Η Ιατρική στην Αρχαία Ελλάδα: Πώς Επηρέασε τη Σύγχρονη Ιατρική;

Οι γιατροί στην αρχαία Ελλάδα ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τη λογική στην αντιμετώπιση των διαφόρων νόσων. Η προσέγγιση αυτή επηρεάζει ακόμα την ιατρική μέχρι σήμερα. Οι γιατροί για πρώτη φορά σταμάτησαν να εξαρτώνται από μία «θεία παρέμβαση» και ξεκίνησαν να αναζητούν πιο πρακτικές, φυσικές θεραπείες. Ορισμένες από τις θεωρίες τους, έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ιατρική του σήμερα.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ασπαστεί την ιδέα «νους υγιής εν σώματι υγιεί», επομένως η ιατρική και οι διάφορες θεραπείες της εποχής στόχευαν πάντοτε σε ταυτόχρονη θεραπεία σώματος και νου.

Ο πλέον γνωστός και ίσως σημαντικότερος ιατρός στην αρχαία Ελλάδα ήταν ο Ιπποκράτης, τον οποίο γνωρίζουμε σήμερα ως «πατέρα της ιατρικής».

Ιατρική και Μαθηματικά

Στις πρώτες ημέρες της αρχαίας Ελλάδας, η ιατρική δεν είχε οριστεί ακόμα σαφώς ως επιστήμη. Σταδιακά, ειδικοί σε άλλες επιστήμες συνδύασαν τις γνώσεις τους στον τομέα της υγείας και δημιούργησαν την επιστήμη της ιατρικής.

Ο Πυθαγόρας έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένας μαθηματικός που εισήγαγε τη θεωρία των αριθμών στις φυσικές επιστήμες. Οι μαθητές του πίστευαν ότι οι αριθμοί είχαν συγκεκριμένες έννοιες, ιδιαίτερα οι αριθμοί 4 και 7.

Η παραπάνω παρατήρηση βασίστηκε στο γεγονός ότι:

  • 7×4=28, είναι η διάρκεια ενός κύκλου σελήνης και ενός εμμηνορυσιακού κύκλου
  • 7×40=280, είναι ο αριθμός ημερών για μία εγκυμοσύνη πλήρους διάρκειας

Πίστευαν επίσης ότι αν το παιδί γεννηθεί τον 7ο μήνα θα είχε καλύτερη υγεία απ’ότι αν είχε γεννηθεί τον 8ο μήνα.

Οι 40 ημέρες περιορισμού μετά τη γέννα (λοχεία) για να αποφευχθεί ο κίνδυνος λοιμώξεων προέρχεται εν μέρει από την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων για τον αριθμό 40.

Πολιτισμός και Φιλοσοφία

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν μεγάλη αγάπη για τη λογική και τις συζητήσεις με βάση αυτή. Είχαν επίσης ανησυχίες σχετικά με υπαρξιακά ζητήματα και το λόγο που συνέβαιναν διάφορα γεγονότα. Η περιέργειά τους αυτή, άνοιξε το δρόμο για μεγάλες ανακαλύψεις τόσο στα μαθηματικά όσο και τις υπόλοιπες επιστήμες.

Ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι ιδρύθηκαν ιατρικές σχολές στην Κνίδο από το 700 π.Χ. Σε αυτές, οι γιατροί της εποχής ξεκίνησαν για πρώτη φορά να παρακολουθούν την πορεία ασθενών από διάφορες νόσους.

Ο Αλκμαίων έζησε περίπου στο 500 π.Χ. και εργάστηκε στις παραπάνω σχολές. Έγραψε αρκετά για την ιατρική, αν και ήταν περισσότερο φιλόσοφος των επιστημών παρά γιατρός.

Φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος άνθρωπος που αναρωτήθηκε αν υπάρχουν εσωτερικά αίτια για τις διάφορες ασθένειες. Υποστήριξε ότι οι διάφορες ασθένειες μπορεί να είναι αποτέλεσμα περιβαλλοντικών παραγόντων, διατροφής ή του τρόπου ζωής.

Οι Έλληνες της αρχαιότητας ήταν μεγάλοι έμποροι και ήταν σχετικά πλούσιοι. Συμμετείχαν συχνά σε πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως η ποίηση, ο δημόσιος διάλογος, η πολιτική, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, ο κωμωδία και το δράμα.

Η γραφή τους ήταν φωνητική που σημαίνει ότι μπορούσε να γίνει ευκολότερα κατανοητή σε σχέση με τα ιερογλυφικά.

Πόλεμος και Ολυμπιακοί Αγώνες

Δύο σημαντικοί παράγοντες που ενίσχυσαν την ενασχόληση των αρχαίων Ελλήνων με την ιατρική και την υγεία ήταν ο πόλεμος και ο αθλητισμός.

Στον πόλεμο, ο γιατρός έπρεπε να θεραπεύσει τις πληγές, να αφαιρέσει τα ξένα σώματα και να διαφυλάξει γενικότερα την υγεία των στρατιωτών.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, που ξεκίνησαν στην αρχαία Ελλάδα, ήταν ένα γεγονός που συνέβαλε στην ανάπτυξη της ιατρικής, καθώς όλοι ήθελαν να έχουν καλή φυσική κατάσταση και να μπορούν να αντιμετωπίσουν πιθανούς τραυματισμούς.

Εκείνη την εποχή, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η προθέρμανση για την αποφυγή των τραυματισμών. Οι αθλητές χρησιμοποιούσαν επίσης ελαιόλαδο για να ανεβάσουν τη θερμοκρασία του σώματος.

Φύση εναντίον Δεισιδαιμονίας

Καθώς οι Έλληνες γιατροί άρχισαν να παρατηρούν ότι πολλές παθήσεις και διαταραχές μπορεί να μην αποδίδονται σε φυσικά αίτια, ξεκίνησαν επίσης να χορηγούν φυσικές θεραπείες. Μέχρι τοτε, η πλέον κοινή μορφή ιατρικής ήταν τα ξόρκια και η απώθηση των κακών πνευμάτων.

Περίπου το 300 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος είχε μετατρέψει την Ελλάδα σε μία τεράστια αυτοκρατορία που περιελάμβανε τη Μέση Ανατολή. Οι Έλληνες έχτισαν την Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο, μία πόλη που εξελίχθηκε σε μεγάλο κέντρο εκπαίδευσης και πολιτισμού.

Οι αρχαίοι Έλληνες συνέχισαν να πιστεύουν και να δοξάζουν τους θεούς τους, ωστόσο η επιστήμη έγινε σταδιακά όλο και πιο σημαντική, στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν τα αίτια των διαφόρων νόσων αλλά και άλλων γεγονότων της καθημερινότητας.

Οι Τέσσερις Χυμοί

Ο Εμπεδοκλής υποστήριξε ότι το σύνολο της φυσικής ύλης αποτελείται από 4 στοιχεία: τη γη, το νερό, τον αέρα και τη φωτιά.

Η θεωρία των τεσσάρων στοιχείων ενέπνευσε τους αρχαίους Έλληνες γιατρούς, οι οποίοι με τη σειρά τους ανέπτυξαν τη θεωρία των τεσσάρων χυμών ή υγρών. Οι τέσσερις χυμοί ήταν το αίμα, το φλέγμα, η λευκή χολή και η μέλαινα χολή. Αναπτύχθηκε ακολούθως η θεωρία ότι για τη διατήρηση της υγείας πρέπει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ των τεσσάρων χυμών.

Αργότερα, οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεσαν τον κάθε χυμό με μία εποχή, ένα όργανο, μία διάθεση και ένα στοιχείο, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Χυμός Όργανο Διάθεση Εποχή Στοιχείο
Μέλαινα Χολή Σπλήνας Μελαγχολία Κρύο Ξηρή Γη
Λευκή Χολή Πνεύμονες Φλεγματική Κρύο και Υγρασία Νερό
Φλέγμα Κεφαλή Αισιόδοξη Ζέστη και Υγρασία Αέρας
Αίμα Χοληδόχος Κύστη Χολερική Ζέστη και Ξηρασία Φωτιά

 

Αναπτύχθηκε ακολούθως η υπόθεση ότι όταν οι χυμοί βρίσκονται σε ισορροπία και ταιριάζουν σωστά μεταξύ τους, ο άνθρωπος έχει καλή υγεία. Αντιθέτως, όταν η ποσότητα ενός χυμού μειώνονται ή αυξάνονται σημαντικά, εμφανίζονται διάφορες νόσοι.

Η θεωρία αυτή διατηρήθηκε στη Δυτική Ευρώπη μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Ωστόσο, αν και οι γιατροί της αρχαίας Ελλάδας είχαν βοηθήσει σημαντικά την πρόοδο της ιατρικής, η θεωρία των χυμών αποτέλεσε εμπόδιο στην ανάπτυξη της ιατρικής μεταγενέστερα. Η θεωρία αποδείχθηκε λανθασμένη σχεδόν 2000 χρόνια αργότερα.

Ιπποκράτης

Ο Ιπποκράτης καταγόταν από την Κω και έζησε τη χρονική περίοδο 460-370 π.Χ. Είναι ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής και έχει συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της ιατρικής με τη μορφή που την γνωρίζουμε σήμερα.

Οι διδασκαλίες στη σχολή του έφεραν επανάσταση στην ιατρική και την όρισαν ως ξεχωριστή και ανεξάρτητη επιστήμη. Μέχρι τότε, η ιατρική ήταν κομμάτι της φιλοσοφίας και περιελάμβανε κυρίως τελετές, ξόρκια και απομάκρυνση «κακών» πνευμάτων.

Ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του έγραψαν την «Ιπποκρατική Συλλογή», η οποία περιέχει συνολικά 59 έργα με εγχειρίδια, διαλέξεις και έρευνες για ιατρικές ανακαλύψεις της εποχής.

Οι γιατροί της εποχής εκείνης προώθησαν τη συστηματική μελέτη της κλινικής ιατρικής. Αυτό σημαίνει ότι μελέτησαν διάφορες παθήσεις εξετάζοντας άμεσα ζωντανούς ανθρώπους.

Σήμερα, κάθε γιατρός που παίρνει το πτυχίο του πρέπει να πει τον Όρκο του Ιπποκράτη. Ουσιαστικά ορκίζεται να ασκήσει την ιατρική ηθικά και με ειλικρίνεια. Η κληρονομιά που άφησε ο Ιπποκράτης περιελάμβανε και άλλες ανακαλύψεις όπως αυτές που ακολουθούν.

Ιπποκρατικοί Δάκτυλοι

Ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που περιέγραψαν και κατέγραψαν λεπτομερώς αρκετές παθήσεις και διαταραχές, μεταξύ των οποίων η πληκτροδακτυλία.

Η τελευταία αποτελεί χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ιδιοπαθούς πνευμονικής ίνωσης, της κυανωτικής καρδιοπάθειας και του καρκίνου του πνεύμονα. Ακόμα και σήμερα, αρκετοί γιατροί χρησιμοποιούν τον όρο «Ιπποκρατικοί Δάκτυλοι» για την πληκτροδακτυλία.

Ιπποκράτειο Προσωπείο

Ο όρος περιγράφει το πρόσωπο ενός ετοιμοθάνατου. Αν ο ασθενής παρουσίαζε τα παρακάτω συμπτώματα και δεν παρουσίαζε βελτίωση, ο γιατρός καταλάβαινε ότι ο ασθενής ήταν πολύ κοντά στο θάνατο:

  • Αιχμηρή μύτη
  • Βυθισμένα μάτια και κρόταφοι
  • Ψυχρά ώτα με παραμορφωμένους λοβούς
  • Σκληρό, τραβηγμένο και ξηρό δέρμα στο πρόσωπο
  • Χλωμό και σκούρο πρόσωπο
Ιατρική Ορολογία

Ο Ιπποκράτης και οι συνεργάτες του ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τους παρακάτω όρους:

  • Οξεία και Χρόνια
  • Ενδημική και Επιδημική
  • Ανάρρωση
  • Κρίση
  • Επιδείνωση
  • Παροξυσμός
  • Κορύφωση
  • Υποτροπή
  • Αποδρομή

Ιατρική Πρακτική και Έρευνα

Δύο διάσημοι Έλληνες φιλόσοφοι, ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) και ο Πλάτωνας (424-348 π.Χ.) ήταν οι πρώτοι που συμπέραναν ότι το ανθρώπινο σώμα δεν είχε καμία χρησιμότητα μετά θάνατον. Η παραπάνω διαπίστωση επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους Έλληνες γιατρούς της αρχαιότητας. Μπορούσαν πλέον να εξετάσουν το εσωτερικό του ανθρωπίνου σώματος πιο συστηματικά, χρησιμοποιοώντας τα πτώματα.

Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, οι επιστήμονες ξεκίνησαν να ανατέμνουν τα πτώματα και να τα μελετούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να άνοιγαν επίσης τα σώματα εγκληματιών ενώ ήταν ακόμα εν ζωή. Η πρακτική αυτή οδήγησε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

  • Ο εγκέφαλος ελέγχει την κίνηση των άκρων και όχι η καρδιά
  • Το αίμα κινείται μέσα στις φλέβες

Ωστόσο, δεν κατάφεραν να διαπιστώσουν ότι το αίμα έχει κυκλική πορεία μέσα στον οργανισμό.

Ο Θουκυδίδης, που έζησε περίπου το 460-395 π.Χ., διαπίστωσε ότι οι προσευχές δεν είχαν αποτέλεσμα ενάντια στις νόσους και τις επιδημίες. Παρατήρησε επίσης ότι η επιληψία είχε επιστημονική εξήγηση και δεν είχε καμία σχέση με την οργή των θεών ή τα κακά πνεύματα.

Σταδιακά, όλο και περισσότεροι Έλληνες γιατροί αποδέχτηκαν ότι υπήρχαν φυσιολογικά αίτια για τις διάφορες νόσους.

Διάγνωση και Θεραπεία

Οι γιατροί στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούσαν διαγνωστικές μεθόδους που δεν διαφέρουν πολύ από αυτές που χρησιμοποιούμε σήμερα. Επίσης, αρκετές από τις φυσικές θεραπείες τους ήταν παρόμοιες με ορισμένες που χρησιμοποιούμε σήμερα στο σπίτι.

Διάγνωση

Οι Έλληνες γιατροί της αρχαιότητας εξέταζαν πάντοτε την όψη του ασθενούς και στη συνέχεια έκαναν λεπτομερή κλινική εξέταση.

Τα βιβλία του Ιπποκράτη είχαν σαφείς οδηγίες σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να γίνεται η εξέταση καθώς και τις ασθένειες οι οποίες πρέπει να απορρίπτονται από τη διαφορική διάγνωση.

Θεραπεία

Καθώς οι δισειδαιμονίες και τα ξόρκια ξεκίνησαν να δίνουν τη θέση τους σε λογικές εξηγήσεις, οι γιατροί της εποχής ξεκίνησαν να αναζητούν φυσικές θεραπείες.

Οι Έλληνες γιατροί ήταν εξαιρετικοί βοτανολόγοι και χορηγούσαν συχνά φυτικές θεραπείες. Πίστευαν ότι οι θεραπείες για τις διάφορες νόσους βρίσκονται στη φύση.

Μερικές από τις θεραπείες από τα βιβλία του Ιπποκράτη περιλαμβάνουν:

  • Θωρακικές παθήσεις: Σούπα κριθαριού και ξύδι με μέλι για να ανεβεί το φλέγμα.
  • Άλγος στα πλευρά: Βουτήξτε ένα μεγάλο μαλακό σφουγγάρι σε νερό και τοποθετήστε το στα πλευρά με προσοχή. Αν ο πόνος φτάσει στην κλείδα, ο γιατρός πρέπει να αφαιρέσει αίμα από τον αγκώνα μέχρι να εμφανίζεται μόνο ανοιχτό κόκκινο αίμα.
  • Πνευμονία: Ένα μπάνιο μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του πόνου και να αυξήσει το φλέγμα. Ο ασθενής πρέπει να παραμείνει εντελώς ακίνητος στο μπάνιο.

Προσπαθώντας να ισορροπήσουν τους 4 χυμούς στους ασθενείς τους, οι γιατροί συχνά κατέληγαν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, αν και δεν το έκαναν για τους σωστούς λόγους.

Προσπαθώντας να επαναφέρουν τη φυσιολογική θερμοκρασία του ασθενούς:

  • Τον κρατούσαν ζεστό όταν κρύωνε.
  • Αν ο ασθενής είχε πυρετό ή εφίδρωση, τον διατηρούσαν σε κρύο και χαμηλή υγρασία.
  • Προκαλούσαν αιμορραγία για να επανέλθει η ισορροπία του αίματος.
  • Προσπαθούσαν να επαναφέρουν την ισορροπία της χολής χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, καθαρτικά ή διουρητικά ή προκαλώντας έμετο.

Στα παραπάνω παραδείγματα, τα 2 πρώτα συμφωνούν με την μοντέρνα ιατρική, το 3ο είναι εντελώς λάθος και το 4ο αποτελεί σωστή θεραπεία κατά περίσταση. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει καταπιεί ένα τοξικό αντικείμενο, ίσως είναι σωστό να προκληθεί έμετος.

Οι Έλληνες γιατροί συνιστούσαν επίσης μουσική και θέατρο για τη θεραπεία των ψυχικών και φυσικών νόσων.

Για παράδειγμα, η εναλλαγή του ήχου φλάουτου και άρπας θεωρείτο θεραπεία για την ουρική αρθρίτιδα, η μουσικοθεραπεία ήταν το φάρμακο για το «πάθος» και η παρακολούθηση τραγικού θεάτρου ήταν μία μορφή ψυχοθεραπείας.

Επίκληση στους θεούς

Παρά την αναζήτηση φυσικών θεραπειών, αρκετοί γιατροί στρέφονται προς τους θεούς όταν αποτύγχαναν οι συμβατικές θεραπείες.

Ο Ασλκηπιός ήταν ο Έλληνας θεός-θεραπευτής. Ο ναός του βρισκόταν στην Επίδαυρο.

Ορισμένοι γιατροί χορηγούσαν θεραπεία στους ασθενείς τους και στη συνέχεια τους πήγαιναν στο ναό για να κοιμηθούν. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, η Υγεία και η Πανάκεια, οι δύο κόρες του Ασκληπιού, θα κατέφταναν με δύο ιερά φίδια για να θεραπεύσουν τους ασθενείς του γιατρού.

Χειρουργική

Οι συνεχείς πόλεμοι προσέφεραν στους γιατρούς μεγάλη εμπειρία στις πρώτες βοήθειες με αποτέλεσμα να αποκτήσουν σημαντικές γνώσεις στην ανάταξη καταγμάτων, στην αντιμετώπιση εξαρθρώσεων και στη θεραπεία της κήλης μεσοσπονδυλίων δίσκων.

Οι γιατροί που πήγαιναν στον πόλεμο μπορούσαν να αφαιρέσουν επίσης βέλη και άλλα κομμάτια όπλων. Έμαθαν επίσης να κάνουν ακρωτηριασμούς για να σταματήσουν την εξάπλωση της γάγγραινας.

Έκλειναν τις πληγές με κλωστή και στην συνέχεια τις κάλυπταν με ένα σφουγγάρι που είχε ποτιστεί με ξύδι, κρασί, λάδι, νερό, μέλι ή βότανα.

Συνιστούσαν στον στρατιώτη να καταναλώνει τρόφιμα, όπως το σέλινο, το οποίο πίστευαν ότι έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.

Οι γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για τις λοιμώξεις παρέμειναν, ωστόσο, περιορισμένες. Πίστευαν ότι το πύον ήταν χρήσιμο για την απομάκρυνση των τοξινών από τον οργανισμό, μία αντίληψη που παρέμεινε μέχρι το Μεσαίωνα.

Ωστόσο, η απουσία αποτελεσματικών αναισθητικών και αντισηπτικών φαρμάκων δεν επέτρεψε στους αρχαίους Έλληνες να κάνουν χειρουργικές επεμβάσεις βαθύτερα στο ανθρώπινο σώμα.

Δημόσια Υγεία

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν κατανοήσει τη σημαντικότητα της δημόσιας υγείας και δεν έδιναν σε αυτή ιδιαίτερη σημασία όπως έκαναν οι Ρωμαίοι μεταγενέστερα, μέσω της παροχής καθαρού νερού.

Ωστόσο, οι άνθρωποι έδιναν μεγάλη σημασία στην υγεία τους. Υπήρχαν ιδιωτικά και δημόσια λουτρά, εκ των οποίων κάποια ήταν σε περιοχές με θερμές πηγές.

Οι εύποροι και μορφωμένοι Έλληνες:

  • Προσπαθούσαν να ζουν σε σταθερή θερμοκρασία
  • Έπλεναν τα δόντια τους
  • Έκαναν συχνά μπάνιο
  • Είχαν καλή φυσική κατάσταση
  • Έτρωγαν υγιεινά

Ο στόχος τους ήταν να διατηρήσουν τους 4 χυμούς σε ισορροπία σε όλη τη διάρκεια του έτους. Οι Έλληνες γιατροί πίστευαν επίσης ότι όλα πρέπει να γίνονται με μέτρο, εξ’ού και το «παν μέτρον άριστον».

Μία μελέτη δεδομένων από 83 επιφανείς άνδρες της αρχαίας Ελλάδας διαπίστωσε ότι ζούσαν κατά μέσο όρο 70 χρόνια.

Ωστόσο, οι άνδρες αυτοί έτρωγαν καλό φαγητό και ζούσαν σε άνετες συνθήκες. Η μέση διάρκεια ζωής της εποχής ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, πολύ χαμηλότερη εξ’αιτίας της παιδικής θνησιμότητας, των θανάτων κατά τον τοκετό, της φτώχιας και άλλων λόγων.

Ο Ιπποκράτης είχε παρατηρήσει ότι οι φτωχοί άνθρωποι ήταν πολύ απασχολημένοι να εξασφαλίσουν τα προς το ζειν επομένως δεν είχαν χρόνο να ασχοληθούν με την γενική τους υγεία.

Επίλογος

Ο τρόπος σκέψης και η φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα άνοιξαν το δρόμο για σημαντικές προόδους στην ιατρική.

Το 129 μ.Χ. γεννήθηκε ο Γαληνός, ο οποίος βοήθησε να εξαπλωθούν οι θεωρίες των Ελλήνων για την ιατρική στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Ως αποτέλεσμα, οι ανακαλύψεις και πρακτικές των αρχαίων Ελλήνων εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο και παραμένουν μέχρι σήμερα η βάση της μοντέρνας ιατρικής.

Φωτογραφία: Mohammed Zarovski

 

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα