Ιατρικές Πρακτικές της Αρχαιότητας: Τρυπανισμός

Η νευροχειρουργική με τη μορφή που την γνωρίζουμε σήμερα, ξεκίνησε να αναπτύσσεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, οι επεμβάσεις κατά τις οποίες γινόταν διάνοιξη του κρανίου, μία πρακτική γνωστή ως τρυπανισμός, γίνονται από την αρχαιότητα.

Αν και υπάρχουν διαφορές στον τρόπο που γίνεται ο τρυπανισμός ανά τους αιώνες και στις διάφορες περιοχές του κόσμου, οι βασικές πρακτικές του είναι κοινές. Το κύριο χαρακτηριστικό της επέμβασης είναι η διάνοιξη μίας οπής στο κρανίο με τη χρήση ενός αιχμηρού αντικειμένου.

Σήμερα, ο γιατρός μπορεί να χρειαστεί να κάνει κρανιοτομή, μία επέμβαση κατά την οποία αφαιρείται μέρος του κρανίου δίνοντας έτσι πρόσβαση στον εγκέφαλο. Ωστόσο, αντίθετα με τον τρυπανισμό, στον οποίο η οπή παραμένει ανοιχτή επ’αόριστον, στην κρανιοτομή ο γιατρός αντικαθιστά το κομμάτι του κρανίου που αφαιρέθηκε.

Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η κρανιοτομή γίνεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα για την αφαίρεση ενός νεοπλάσματος ή για τη θεραπεία ενός ανευρύσματος.

Γιατί όμως οι πρόγονοί μας θεωρούσαν απαραίτητο να ανοίξουν οπές στον κρανίο και πότε έγινε ο πρώτος τρυπανισμός;

Οι Πρώτοι Τρυπανισμοί

Τα πρώτα κρανία με ενδείξεις τρυπανισμού ανακαλύφθηκαν στη Νότια Αφρική, την Ουκρανία και την Πορτογαλία και προέρχονται από τη Μεσολιθική Περίοδο (6000 π.Χ.).

Σύμφωνα με τον Έρικ Κρουμπέζι, έναν επιστήμονα από το πανεπιστήμιο Paul-Sabatie στη Γαλλία, «τα αρχαιότερα ευρήματα τρυπανισμού έχουν μικρό μέγεθος και παρατηρούνται στους πληθυσμούς του τροφοσυλλέκτη».

Άλλα παραδείγματα τρυπανισμού στην αρχαιότητα, δηλαδή κρανία με σημεία που παραπέμπουν στην πρακτική αυτή, προέρχονται από τη Νεολιθική περίοδο και έχουν ανευρεθεί στην Τσεχία, τη Γαλλία και ορισμένες περιοχές της Νότιας Αμερικής.

Ο τρυπανισμός, ωστόσο, δεν σταμάτησε στην εποχή του λίθου, αλλά συνέχισε να εξελίσσεται μέχρι και σήμερα.

Τόσο οι Ρωμαίοι όσο και οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τον τρυπανισμό στην ιατρική τους. Ο Ιπποκράτης αλλά και ο Γαληνός, επιστήμονες της αρχαιότητας που έχουν θέσει τις βάσεις για τη σύγχρονη ιατρική, είχαν μελετήσει αρκετά την αρχαία πρακτική του τρυπανισμού.

Στο Μεσαίωνα, ο τρυπανισμός αποτέλεσε κομμάτι της ιατρικής σε ορισμένες χώρες, όπως η Ισπανία, ωστόσο σύμφωνα με τις παρατηρήσεις μίας μελέτης του 2011, «δεν ήταν κοινή πρακτική καθώς έχουν αναφερθεί ελάχιστα περιστατικά σε όλη την Ευρώπη για αυτή την περίοδο».

Στη Νότια Αμερική και το Περού, ο τρυπανισμός τελειοποιήθηκε ως πρακτική και χρησιμοποιήθηκε ευρέως ανάμεσα στον 14ο και τον 16ο αιώνα μ.Χ.

Γιατί Γινόταν ο Τρυπανισμός;

Η αλήθεια είναι ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις σχετικά με το λόγο που γινόταν ο τρυπανισμός.

Ο Φερνάντο Ραμίρες Ρόζι και ο Αλέν Φρομάν υποστηρίζουν ότι στη Νεολιθική εποχή ο τρυπανισμός γινόταν για ιατρικούς λόγους.

Οι δύο επιστήμονες δήλωσαν ότι οι πρόγονοί μας από εκείνη την εποχή είχαν πειραματιστεί αρχικά σε κρανία ζώων. Αυτό επιβεβαιώνεται από διάφορα κρανία χοίρων και αγελάδων της Νεολιθικής εποχής στα οποία έχει γίνει τρυπανισμός.

Όπως υποστήριξαν ο Ρόζι και ο Φρομάν, ο τρυπανισμός ενδέχεται να είχε γίνει όταν τα ζώα ήταν ακόμα ζωντανά ως θεραπευτική παρέμβαση.

«Αν ο τρυπανισμός στο κρανίο της αγελάδας έγινε με σκοπό να θεραπευτεί το ζώο από κάποια νόσο, τότε η ανακάλυψη στο Champ-Durant (η περιοχή που βρέθηκε το κρανίο) αποτελεί την πρώτη ένδειξη κτηνιατρικής χειρουργικής», δήλωσαν οι ερευνητές.

«Αν, ωστόσο, ο τρυπανισμός έγινε με σκοπό να δοκιμαστεί αν μία τεχνική θα ήταν επιτυχής και στον άνθρωπο, τότε το κρανίο αυτής της αγελάδας αποτελεί την πρώτη ένδειξη πειραματισμού σε ζώα», πρόσθεσαν.

Ιατρικοί ή Θρησκευτικοί Λόγοι;

Η Ιπποκρατική Συλλογή, η οποία περιλαμβάνει όλες τις ανακαλύψεις και πρακτικές που χρησιμοποίησε ο Ιπποκράτης στην αρχαία Ελλάδα, αναφέρει τον τρυπανισμό ως χειρουργική θεραπεία.

Ένα από τα κείμενα της συλλογής αυτής συνιστά, μάλιστα, ότι ο τρυπανισμός πρέπει να γίνεται για την πρόληψη των επιπλοκών που σχετίζονται με κατάγματα του κρανίου:

«Κατάγματα του κρανίου: Αν το κρανίο έχει σπάσει και υπάρχει ορατή ρωγμή, η κατάσταση αυτή είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Πρέπει να γίνει τρυπανισμός έτσι ώστε να προληφθεί η ροή πύου διαμέσου του κατάγματος προς την εγκεφαλική μεμβράνη. Καθώς ο τραυματισμός αυτός προκαλεί παραγωγή πύου, αυτό πρέπει να έχει κάποια διέξοδο από το κρανίο, αλλιώς προκαλεί έντονη δυσφορία και παραφροσύνη».

Στο Μεσαίωνα, ωστόσο, ο λόγος που γινόταν ένας τρυπανισμός διέφερε σημαντικά ανάλογα με τον εκάστοτε πολιτισμό.

Στην Ουγγαρία, για παράδειγμα, αρκετές κοινότητες έκαναν τελετουργικούς τρυπανισμούς μετά θάνατον. Άλλοι πληθυσμοί στην Ευρώπη, ωστόσο, έκαναν τρυπανισμούς ενώ ο ασθενής ήταν ακόμα εν ζωή για λόγους που ακόμα δεν είναι γνωστοί.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς μίας μελέτης του 2011, ο τρυπανισμός πιθανώς γινόταν για να αντιμετωπιστούν διάφορα προβλήματα από φυσικούς τραυματισμούς μέχρι ψυχικά προβλήματα υγείας. Στα συμπεράσματά τους, οι ερευνητές ανέφεραν ότι ακόμα δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο οι πρόγονοί μας κατέφευγαν στον τρυπανισμό, ωστόσο ορισμένες θεωρίες περιλαμβάνουν:

  • Μαγικούς/θρησκευτικούς λόγους, όπως για παράδειγμα η απαλλαγή ενός ατόμου από δαίμονες
  • Μύηση ενός ατόμου σε διάφορες ομάδες, όπως για παράδειγμα οι ενήλικες ή οι πολεμιστές
  • Θεραπευτικοί λόγοι οι οποίοι περιλαμβάνουν τη θεραπεία νεοπλασμάτων, την επιληψία, την ημικρανία, των απώλεια συνείδησης ή συμπεριφορικές αλλαγές
  • Αντιμετώπιση τραυματισμών, όπως τα κατάγματα του κρανίου

Οι αρχαιολόγοι που μελετούν τους Ίνκας στο Περού έχουν αναδείξει, ωστόσο, περισσότερες πληροφορίες. Στην περιοχή αυτή έχουν ανευρεθεί αρκετά κρανία τα οποία έχουν αναρρώσει πλήρως μετά από ένα τρυπανισμό.

Σε μία συνέντευξη που έδωσε στο National Geographic, ο ανθρωπολόγος Τζον Βεράνο, συγγραφέας ενός βιβλίου για τον τρυπανισμό, υποστήριξε ότι οι Ίνκας ανακάλυψαν τυχαία τον τρυπανισμό και διαπίστωσαν ότι αποτελεί μία καλή θεραπευτική παρέμβαση.

«Ο τρυπανισμός ξεκίνησε πιθανώς από κάτι πολύ απλό για τους Ίνκας, όπως για παράδειγμα ο καθαρισμός του κρανίου μετά από τραύμα και η αφαίρεση μικρών οστών, τα οποία μπορεί να προκαλούσαν το θάνατο του ασθενούς», είπε ο Βεράνο.

«Οι Ίνκας κατάλαβαν ότι η προσέγγιση αυτή μπορούσε να σώσει ζωές. Έχουμε αρκετά δεδομένα που δείχνουν ότι ο τρυπανισμός δεν γινόταν μόνο τελετουργικά, αλλά είχε θεραπευτική χρησιμότητα για ασθενείς με σοβαρούς τραυματισμούς και κατάγματα στο κρανίο», πρόσθεσε.

Ο Τρυπανισμός στη Σύγχρονη Εποχή

Ο τρυπανισμός συνέχισε να χρησιμοποιείται και αργότερα και μάλιστα τελειοποιήθηκε τους τελευταίους αιώνες, ενώ κάποιοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί μία πρόδρομη μορφή της νευροχειρουργικής.

Τον 18ο αιώνα αρκετοί χειρουργοί στην Ευρώπη ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για τον τρυπανισμό και αποφάσισαν να εξερευνήσουν πιθανές χρήσεις του στην ιατρική. Ο τρυπανισμός χρησιμοποιήθηκε ευρέως τον αιώνα αυτό σε οικόσιτα ζώα για την αντιμετώπιση λοιμώξεων και την αφαίρεση νεοπλασμάτων.

Τον ίδιο αιώνα, ο τρυπανισμός εφαρμόστηκε επίσης στην αντιμετώπιση της διάσεισης και της φλεγμονής στον εγκέφαλο. Μέχρι το τέλος του αιώνα, ωστόσο, δημιουργήθηκαν αρκετές αμφιβολίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα του τρυπανισμού με αποτέλεσμα να αποτελέσει αντικείμενο έντονης διαμάχης στην ιατρική κοινότητα.

Τον 19ο αιώνα, ο τρυπανισμός άρχισε να απαξιώνεται ως πρακτική, αν και εφαρμόστηκε αρκετά κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου (1861-1865). Την εποχή εκείνη, οι γιατροί συνιστούσαν τρυπανισμό για τον καθαρισμό και τη θεραπεία των εγκεφαλικών τραυμάτων.

Ο τρυπανισμός τελικά αντικαταστάθηκε από την πιο εκλεπτυσμένη κρανιοτομή. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι σταμάτησε να χρησιμοποιείται εντελώς.

Τους τελευταίους 2 αιώνες, αρκετοί είναι αυτοί που πίστευαν ότι ο τρυπανισμός μπορεί να προσφέρει τόσο σωματικά όσο και ψυχικά οφέλη.

Για παράδειγμα, η Βρετανή καλλιτέχνης Αμάντα Φέιλντινγκ, κόμισσα του Wemyss και του March, αποφάσισε να κάνει κρανιοτομή στον εαυτό της το 1970. Όπως πίστευε, ο τρυπανισμός θα επανέφερε τη φυσιολογική ροή του αίματος στον εγκέφαλο.

Όπως υποστήριξε αργότερα σε μία συνέντευξη, καθώς τα οστά του κρανίου σκληραίνουν στην παιδική ηλικία, η ροή του αίματος στο κρανίο περιορίζεται. Το γεγονός αυτό αύξανε τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικών νόσων, κάτι το οποίο μπορούσε να αποτρέψει ο τρυπανισμός.

Το 1979 και το 1983 κατέβηκε στις εκλογές του Ηνωμένου Βασιλείου με κύριο αίτημα να χορηγούνται τρυπανισμοί από το σύστημα υγείας στους Βρετανούς πολίτες.

Ο τρυπανισμός ήταν ένα θέμα που απασχόλησε για μία εποχή και τον γνωστό μουσικό Τζον Λένον, ο οποίος φαίνεται ότι προσπάθησε να πείσει τον Πολ ΜακΚάρτνεϊ να κάνει την επέμβαση αυτή.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο τρυπανισμός ξεκίνησε και πάλι να γίνεται δημοφιλής. Θέλοντας να προλάβουν το φαινόμενο αυτό, διάφοροι επαγγελματίες υγείας, μεταξύ των οποίων και ο Λόρενς Γουάτκινς, έβγαλαν μία ανακοίνωση με την οποία προειδοποιούσαν ότι η πρακτική αυτή δεν πρέπει ποτέ να γίνεται στο σπίτι.

«Υπάρχουν αρκετοί λόγοι να ανοίξουμε μία τρύπα στην κεφαλή ενός ασθενούς. Όταν η επέμβαση γίνεται από νευροχειρουργό δεν είναι είναι επικίνδυνη, ωστόσο όταν γίνεται από κάποιον που δεν έχει την κατάλληλη εκπαίδευση υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι», προειδοποίησε ο Γουάτκινς, προειδοποιώντας ότι μπορεί να προκληθούν λοιμώξεις και εγκεφαλικές βλάβες.

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα