Το σύνδρομο Munchausen αποτελεί μία πλασματική κατάσταση ασθενείας κατά την οποία το άτομο προσποιείται ασθένεια, νόσο ή ψυχολογικό τραύμα με σκοπό να τραβήξει προσοχή ή συμπάθεια προς το πρόσωπό του. Το σύνδρομο Munchausen ανήκει στην ομάδα πλασματικών καταστάσεων ασθενείας με κυρίως σωματικά σημεία και συμπτώματα, ωστόσο οι ασθενείς συχνά έχουν ιστορικό επανειλημένων νοσηλειών, ταξιδίων και δραματικών, εξαιρετικά απίθανων μυθοπλασιών από τις προηγούμενές τους εμπειρίες.
Μία άλλη μορφή του συνδρόμου είναι το σύνδρομο Munchausen δια αντιπροσώπου το οποίο σχετίζεται με κακοποίηση ενός άλλου ατόμου, τυπικά ενός παιδιού, με σκοπό ο ασθενής να τραβήξει την προσοχή ή τη συμπάθεια των άλλων. Η πρόκληση συμπτωμάτων στο άλλο αυτό άτομο οδηγεί συχνά σε αχρείαστες διαγνωστικές και θεραπευτικές επεμβάσεις.
Σημεία και Συμπτώματα
Στο σύνδρομο Munchausen ο ασθενής υπερβάλλει ή δημιουργεί συμπτώματα ή νόσους στον εαυτό του με σκοπό να λάβει θεραπεία, εξετάσεις, προσοχή, συμπάθεια και/ή ανακούφιση από το ιατρικό προσωπικό. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι ασθενείς που πάσχουν από το σύνδρομο Munchausen έχουν ιατρικές γνώσεις με αποτέλεσμα να παράγουν συμπτώματα που οδηγούν σε χρονοβόρες και ακριβές εξετάσεις, παρατεταμένη παραμονή στο νοσοκομείο και αχρείαστες επεμβάσεις. Ο ρόλος του «ασθενούς» είναι οικείος και ανακουφιστικός και ικανοποιεί μία ψυχολογική ανάγκη στα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο. Το σύνδρομο Munchausen διαφέρει από την υποχονδρίαση και τις υπόλοιπες διαταραχές σωματοποίησης καθώς στις τελευταίες ο ασθενής δεν δημιουργεί εσκεμμένα τα σωματικά συμπτώματά του.
Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση του συνδρόμου περιλαμβάνουν τραύματα της παιδικής ηλικίας, συναισθηματικά μη διαθέσιμους γονείς λόγω ασθενείας ή ψυχολογικών διαταραχών, κάποια σοβαρή νόσηση κατά την παιδική ηλικία, ανικανοποίητη επιθυμία να εργαστούν στον κλάδο της ιατρικής, διαταραχές της προσωπικότητας και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Το σύνδρομο Munchausen εμφανίζεται συχνότερα στους νεαρούς και μεσήλικες άνδρες. Το ιστορικό εργασίας στον τομέα της υγείας αποτελεί επίσης παράγοντα κινδύνου.
Το σύνδρομο Munchausen δια αντιπροσώπου παρατηρείται συχνά σε ενήλικες που έχουν υπό την εποπτεία τους παιδιά. Οι ενήλικες αυτοί διασφαλίζουν ότι το παιδί θα παρουσιάσει συμπτώματα κάποιας πάθησης, αναγκάζοντάς το έτσι να υποστεί θεραπείες και να περάσει μεγάλο χρόνο της ζωής του στο νοσοκομείο. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο γονιός μπορεί να προκαλέσει κάποια πάθηση στο παιδί. Η πάθηση αυτή θεωρείται ξεχωριστή από το σύνδρομο Munchausen. Υπάρχει σήμερα συζήτηση στην παιδιατρική κοινότητα ότι η παραπάνω περίπτωση πρέπει να μετονομαστεί «ιατρική κακοποίηση» για να τονίσει το μέγεθος της βλάβης που έχει προκληθεί.
Διάγνωση
Η διάγνωση του συνδρόμου Munchausen απαιτεί κλινική εκτίμηση. Ο γιατρός πρέπει να γνωρίζει ότι τα συμπτώματα μπορεί να είναι πλασματικά ή να έχουν προκληθεί από τον ίδιο τον ασθενή. Πρέπει επομένως να είναι σίγουρος ότι υπάρχουν αρκετά δεδομένα πριν θέσει μία διάγνωση. Σε αρκετές περιπτώσεις χρειάζονται εργαστηριακές εξετάσεις, όπως εξετάσεις αίματος, ούρων, καλλιέργειες, εξετάσεις πηκτικότητας, εκτίμηση της λειτουργίας του θυρεοειδούς και γενετικό έλεγχο. Ενίοτε μπορεί να χρειαστεί αξονική ή μαγνητική τομογραφία, ψυχιατρική εκτίμηση, ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ή ηλεκτροκαρδιογράφημα. Οι συχνότερες παθήσεις που υποκρίνονται οι ασθενείς με σύνδρομο Munchausen, καθώς και οι διαγνωστικές εξετάσεις για το διαχωρισμό τους αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα.
Νόσος που υποκρίνεται ο ασθενής |
Τρόπος που χρησιμοποιεί για να μιμηθεί τη νόσο |
Εργαστηριακή/Διαγνωστική Επιβεβαίωση |
| Σύνδρομο Bartter | · Λήψη διουρητικών
· Αυτοπροκαλούμενος έμετος |
· HPLC ανάλυση ούρων
· Ανάλυση χλωρίου ούρων |
| Φαιοχορωμοκύτωμα | Ενέσεις επινεφρίνης στην κυκλοφορία του αίματος ή των ούρων | Ανάλυση αυξημένης χρωμογρανίνης Α |
| Σύνδρομο Cushing | Λήψη στεροειδών | HPCL για διαχωρισμό ενδογενών και εξωγενών στεροειδών |
| Υπερθυρεοειδισμός | Λήψη θυροξίνης | Εξετάσεις αίματος για υπολογισμό της ελεύθερης Τ4 και της TSH |
| Υπογλυκαιμία | Εξωγενής λήψη ινσουλίνης ή φαρμάκων που προκαλούν έκκρισή της | Εξετάσεις αίματος για ινσουλίνη, C-πεπτίδιο, προϊνσουλίνη και φάρμακα |
| Διαταραχές νατρίου | Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλατιού | Μέτρηση της έκκρισης νατρίου τμηματικά με σκοπό να διαφοροποιηθεί η εσκεμμένη κατανάλωση αλατιού από την αφυδάτωση |
| Χρόνια διάρροια | · Προσθήκη νερού στο δείγμα κοπράνων
· Κατάχρηση καθαρτικών |
· Εξέταση οσμωτικότητας κοπράνων
· Εξέταση ούρων για παρουσία καθαρτικών |
| Πρόκληση εμέτου | Αν και υπάρχουν πολλοί τρόποι ο συχνότερος είναι η κατάποση ιπεκακουάνας | Εξέταση HPLC ορού ή ούρων για αυξημένη κρεατινική κινάση, τρανσαμινάσες ή ιπεκακουάνα |
| Πρωτεϊνουρία | Έγχυση πρωτεΐνης αυγού στην ουροδόχο κύστη, προσθήκη αλβουμίνης στο δείγμα ούρων | Ανάλυση ούρων με ηλεκτροφόρηση |
| Αιματουρία | Προσθήκη αίματος στο δείγμα ούρων ή εσκεμμένος τραυματισμός της ουρήθρας | Απεικονιστικές εξετάσεις για τον αποκλεισμό της εισαγωγής ενός ξένου σώματος, παρακολούθηση της λήψης του δείγματος ούρων και ανάλυση των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο δείγμα |
Υπάρχουν ορισμένα συμπτώματα που όταν συνυπάρχουν παραπέμπουν σε σύνδρομο Munchausen, μεταξύ των οποίων οι συχνές νοσηλείες, η γνώση για ορισμένες παθήσεις, η συχνή λήψη φαρμάκων όπως τα αναλγητικά, η εύκολη αποδοχή μίας σοβαρής επέμβασης, ο μικρός αριθμός επισκεπτών κατά τη νοσηλεία και οι υπερβολικές ή πλασματικές ιστορίες για προηγούμενες ασθένειες. Όπως προαναφέρθηκε, το σύνδρομο Munchausen δεν πρέπει να συγχέεται με την υποχονδρίαση, καθώς οι ασθενείς που πάσχουν από το πρώτο, δεν πιστεύουν ότι είναι όντως ασθενείς.
Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι οι ασθενείς μπορούν να προσποιηθούν τα συμπτώματά τους με διάφορους τρόπους. Εκτός από ψευδή ιστορικά και ανύπαρκτες ασθένειες, αρκετοί προκαλούν βλάβες στον οργανισμό τους, μέσω υπερβολικής κατανάλωσης φαρμάκων ή αυτοτραυματισμών.
Το σύνδρομο συχνά συνοδεύεται από σοβαρές επιπλοκές, οι οποίες περιλαμβάνουν απώλεια άκρων ή οργάνων ακόμα και το θάνατο.
Θεραπεία
Καθώς δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες όταν ο γιατρός υποψιάζεται σύνδρομο Munchauzen, ορισμένοι πιστεύουν ότι αρχικά πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα ο ασθενής να πάσχει από το πρώιμο στάδιο κάποιας άλλης νόσου. Στη συνέχεια, πρέπει να λάβει ένα προσεκτικό ιατρικό ιστορικό και να ελέγξει αν ο ασθενής ήταν θύμα παιδικής κακοποίησης ή πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή. Αν ο γιατρός εκτιμήσει ότι ο ασθενής μπορεί να βλάψει τον εαυτό του πρέπει να γίνει νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική.
Ο γιατρός πρέπει να συνεργαστεί, στη συνέχεια με τους ψυχιάτρους για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο αντίστροφης μεταβίβασης. Η θεραπεία πρέπει να εστιαστεί στην ψυχιατρική διαταραχή του ασθενούς που προκάλεσε το σύνδρομο, είτε αυτή είναι διαταραχή της διάθεσης, αγχώδης διαταραχή ή διαταραχή προσωπικότητας. Η πρόγνωση του ασθενούς εξαρτάται από τη νόσο που προκάλεσε την εμφάνιση του συνδρόμου. Η κατάθλιψη και η αγχώδης διαταραχή για παράδειγμα, ανταποκρίνονται καλά στη φαρμακευτική αγωγή, ενώ οι διαταραχές της προσωπικότητας έχουν χειρότερη πρόγνωση.