη.

Η κοιλιοκάκη μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια προβλήματα στο πεπτικό σύστημα και να μειώσει την απορροφητικότητα αρκετών θρεπτικών ουσιών. Η κοιλιοκάκη μπορεί να επηρεάσει και άλλα όργανα εκτός του λεπτού εντέρου.

Η κοιλιοκάκη διαφέρει από την ευαισθησία στη γλουτένη ή την αλλεργία σίτου. Αν έχετε ευαισθησία στη γλουτένη, μπορεί να παρουσιάσετε συμπτώματα παρόμοια με αυτά της κοιλιοκάκης, όπως κοιλιακό άλγος και κόπωση. Αντίθετα με την κοιλιοκάκη, η ευαισθησία στη γλουτένη δεν επηρεάζει το λεπτό έντερο.

Η κοιλιοκάκη διαφέρει επίσης από την αλλεργία σίτου. Και στις δύο νόσους, το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται μετά την κατανάλωση σιταριού. Ωστόσο, αρκετά συμπτώματα στην αλλεργία του σίτου δεν εμφανίζονται στην κοιλιοκάκη, όπως ο οφθαλμικός κνησμός ή η δύσπνοια. Η αλλεργία σίτου δεν προκαλεί επίσης μακροπρόθεσμες βλάβες στο λεπτό έντερο.

Πόσο συχνή είναι η κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη επηρεάζει 1 στους 141 ανθρώπους, ωστόσο οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από τη νόσο.

Ποιοι άνθρωποι κινδυνεύουν περισσότερο από την κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη είναι συχνότερη στους καυκάσιους (λευκούς) και στις γυναίκες. Το οικογενειακό ιστορικό αυξάνει τις πιθανότητές σας να εμφανίσετε τη νόσο. Η κοιλιοκάκη είναι επίσης συχνότερη σε ασθενείς με άλλες παθήσεις, όπως το σύνδρομο Down, το σύνδρομο Turner και ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1.

Από ποιες άλλες παθήσεις κινδυνεύουν οι ασθενείς με κοιλιοκάκη;

Αν έχετε κοιλιοκάκη, η πιθανότητά σας να εμφανίσετε μία από τις παρακάτω παθήσεις είναι αυξημένη:

• Νόσος Addison
• Θυρεοειδίτιδα Hashimoto
• Πρωτοπαθής χολική κίρρωση
• Διαβήτης τύπου 1

Ποιες είναι οι επιπλοκές της κοιλιοκάκης;

Οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές της κοιλιοκάκης περιλαμβάνουν:

• Υποσιτισμό: η κατάσταση που είναι αποτέλεσμα της μειωμένης πρόσληψης ή απορρόφησης βιταμινών, μετάλλων και γενικότερα θρεπτικών ουσιών που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της υγείας.
• Οστεοπόρωση ή οστεομαλακία
• Προβλήματα του νευρικού συστήματος
• Διαταραχές του αναπαραγωγικού συστήματος

Σπανιότερες επιπλοκές είναι:

• Καρκίνος του εντέρου
• Ηπατικές νόσοι
• Λέμφωμα

Σε σπάνιες περιπτώσεις, ακόμα και αν ακολουθείτε μία διατροφή χωρίς καθόλου γλουτένη, μπορεί να έχετε ακόμη προβλήματα απορρόφησης θρεπτικών ουσιών. Στην ανθεκτική αυτή μορφή της νόσου, οι θρεπτικές ουσίες μπορεί να χορηγούνται ενδοφλεβίως.

Τι συμπτώματα έχει η κοιλιοκάκη;

Οι περισσότεροι ασθενείς με κοιλιοκάκη παρουσιάζουν ένα ή περισσότερα συμπτώματα. Ωστόσο, σε κάποιους ασθενείς με τη νόσο μπορεί να μην εμφανιστούν συμπτώματα. Διάφορες καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν επίσης συμπτώματα κοιλιοκάκης όπως ένα χειρουργείο, η εγκυμοσύνη, ο τοκετός, μία βακτηριακή γαστρεντερίτιδα, μία ιογενής λοίμωξη ή το έντονο άγχος.

Αν πάσχετε από κοιλιοκάκη μπορεί να παρουσιάσετε πεπτικές διαταραχές ή άλλα συμπτώματα. Οι πεπτικές διαταραχές είναι συχνότερες στα παιδιά και περιλαμβάνουν:

• Μετεωρισμό, ένα αίσθημα πληρότητας ή οιδήματος της κοιλίας
• Χρόνια διάρροια
• Δυσκοιλιότητα
• Αέρια
• Ναυτία
• Ωχρά, δύσοσμα, λιπώδη κόπρανα που επιπλέουν
• Κοιλιακό άλγος
• Έμετο

Για τα παιδιά με κοιλιοκάκη η αδυναμία απορρόφησης θρεπτικών ουσιών απαραίτητων για την ανάπτυξη μπορεί να προκαλέσει:

• Βλάβες στο σμάλτο των οδόντων
• Καθυστέρηση στην εφηβεία
• Αλλαγές του θυμικού, ευερεθιστότητα ή ανησυχία
• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη
• Απώλεια βάρους

Στους ενήλικες τα προβλήματα του πεπτικού είναι σπανιότερα, ωστόσο μπορεί να παρουσιαστούν άλλα προβλήματα όπως:

• Αναιμία
• Ερυθρή, λεία γλώσσα
• Άλγος στα οστά ή στις αρθρώσεις
• Κατάθλιψη ή άγχος
• Ερπητοειδή δερματίτιδα
• Κεφαλαλγίες
• Υπογονιμότητα ή επαναλαμβανόμενες αποβολές
• Διαταραχές της εμμήνου ρύσεως
• Προβλήματα της στοματικής κοιλότητας όπως έλκη ή ξηροστομία
• Σπασμούς
• Μούδιασμα στα χέρια και στα πόδια
• Κόπωση
• Αδύναμα και εύθραυστα οστά

Τα συμπτώματα από το πεπτικό σύστημα στους ενήλικες μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Κοιλιακό άλγος ή φούσκωμα
• Εντερικούς φραγμούς
• Παρατεταμένη κόπωση
• Έλκη ή πληγές στο στομάχι και στο έντερο

Η κοιλιοκάκη μπορεί να προκαλέσει επίσης μία κατάσταση κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα υγιή κύτταρα του σώματος. Η αντίδραση αυτή μπορεί να επεκταθεί έξω από το γαστρεντερικό σωλήνα σε άλλα όργανα του σώματος όπως:

• Τα οστά
• Τις αρθρώσεις
• Το νευρικό σύστημα
• Το δέρμα
• Το σπλήνα

Ανάλογα με την ηλικία στην οποία γίνεται η διάγνωση της κοιλιοκάκης, κάποια συμπτώματα όπως το χαμηλό ύψος και οι οδοντικές βλάβες, μπορεί να είναι μη αναστρέψιμα.

Γιατί τα συμπτώματα της κοιλιοκάκης παρουσιάζουν τόσο μεγάλη ποικιλομορφία;

Τα συμπτώματα της κοιλιοκάκης διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή. Τα συμπτώματα εξαρτώνται από μία σειρά παραγόντων όπως:

• Τη διάρκεια του θηλασμού: Έρευνες έχουν δείξει ότι όσο μεγαλύτερη ήταν η διάρκεια του θηλασμού, τόσο αργότερα θα εμφανιστούν τα συμπτώματα της κοιλιοκάκης.
• Την ποσότητα γλουτένης που καταναλώνετε
• Σε ποια ηλικία ξεκινήσατε να καταναλώνετε γλουτένη
• Την έκταση των βλαβών στο λεπτό έντερο
• Την ηλικία

Οι ασθενείς με κοιλιοκάκη που δεν παρουσιάζουν συμπτώματα, μπορούν να εμφανίσουν τις επιπλοκές της νόσου αν δεν λάβουν θεραπεία.

Ποια είναι τα αίτια της κοιλιοκάκης;

Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι η κοιλιοκάκη εμφανίζεται μόνο σε άτομα που φέρουν κάποια συγκεκριμένα γονίδια. Τα γονίδια αυτά είναι παρόντα στο 1/3 περίπου του πληθυσμού. Οι ασθενείς, επίσης, πρέπει να καταναλώνουν γλουτένη για να εμφανίσουν κοιλιοκάκη. Ακόμα παραμένει άγνωστο τι προκαλεί ενεργοποίηση των γονιδίων και εμφάνιση κοιλιοκάκης σε ασθενείς που καταναλώνουν γλουτένη. Στις περισσότερες περιπτώσεις πάντως υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Συγκεκριμένα το 10-20% των ασθενών με κοιλιοκάκη έχει κάποιο συγγενή που επίσης πάσχει από τη νόσο.

Πώς διαγιγνώσκεται η κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη συχνά είναι δύσκολο να διαγνωστεί, καθώς τα συμπτώματά της ομοιάζουν άλλες παθήσεις, όπως το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου και τη δυσανεξία στη λακτόζη. Η διάγνωση της νόσου περιλαμβάνει τη λήψη του οικογενειακού ιστορικού καθώς και την κλινική εξέταση του ασθενούς. Ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις μπορεί επίσης να είναι απαραίτητες.

• Ατομικό και οικογενειακό ιστορικό: Ο γιατρός θα σας ρωτήσει αν κάποιος στην οικογένειά σας πάσχει από κοιλιοκάκη.
• Φυσική εξέταση:
  • Ο γιατρός θα ελέγξει το σώμα σας για εξανθήματα ή συμπτώματα υποσιτισμού που εμφανίζονται όταν υπάρχει μειωμένη πρόσληψη βιταμινών, μετάλλων ή θρεπτικών ουσιών.
  • Ο γιατρός θα ακροαστεί την κοιλιά σας με ένα στηθοσκόπιο.
  • Ο γιατρός θα επικρούσει την κοιλιά σας για να ελέγξει αν υπάρχει άλγος ή αίσθημα πλήρωσης.
• Εξέταση των οδόντων: Για αρκετούς ανθρώπους, μία επίσκεψη στον οδοντίατρο είναι το πρώτο βήμα στη διάγνωση της κοιλιοκάκης. Οι διαταραχές στο σμάλτο των οδόντων είναι εξαιρετικά κοινές στους ασθενείς με τη νόσο, ειδικά στα παιδιά.

Ποιες εργαστηριακές εξετάσεις χρειάζονται στη διάγνωση της κοιλιοκάκης;

• Εξετάσεις αίματος: Με αυτές ανιχνεύονται αντισώματα που είναι κοινά στην κοιλιοκάκη. Αν είναι αρνητικές για τα αντισώματα αυτά, αλλά ο γιατρός σας ακόμα πιστεύει ότι πάσχετε από τη νόσο, ίσως χρειαστούν περισσότερες εξετάσεις.
• Εξετάσεις του γονιδιώματος: Αν οι εξετάσεις αίματος δεν επιβεβαιώσουν τη διάγνωση της κοιλιοκάκης, θα εξεταστεί το γονιδίωμά σας για την παρουσία γονιδίων που είναι κοινά στους ασθενείς με τη νόσο. Τα γονίδια αυτά, ωστόσο, εμφανίζονται και σε υγιή άτομα, επομένως η παρουσία τους δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πάσχετε από κοιλιοκάκη.
• Βιοψία εντέρου: Κατά την εξέταση αυτή, λαμβάνεται ένα μικρό κομμάτι ιστού από το λεπτό έντερο με μία διαδικασία που λέγεται ενδοσκόπηση.
• Βιοψία δέρματος: Η εξέταση αυτή γίνεται όταν υπάρχει υποψία ερπητοειδούς δερματίτιδας. Ο γιατρός αφαιρεί ένα μικρό κομμάτι ιστού από το δέρμα και το εξετάζει κάτω από μικροσκόπιο. Αν ανιχνευθούν αντισώματα τόσο στο δέρμα όσο και στο αίμα, δεν χρειάζεται να γίνει βιοψία για να επιβεβαιωθεί η νόσος.

Υπάρχει θεραπεία για την κοιλιοκάκη;

Αν διαγνωστείτε με κοιλιοκάκη, θα πρέπει να ακολουθήσετε μία δίαιτα χωρίς γλουτένη. Όπως προαναφέρθηκε, η γλουτένη είναι μία πρωτεΐνη που βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη και ουσιαστικά προκαλεί τα συμπτώματα της νόσου. Ο αποκλεισμός της γλουτένης από τη διατροφή περιορίζει σημαντικά τα συμπτώματα της νόσου. Στους περισσότερους ασθενείς, θα αναστρέψει, ακόμη, τις βλάβες στο λεπτό έντερο ή θα προσφέρει πρόληψη από μελλοντικές βλάβες. Μετά τη διακοπή της γλουτένης από τη διατροφή, το έντερο επανέρχεται στη φυσιολογική του λειτουργία σε 3-6 μήνες στα παιδιά ή σε μερικά χρόνια στους ενήλικες.

Τι πρέπει να αποφεύγω αν πάσχω από κοιλιοκάκη;

Όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να αποφεύγετε τελείως τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη. Παραδείγματα τέτοιων τροφίμων είναι τα δημητριακά, τα σιτηρά, τα μακαρόνια και αρκετά επεξεργασμένα τρόφιμα. Πριν αγοράσετε κάποιο τρόφιμο, πάντα ελέγχετε τη συσκευασία για να βεβαιωθείτε ότι δεν περιέχει γλουτένη.

Τι μπορώ να τρώω;

Τρόφιμα όπως το κρέας, το ψάρι, τα φρούτα, τα λαχανικά, το ρύζι και οι πατάτες δεν περιέχουν γλουτένη και αποτελούν μέρος μίας υγιεινής διατροφής. Σήμερα, παρασκευάζονται ειδικά τρόφιμα χωρίς γλουτένη όπως ψωμί και μακαρόνια τα οποία μπορείτε να βρείτε σε πολλά καταστήματα. Τρόφιμα όπως η σόγια και το αλεύρι από φασόλια είναι καλά υποκατάστατα για αρκετά τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη. Η βρώμη στο παρελθόν είχε θεωρηθεί επικίνδυνη για τους ασθενείς με κοιλιοκάκη, ωστόσο πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η κατανάλωσή της είναι ασφαλής.

Όταν αγοράζετε τρόφιμα ή τρώτε πρέπει πάντα να λαμβάνετε υπ’ όψιν σας τα εξής:

• Διαβάζετε πάντα τις ετικέτες ειδικά στα συσκευασμένα τρόφιμα για να διαπιστώσετε αν περιέχουν γλουτένη.
• Τρόφιμα «χωρίς γλουτένη» ή «gluten-free» μπορεί να περιέχουν μικρές ποσότητες γλουτένης, πολύ κάτω από το όριο που προκαλεί συμπτώματα σε ασθενείς με κοιλιοκάκη.
• Πριν φάτε σε ένα εστιατόριο ρωτήστε πάντοτε ποια τρόφιμα περιέχουν γλουτένη. Αρκετά εστιατόρια σήμερα έχουν ειδικά μενού χωρίς γλουτένη.
• Πριν πάτε σε κάποια κοινωνική εκδήλωση με φαγητό, ρωτήστε τον οικοδεσπότη αν υπάρχουν φαγητά χωρίς γλουτένη.

Γενικότερα, τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι ακριβότερα από αυτά με γλουτένη. Προτιμάτε φυσικά προϊόντα που δεν περιέχουν γλουτένη καθώς αυτά είναι οικονομικότερα και πιο υγιεινά.

Η διατροφή χωρίς γλουτένη (gluten-free) είναι ασφαλής αν δεν έχω κοιλιοκάκη;

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να αποβάλλουν τη γλουτένη από τη διατροφή τους. Αυτό γίνεται γιατί υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι η διατροφή χωρίς γλουτένη συμβάλλει στη γενικότερη υγεία και βοηθά στην απώλεια βάρους, ωστόσο καμία έρευνα δεν έχει δείξει κάτι τέτοιο.

Η διατροφή χωρίς γλουτένη είναι φτωχή σε αρκετά θρεπτικά στοιχεία, βιταμίνες και μέταλλα που είναι απαραίτητα για το σώμα, όπως φυτικές ίνες, σίδηρο και ασβέστιο. Αρκετά προϊόντα χωρίς γλουτένη περιέχουν υψηλές ποσότητες ζάχαρης και θερμίδων.

Αν νομίζετε ότι πάσχετε από κοιλιοκάκη, μην ξεκινήσετε διατροφή χωρίς γλουτένη, χωρίς να ρωτήσετε τον γιατρό σας. Μόνο αν ο γιατρός σας επιβεβαιώσει την κοιλιοκάκη, πρέπει να αποφεύγετε τη γλουτένη.

Πηγή: NIH