Περιεχόμενα:
Γενετικές Αλλαγές και Καρκίνος
Ο καρκίνος είναι μία γενετική νόσος. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να προκληθεί από αλλαγές στα γονίδια που ελέγχουν τον τρόπο που λειτουργούν τα κύτταρα, ιδιαίτερα τον τρόπο που πολλαπλασιάζονται και διαιρούνται.
Τα γονίδια μεταφέρουν πληροφορίες για την παραγωγή των πρωτεϊνών, οι οποίες επιτελούν τις περισσότερες εργασίες μέσα στο κύτταρο. Ορισμένες αλλαγές στα γονίδια μπορεί να δώσουν στα κύτταρα τη δυνατότητα να αποφύγουν τους φυσιολογικούς τρόπους ρύθμισης του πολλαπλασιασμού και να γίνουν καρκινικά. Για παράδειγμα, ορισμένες αλλαγές σε γονίδια που προκαλούν καρκίνο αυξάνουν την παραγωγή μίας πρωτεΐνης που ενισχύει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Άλλες αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε παραγωγή μίας παραμορφωμένης, και επομένως μη λειτουργικής, πρωτεΐνης που φυσιολογικά επιδιορθώνει τις κυτταρικές βλάβες.
Οι γενετικές αλλαγές που σχετίζονται με τον καρκίνο μπορεί να έχουν κληρονομηθεί από τους γονείς αν αυτές ήταν παρούσες στα γεννητικά κύτταρα, δηλαδή τα αναπαραγωγικά κύτταρα του οργανισμού (το ωάριο και το σπερματοζωάριο). Στην περίπτωση αυτή, οι γενετικές αλλαγές θα εμφανίζονται σε όλα τα κύτταρα του εμβρύου.
Οι γενετικές αλλαγές που σχετίζονται με την εμφάνιση καρκίνου μπορούν, ωστόσο να συμβούν και κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, ως αποτέλεσμα λαθών που συμβαίνουν κατά τη διαίρεση των κυττάρων ή από την έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες που προκαλούν βλάβες στο DNA, όπως ορισμένα χημικά στον καπνό του τσιγάρου και την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Οι γενετικές αλλαγές που συμβαίνουν μετά τη σύλληψη ονομάζονται σωματικές (ή επίκτητες) αλλαγές.
Υπάρχουν αρκετά διαφορετικά είδη αλλαγών στο DNA. Ορισμένες αλλαγές επηρεάζουν μόνο μία μονάδα του DNA που λέγεται νουκλεοτίδιο. Ένα νουκλεοτίδιο μπορεί να αντικατασταθεί από ένα άλλο, ή μπορεί να λείπει τελείως. Άλλες αλλαγές περιλαμβάνουν μεγαλύτερα τμήματα του DNA και μπορεί να περιλαμβάνουν μεταθέσεις, αφαιρέσεις ή επαναλήψεις μακριών τμημάτων του DNA.
Σε ορισμένες περιπτώσεις οι αλλαγές δεν επηρεάζουν την ίδια την αλληλουχία του DNA. Για παράδειγμα, η προσθήκη ή αφαίρεση χημικών δεικτών, δηλαδή οι επιγενετικές τροποποιήσεις, στο DNA μπορεί να επηρεάσουν αν το γονίδιο «εκφράζεται», δηλαδή την ποσότητα του αγγελιοφόρου RNA που παράγεται. Το αγγελιοφόρο RNA είναι αυτό που στη συνέχεια μεταφράζεται για να παραχθούν οι πρωτεΐνες που κωδικοποιεί το DNA.
Γενικότερα, τα καρκινικά κύτταρα έχουν περισσότερες γενετικές αλλαγές από τα φυσιολογικά κύτταρα. Ωστόσο, ο καρκίνος κάθε ατόμου αποτελεί ένα μοναδικό συνδυασμό γενετικών αλλαγών. Ορισμένες από τις αλλαγές μπορεί να είναι επίσης αποτέλεσμα του καρκίνου και όχι η αιτία του. Καθώς ο καρκίνος συνεχίζει να αναπτύσσεται, μπορεί να συμβούν περισσότερες αλλαγές. Ακόμα και μέσα στον ίδιο όγκο, τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να έχουν διαφορετικές γενετικές αλλαγές.
Κληρονομικές μορφές καρκίνου
Οι κληρονομικές γενετικές μεταλλάξεις ενοχοποιούνται για το 5-10% περίπου των περιστατικών καρκίνου. Ερευνητές έχουν σχετίσει τις μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια με περισσότερες από 50 κληρονομικές μορφές καρκίνου, δηλαδή διαταραχές που προδιαθέτουν ένα άτομο να παρουσιάσει κάποιο καρκίνο.
Υπάρχουν γενετικές εξετάσεις που μπορούν να δείξουν αν ένα άτομο με συμπτώματα μίας από τις παραπάνω μορφές καρκίνου έχει κάποια από αυτές τις μεταλλάξεις. Οι εξετάσεις αυτές μπορούν να δείξουν επίσης αν ένα άλλο μέλος της οικογενείας που δεν παρουσιάζει σημεία νόσησης, φέρει επίσης τη μετάλλαξη.
Αρκετοί ειδικοί συνιστούν ότι πρέπει να γίνεται γενετικός εέλγχος για τον κίνδυνο καρκίνου όταν ένας ασθενής έχει ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό που παραπέμπει σε μία κληρονομική μορφή καρκίνου, με την προϋπόθεση ωστόσο ότι θα γίνει σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων και αυτά θα χρησιμοποιηθούν για να καθοδηγήσουν την αγωγή του ασθενούς.
Διάφορα είδη καρκίνου που δεν συνδέονται με κληρονομικές γενετικές μεταλλάξεις μπορεί να εμφανίζονται σε ορισμένες περιπτώσεις σε μία οικογένεια. Αυτό μπορεί να συμβεί, καθώς στην περίπτωση αυτή παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως το κάπνισμα, μπορεί να επηρεάσουν την πιθανότητα εμφάνισης συγκεκριμένων μορφών καρκίνου. Ανάλογα με το είδος του καρκίνου, τις συνοδές παθήσεις και την ηλικία που εμφανίζεται, ο καρκίνος μπορεί να αποτελεί κληρονομική μορφή.
Ακόμα και αν μία μετάλλαξη που σχετίζεται με καρκίνο είναι παρούσα σε μία οικογένεια, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όλα τα μέλη της οικογενείας θα παρουσιάσουν τη συγκεκριμένη μορφή καρκίνου. Διάφοροι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν το παραπάνω γεγονός, όπως για παράδειγμα ο τύπος κληρονομικότητας του συγκεκριμένου γονιδίου.
Ακολουθούν παραδείγματα γονιδίων που ενοχοποιούνται για διάφορες κληρονομικές μορφές καρκίνου:
- Το συχνότερο μεταλλαγμένο γονίδιο σε όλους τους καρκίνους είναι το TP53, το οποίο παράγει μία πρωτεΐνη που καταστέλλει τον πολλαπλασιασμό των όγκων. Επιπλέον, οι μεταλλάξεις των γενετικών κυττάρων στο γονίδιο αυτό μπορεί να οδηγήσουν σε σύνδρομο Li-Fraumeni, μία σπάνια, κληρονομική διαταραχή που οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου.
- Οι κληρονομικές μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών στις γυναίκες. Ορισμένες άλλες μορφές καρκίνου έχουν επίσης σχετιστεί με τα γονίδια αυτά, όπως ο καρκίνος του παγκρέατος, του προστάτου και ο καρκίνος του μαστού στους άνδρες.
- Ένα άλλο γονίδιο που παράγει μία πρωτεΐνη που καταστέλλει τον πολλαπλασιασμό των όγκων είναι το PTEN. Οι μεταλλάξεις στο γονίδιο αυτό σχετίζονται με το σύνδρομο Cowden, μία κληρονομική διαταραχή που αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού, του θυρεοειδούς, του ενδομητρίου και άλλων ειδών.
Γενετικές εξετάσεις για τις κληρονομικές μορφές καρκίνου
Ο γιατρός ενός ασθενούς μπορεί συχνά να ζητήσει γενετικό έλεγχο για να διαπιστώσει ή όχι την παρουσία μεταλλάξεων που συνδέονται με τις κληρονομικές μορφές καρκίνου. Η γενετική συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει τον κάθε ασθενή να εκτιμήσει τους κινδύνους, τα οφέλη και τους περιορισμούς που συνδέονται με τον γενετικό έλεγχο στην κάθε περίπτωση.
Ο γιατρός σας μπορεί να σας βοηθήσει να ερμηνεύσετε τα αποτελέσματα του γενετικού ελέγχου και να σας εξηγήσει τι σημαίνουν για τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας σας.
Αναζητώντας τις γενετικές αλλαγές στον καρκίνο
Οι εργαστηριακές εξετάσεις ανάλυσης της αλληλουχίας του DNA μπορούν να «διαβάσουν» ουσιαστικά το DNA. Συγκρίνοντας την αλληλουχία του DNA στα καρκινικά κύτταρα με την αλληλουχία σε φυσιολογικά κύτταρα, όπως αυτά που βρίσκονται στο αίμα ή το σίελο, οι επιστήμονες μπορούν να ταυτοποιήσουν γενετικές αλλαγές στα καρκινικά κύτταρα που ευθύνονται για τον πολλαπλασιασμό του καρκίνου σε ένα άτομο. Η πληροφορία αυτή βοηθά τους γιατρούς να επιλέξουν την θεραπεία που θα έχει τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα γι’αυτή τη μορφή του καρκίνου.
Η αλληλουχία του DNA στον όγκο μπορεί να αποκαλύψει επίσης την παρουσία κληρονομικών μεταλλάξεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο γενετικός έλεγχος των όγκων μπορεί να δείξει ότι ο καρκίνος του ασθενούς μπορεί να αποτελεί μία κληρονομική μορφή την οποία η οικογένεια δεν γνώριζε ότι φέρει.
Όπως και με τον έλεγχο για ειδικές μεταλλάξεις στις κληρονομικές μορφές του καρκίνου, η ανάλυση της αλληλουχίας του DNA έχει συχνά επιπτώσεις τις οποίες ο ασθενής καλό είναι να γνωρίζει εκ των προτέρων. Για παράδειγμα, μπορεί να αποκαλυφθεί ένα γονίδιο που ενοχοποιείται για μία άλλη νόσο. Το γεγονός αυτό μπορεί να επηρεάσει τόσο τον ίδιο τον ασθενή όσο και την οικογένειά του.
Βιβλιογραφία: Cancer.gov