Μέταλλα και ιχνοστοιχεία: Πόσο απαραίτητα είναι για την υγεία μας;

Τι είναι τα μέταλλα;

Τα μέταλλα είναι ανόργανες ουσίες που χρησιμοποιούνται από το σώμα για μία σειρά λειτουργιών. Αποτελούν δομικά συστατικά των οστών και των οδόντων. Περιέχονται επίσης σε αρκετά σωματικά υγρά και ιστούς του σώματος. Διασφαλίζουν, τέλος, τη σωστή λειτουργία του νευρικού συστήματος.

Κάποια μέταλλα είναι απαραίτητα στο σώμα σε μεγαλύτερες ποσότητες, όπως το ασβέστιο, ο φώσφορος, το μαγνήσιο, το νάτριο, το κάλιο και το χλώριο. Άλλα βρίσκονται στο σώμα σε μικρότερες ποσότητες και γι’αυτό λέγονται ιχνοστοιχεία. Παραδείγματα ιχνοστοιχείων αποτελεί ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος, το ιώδιο, το φθόριο, το σελήνιο και ο χαλκός. Το γεγονός ότι ανευρίσκονται στο σώμα σε μικρότερες ποσότητες από τα μέταλλα, δεν μειώνει τη σημαντικότητά τους.

Τα μέταλλα απορροφώνται καλύτερα από το σώμα όταν βρίσκονται στην τροφή παρά όταν χορηγούνται σε μορφή συμπληρωμάτων. Επίσης, η κακή διατροφή συνήθως οδηγεί σε ανεπάρκεια περισσοτέρων του ενός μετάλλων. Μία ισορροπημένη διατροφή με αρκετές ομάδες τροφίμων είναι η καλύτερη άμυνα για τη διατήρηση των μετάλλων και των ιχνοστοιχείων σε υγιή επίπεδα.

Η ανεπάρκειες καλίου, μαγνησίου και ψευδαργύρου είναι συχνότερες στους άντρες, ενώ οι ανεπάρκειες σιδήρου, ασβεστίου, χαλκού και ιωδίου είναι συχνότερες στις γυναίκες. Στους περισσότερους ασθενείς μπορεί να μην εμφανιστούν συμπτώματα, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι η διατροφή τους περιλαμβάνει επαρκή πρόσληψη μετάλλων. Για παράδειγμα, οι έφηβες, οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και οι χορτοφάγοι ή οι vegan, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σιδηροπενικής αναιμίας καθώς η διατροφή συνήθως δεν αρκεί για την κάλυψη των αναγκών τους. Τέλος, σε αρκετές γυναίκες η πρόσληψη ασβεστίου μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη μελλοντική υγεία των οστών.

Βιοδιαθεσιμότητα και απορρόφηση των μετάλλων

Η βιοδιαθεσιμότητα ενός μετάλλου (δηλαδή η ευκολία με την οποία απορροφάται από το σώμα) επηρεάζεται από αρκετούς παράγοντες. Η χημική κατάσταση του μετάλλου, η παρουσία άλλων ουσιών στη διατροφή καθώς και η ποσότητα του μετάλλου που βρίσκεται ήδη στο σώμα, αποτελούν στο σύνολό τους, παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη βιοδιαθεσιμότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί στο σώμα υπάρχουν μηχανισμοί υπεύθυνοι για τη ρύθμιση των ουσιών που ενδεχομένως είναι επιβλαβείς σε μεγάλες ποσότητες (όπως ο σίδηρος).

Για παράδειγμα, η βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου από φυτικές πηγές είναι ιδιαιτέρως χαμηλή σε σχέση με ζωικές πηγές (όπως το κρέας). Η βιοδιαθεσιμότητά του, ωστόσο, αυξάνεται όταν καταναλώνεται σε συνδυασμό με βιταμίνη C καθώς αυτή μετατρέπει το σίδηρο σε μία μορφή που είναι ευκολότερο να απορροφηθεί.

Κάποια τρόφιμα ενδέχεται να μειώσουν τη βιοδιαθεσιμότητα. Για παράδειγμα, τα φυτικά οξέα, ουσίες που περιέχεται στα δημητριακά ολικής αλέσεως, μπορεί να δεσμεύσουν το ασβέστιο, το σίδηρο και τον ψευδάργυρο και να μειώσουν τη βιοδιαθεσιμότητά τους. Τα νιτρικά άλατα μειώνουν την απορρόφηση του ιωδίου. Τα οξαλικά άλατα που βρίσκονται στο σπανάκι και το ρεβέντι δεσμεύουν το ασβέστιο, αποτρέποντας την απορρόφησή του. Τέλος, η περίσσεια ενός μετάλλου μπορεί να επιβραδύνει την απορρόφηση κάποιου άλλου αν ανταγωνίζονται για τον ίδιο υποδοχέα στο έντερο, για παράδειγμα η περίσσεια σιδήρου μειώνει την απορρόφηση του ψευδαργύρου. Αυτό, πάντως, φαίνεται μόνο όταν η πρόσληψη του ψευδαργύρου είναι ήδη φτωχή.

Σε αντίθεση με κάποιες βιταμίνες, τα μέταλλα δεν επηρεάζονται από την επεξεργασία των τροφίμων και τη μαγειρική.

Ανεπάρκεια και υπερβολική κατανάλωση

Η σιδηροπενική αναιμία είναι η συχνότερη διατροφική ανεπάρκεια παγκοσμίως και επηρεάζει συνήθως γυναίκες και παιδιά. Η ανεπάρκεια ιωδίου είναι επίσης αρκετά συχνή. Το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη διατροφή καθώς και η υποχρέωση των παρασκευαστών να καταγράφουν επακριβώς την περιεκτικότητα των προϊόντων τους σε θρεπτικά συστατικά έχει συμβάλει στη μείωση των περιστατικών ανεπάρκειας.

Η υπερβολική πρόσληψη ορισμένων μετάλλων μπορεί επίσης να προκαλέσει προβλήματα. Για παράδειγμα η υπερβολική κατανάλωση νατρίου είναι ένας παράγοντας κινδύνου για την αυξημένη αρτηριακή πίεση. Γενικότερα, η υπερβολική κατανάλωση μετάλλων παρουσιάζει σημαντική διαφοροποίηση στη συμπτωματολογία ανάλογα με το μέταλλο.

Ασβέστιο

Το ασβέστιο είναι το μέταλλο που βρίσκεται σε μεγαλύτερη ποσότητα στο σώμα και εμπλέκεται σε αρκετές λειτουργίες. Αρχικά, το ασβέστιο σε συνδυασμό με τη βιταμίνη D αποτελούν δομικά συστατικά των οστών και των οδόντων. Το ασβέστιο διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη διακυτταρική επικοινωνία, καθιστώντας έτσι δυνατή τη ρύθμιση των μεταβολικών οδών, της μετάδοσης πληροφοριών μέσω του νευρικού συστήματος, τον έλεγχο της συστολής των μυών (συμπεριλαμβανομένου του καρδιακού μυός) και την πήξη του αίματος. Φαίνεται, ακόμη, ότι η ικανοποιητική πρόσληψη ασβεστίου μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της υψηλής αρτηριακής πίεσης και την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου.

Τα οστά περιέχουν το 99% της συνολικής ποσότητας ασβεστίου του σώματος (περίπου 1kg σε έναν ενήλικα). Τα κύρια συστατικά των οστών είναι το ασβέστιο και τα φωσφορικά άλατα, που σχηματίζουν τον υδροξυαπατίτη ο οποίος σε συνδυασμό με τις ίνες κολλαγόνου προσδίδει στα οστά τη σταθερότητά τους. Οι απαιτήσεις του σώματος σε ασβέστιο παρουσιάζουν διακυμάνσεις επομένως τα οστά του σκελετού λειτουργούν και σαν αποθήκες, εκτός από την προστασία που προσφέρουν στα ζωτικά όργανα. Όταν υπάρχει περίσσεια ασβεστίου, αυτό αποθηκεύεται στα οστά για μελλοντική χρήση.

Τα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα βρίσκονται συνεχώς σε χαμηλές τιμές. Η απορρόφηση ασβεστίου ελέγχεται αυστηρά έτσι ώστε να μην παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις ανάλογα με την πρόσληψη ασβεστίου. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου η πρόσληψη είναι χαμηλή, είναι δυνατό να επιτευχθεί ισορροπία. Υπάρχουν ρυθμιστικοί μηχανισμοί για την απορρόφηση ασβεστίου από το έντερο, την έκκρισή του από τα νεφρά και την αποθήκευσή του στα οστά. Οι μηχανισμοί αυτοί εξαρτώνται από μία σειρά ορμονών όπως η παραθυρεοειδής ορμόνη και η ενεργοποιημένη μορφή της βιταμίνης D. Η διαταραχή των επιπέδων ασβεστίου στο πλάσμα είναι συνήθως αποτέλεσμα διαταραχών στον ομοιοστατικό μηχανισμό και όχι στην κατανάλωση ασβεστίου. Ο μηχανισμός αυτός είναι ιδιαιτέρως σημαντικός αφού ακόμα και μικρές διακυμάνσεις στα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Υποασβεστιαιμία ονομάζονται οι χαμηλές τιμές ασβεστίου, ενώ η αντίθετη κατάσταση λέγεται υπερασβεστιαιμία.

Ανεπάρκεια

Για τις περισσότερες ουσίες, ως ανεπάρκεια ορίζονται τα χαμηλά επίπεδα της ουσίας στο πλάσμα του αίματος. Αυτή είναι μία κατάσταση εξαιρετικά σπάνια για το ασβέστιο λόγω όσων προαναφέρθηκαν. Λόγω της μεγάλης ανάγκης να διατηρηθούν τα επίπεδα ασβεστίου σε φυσιολογικά όρια, η ανεπάρκεια συνήθως αντικατοπτρίζεται στην οστική πυκνότητα. Για παράδειγμα, η μειωμένη περιεκτικότητα των οστών σε ασβέστιο είναι συνήθως αποτέλεσμα ανεπάρκειας βιταμίνης D, μίας βιταμίνης απαραίτητης για την απορρόφηση του ασβεστίου από τα οστά. Στα παιδιά η ανεπάρκεια βιταμίνης D προκαλεί ραχιτισμό, ενώ στους ενήλικες οστεομαλακία, μία πάθηση κατά την οποία τα οστά γίνονται εύθραυστα λόγω της έλλειψης ασβεστίου.

Η πρόσληψη ασβεστίου είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά την ανάπτυξη και συγκεκριμένα στην παιδική ηλικία, την εφηβία και την εγκυμοσύνη καθώς τότε γίνεται ο σχηματισμός των οστών. Σε όσους διατρέχουν κίνδυνο οστεοπόρωσης προτείνεται η χρήση συμπληρωμάτων ασβεστίου.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Η κατανάλωση ασβεστίου με τη διατροφή δεν προκαλεί προβλήματα. Η λήψη υψηλών δόσεων συμπληρωμάτων ασβεστίου μπορεί να προκαλέσει κοιλιακό άλγος και διάρροια.

Τρόφιμα που περιέχουν ασβέστιο

Το γάλα, το τυρί και τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά προϊόντα περιέχουν το 50% περίπου της ημερήσιας πρόσληψης ασβεστίου. Το ψωμί αποτελεί επίσης καλή πηγή καθώς το αλεύρι συνήθως περιέχει ασβέστιο. Το ασβέστιο περιέχεται επίσης σε αρκετά λαχανικά όπως το μπρόκολο και το λάχανο (αλλά όχι το σπανάκι), κάποια παράγωγα της σόγιας και κάποια ψάρια που καταναλώνονται ολόκληρα όπως ο γαύρος και η αθερίνα.

Απορρόφηση του ασβεστίου

Μεταξύ των παραγόντων που αυξάνουν την απορρόφηση του ασβεστίου συγκαταλέγονται η βιταμίνη D, η λακτόζη, οι πρωτεΐνες του γάλακτος και το όξινο περιβάλλον του λεπτού εντέρου. Το ασβέστιο απορροφάται καλύτερα όταν προέρχεται από το γάλα και τα προϊόντα του.

Η απορρόφηση του ασβεστίου μειώνεται από τα φυτικά οξέα, τη χρήση αντιοξειδωτικών, τα λίπη, την αυξημένη κατανάλωση φυτικών ινών και φωσφορικού οξέος. Η πρόσληψη του ασβεστίου είναι καλύτερο να μην γίνεται από φυτά καθώς σε αυτά συνήθως είναι δεσμευμένο με ουσίες που επιβραδύνουν ή αποτρέπουν την απορρόφησή του.

Φώσφορος

Ο φώσφορος και το ασβέστιο, όπως προαναφέρθηκε, αποτελούν τα κύρια συστατικά του υδροξυαπατίτη. Το 80% του φωσφόρου στο σώμα βρίσκεται στα οστάσε μορφή αλάτων ασβεστίου. Φαίνεται, επομένως ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην οστική και οδοντική υγεία. Στους ενήλικες υπάρχει μία δυναμική ισορροπία μεταξύ ασβεστίου και φωσφόρου καθώς τα οστά αναγεννώνται συνεχώς. Το εναπομείναν 20% του φωσφόρου βρίσκεται στα υπόλοιπα κύτταρα. Αποτελεί συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών (στα φωσφολιπίδια) και συμβάλει στον ενεργειακό μεταβολισμό.

Ανεπάρκεια

Ο φώσφορος περιέχεται σε αρκετά τρόφιμα επομένως η ανεπάρκειά του είναι εξαιρετικά σπάνια.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Ο φώσφορος έχει πολύ χαμηλή τοξικότητα.

Τρόφιμα που περιέχουν φώσφορο

Το κόκκινο κρέας, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το ψάρι, τα πουλερικά, το ψωμί, το ρύζι και η βρώμη είναι καλές πηγές φωσφόρου.

Μαγνήσιο

Το μαγνήσιο είναι ένα μέταλλο που βρίσκεται σε όλους τους ιστούς του σώματος, ειδικά στα οστά. Επιτελεί τόσο φυσιολογικές όσο και βιοχημικές λειτουργίες και δρα σε συνεργασία με το ασβέστιο, το κάλιο και το νάτριο. Είναι απαραίτητο για την ενεργοποίηση αρκετών ενζύμων (για παράδειγμα αυτών που συμμετέχουν στην αντιγραφή και τη μεταγραφή του DNA) καθώς και την έκκριση της παραθυρεοειδούς ορμόνης. Επηρεάζει επίσης τη μυϊκή και νευρική λειτουργία.

Ανεπάρκεια

Η διατροφική ανεπάρκεια είναι σπάνια και χαρακτηρίζεται από προοδευτική μυϊκή αδυναμία και νευρομυϊκή δυσλειτουργία. Η ήπια υπομαγνησιαιμία είναι αρκετά κοινή σε σοβαρά αρρώστους, αλκοολικούς και ασθενείς με διαταραχές απορρόφησης.

Εν αντιθέσει, η χαμηλή κατανάλωση μαγνησίου είναι αρκετά κοινό φαινόμενο. Παρά το γεγονός ότι το μαγνήσιο περιέχεται σε αρκετά τρόφιμα, 1 στις 5 γυναίκες ηλικίας 19-34 ετών και 1 στις 2 έφηβες γυναίκες καταναλώνουν μειωμένες ποσότητες μαγνησίου.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η αυξημένη κατανάλωση μαγνησίου μπορεί να προκαλέσει βλάβες σε ασθενείς με φυσιολογική νεφρική λειτουργία. Ωστόσο, η παρατεταμένη κατανάλωση συμπληρωμάτων μαγνησίου σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει διάρροια και αύξηση των επιπέδων μαγνησίου στο αίμα.

Τρόφιμα που περιέχουν μαγνήσιο

Το μαγνήσιο βρίσκεται τόσο στα φυτικά όσο και τα ζωικά κύτταρα αλλά και τη χλωροφύλλη. Οι κυριότερες πηγές μαγνησίου είναι τα πράσινα λαχανικά, οι ξηροί καρποί, το ψωμί, το ψάρι, το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Νάτριο

Το νάτριο ρυθμίζει την ηλεκτρολυτική ισορροπία και την περιεκτικότητα του σώματος σε υγρά. Ο έλεγχος στα επίπεδα νατρίου του σώματος γίνεται στα νεφρά και ρυθμίζεται από νεύρα και ορμόνες. Το νάτριο είναι επίσης απαραίτητο για την απορρόφηση ορισμένων θρεπτικών συστατικών από το λεπτό έντερο. Το νάτριο είναι συστατικό του άλατος, το οποίο είναι γνωστό ως χλωριούχο νάτριο.

Ανεπάρκεια

Η συγκέντρωση του νατρίου στο αίμα και τους ιστούς ρυθμίζεται από ομοιοστατικούς μηχανισμούς. Τα νεφρά απομακρύνουν το νάτριο με τα ούρα ή το κατακρατούν ανάλογα με τις ανάγκες του οργανισμού. Η πρόσληψη νατρίου στο γενικό πληθυσμό είναι συνήθως αυξημένη και η ανεπάρκεια είναι σπάνια. Ανεπάρκεια μπορεί να εμφανιστεί, ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις:

  • Παρατεταμένη εφίδρωση: για παράδειγμα η έντονη άσκηση σε ένα ζεστό χώρο μπορεί να προκαλέσει εξάντληση του νατρίου
  • Η διάρροια μπορεί να προκαλέσει απώλεια πολλών υγρών και να έχει ως αποτέλεσμα την εξάντληση των αποθεμάτων νατρίου
  • Όπως προαναφέρθηκε, τα νεφρά ρυθμίζουν τα επίπεδα νατρίου του σώματος. Ωστόσο, στη νόσο Addison, η έλλειψη της ορμόνης αλδοστερόνης (ορμόνη που επιτρέπει στα νεφρά να κατακρατήσουν νάτριο και νερό) καθιστά τα νεφρά αδύνατο να κατακρατήσουν νάτριο.
  • Νεφρική ανεπάρκεια: Αρκετές φορές συνοδεύεται από απώλεια Νατρίου.
  • Φάρμακα: Ορισμένα διουρητικά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν απώλεια νατρίου με τα ούρα
Ανεπιθύμητες ενέργειες

Η αυξημένη πρόσληψη νατρίου, η παχυσαρκία και η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την αυξημένη αρτηριακή πίεση. Αρκετές φορές σε ασθενείς με υπέρταση προτείνεται διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε αλάτι.

Τρόφιμα που περιέχουν νάτριο

Τα περισσότερα τρόφιμα, στη φυσική τους μορφή, περιέχουν πολύ μικρές ποσότητες χλωριούχου νατρίου (άλατος). Ωστόσο, με την επεξεργασία που γίνεται σε αυτά, είτε από τους παρασκευαστές είτε κατά το μαγείρεμα, προστίθενται συνήθως μεγάλες ποσότητες αλατιού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά ότι η κατανάλωση αλατιού πρέπει να περιορίζεται στα 6γρ ημερησίως. Αυτή τη στιγμή γίνονται προσπάθειες να μειωθεί η περιεκτικότητα αρκετών τροφίμων σε αλάτι. Γίνεται επίσης μία προσπάθεια να ενημερωθούν οι καταναλωτές για τις επιπτώσεις του αλατιού καθώς έχει διαπιστωθεί ότι το 20% της καθημερινής κατανάλωσης αλατιού, προστίθεται στο τραπέζι την ώρα του φαγητού.

Κάλιο

Το κάλιο είναι απαραίτητο για την ισορροπία των ηλεκτρολυτών και τη φυσιολογική λειτουργία των κυττάρων. Η αύξηση στην κατανάλωση καλίου έχει σχετιστεί με μείωση της αρτηριακής πίεσης, καθώς ευνοεί την απώλεια νατρίου με τα ούρα. Η αυξημένη πρόσληψη καλίου περιορίζει κάποιες από τις ανεπιθύμητες ενέργειες του νατρίου, επομένως προστατεύει το καρδιαγγειακό σύστημα.

Ανεπάρκεια

Τα χαμηλά επίπεδα καλίου στο αίμα (υποκαλιαιμία) συνήθως είναι αποτέλεσμα σοβαρής διάρροιας. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αδυναμία, σύγχυση και, σε βαριές περιπτώσεις, καρδιακή ανεπάρκεια.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Οι υψηλές δόσεις καλίου (από συμπληρώματα διατροφής) μπορεί να είναι απειλητικές για την υγεία, ειδικά στις περιπτώσεις όπου υπάρχει μειωμένη νεφρική λειτουργία.

Τρόφιμα που περιέχουν κάλιο

Το κάλιο βρίσκεται σε όλα σχεδόν τα τρόφιμα, ωστόσο τα φρούτα (ειδικά οι μπανάνες), τα λαχανικά, το κρέας, τα ψάρια, τα οστρακοειδή, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια και το γάλα αποτελούν τις καλύτερες πηγές καλίου. Η ποσότητα του καλίου μειώνεται με την επεξεργασία των τροφίμων.

Σίδηρος

Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για το σχηματισμό της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η αιμοσφαιρίνη δεσμεύει το οξυγόνο και το μεταφέρει στο σώμα. Ο σίδηρος λαμβάνει, επίσης, μέρος σε αρκετές ενζυμικές αντιδράσεις και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπλέον, είναι απαραίτητος για τον ενεργειακό μεταβολισμό καθώς και το μεταβολισμό των φαρμάκων και των εξωγενών παραγόντων που πρέπει να απομακρυνθούν απο το σώμα.

Ανεπάρκεια

Η μειωμένη πρόσληψη σιδήρου ελαττώνει τη συνολική ποσότητα του σιδήρου που βρίσκεται στο σώμα και μπορεί να προκαλέσει σιδηροπενική αναιμία. Ειδικά οι έφηβες γυναίκες και οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας πρέπει να καταναλώνουν αρκετό σίδηρο καθώς οι διατροφικές τους ανάγκες είναι μεγαλύτερες από αυτές αντρών της ίδιας ηλικίας. Επιπλέον, η απώλεια αίματος λόγω κάποιου τραυματισμού ή η αυξημένη αιμορραγία μέσω της εμμήνου ρύσεως μπορεί να αυξήσουν τις ανάγκες σιδήρου.

Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, οι έγκυες δεν χρειάζεται να λάβουν συμπληρώματα διατροφής με σίδηρο καθώς οι αυξημένες ανάγκες μπορούν να καλυφθούν από τα αποθέματα σιδήρου και από την αυξημένη απορρόφηση του εντέρου κατά το δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο της κύησης. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει έμμηνος ρύση μειώνει επίσης τις απώλειες σιδήρου.

Πάνω από 2 δισεκατομμύρια άτομα παγκοσμίως πάσχουν από σιδηροπενική αναιμία, γεγονός που την καθιστά την συχνότερη διατροφική ανεπάρκεια.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα μέταλλα, η απορρόφηση του σιδήρου ελέγχεται επιμελώς λόγω της δράσης του, που είναι η παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου. Ωστόσο σε αρκετές περιπτώσεις, και ειδικά σε άτομα με καταγωγή από τη Βόρεια Ευρώπη, υπάρχει γενετική προδιάθεση για αιμοχρωμάτωση.

Τρόφιμα που περιέχουν σίδηρο

Ο σίδηρος στα τρόφιμα βρίσκεται σε δύο μορφές, είτε συνδεδεμένος με μία ομάδα αίμης στα ζωικά τρόφιμα, είτε χωρίς ομάδα αίμης στα φυτικά τρόφιμα. Ο σίδηρος συνδεδεμένος με την ομάδα αίμης έχει τη μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα. Ωστόσο, στα περισσότερα τρόφιμα (δημητριακά, λαχανικά, όσπρια, φασόλια, ξηροί καρποί και φρούτα) ο σίδηρος δεν είναι συνδεδεμένος με ομάδα αίμης, επομένως αρκετοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν την απορρόφησή του. Τα φυτικά οξέα, οι φυτικές ίνες και το ασβέστιο μειώνουν την απορρόφηση του σιδήρου από το λεπτό έντερο. Ωστόσο, η βιταμίνη C, που βρίσκεται στα φρούτα και τα λαχανικά, βοηθά την απορρόφηση του σιδήρου όταν καταναλώνονται ταυτόχρονα, όπως και το κρέας.

Το συκώτι, το κόκκινο κρέας, τα όσπρια, οι ξηροί καρποί, τα αυγά, τα αποξηραμένα φρούτα, τα πουλερικά, τα ψάρια και τα τρόφιμα ολικής αλέσεως αποτελούν καλές πηγές σιδήρου.

Ιχνοστοιχεία

Ψευδάργυρος

Η κύρια λειτουργία του ψευδάργυρου στον ανθρώπινο μεταβολισμό είναι ο ρόλος του ως συμπαράγοντας ενζύμων. Ο ψευδάργυρος παίζει σημαντικό ρόλο σαν καταλύτης σε μία σειρά αντιδράσεων. Εμπλέκεται άμεσα ή έμμεσα με τις κύριες μεταβολικές οδούς όπως τον μεταβολισμό των πρωτεϊνών, των λιπιδίων και των υδατανθράκων. Είναι απαραίτητος για τον πολλαπλασιασμό  των κυττάρων και, κατά συνέπεια, την ανάπτυξη και επούλωση των ιστών καθώς και την ανάπτυξη του αναπαραγωγικού συστήματος. Επιπλέον, ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και τη δομή και λειτουργία του δέρματος. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επούλωση των τραυμάτων.

Ανεπάρκεια

Ορισμένες έρευνες έχουν συνδέσει την ανεπάρκεια ψευδαργύρου με καθυστερημένη έναρξη της εφηβίας και χαμηλό ανάστημα. Ωστόσο, ακόμα δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι η ανεπάρκεια ψευδαργύρου είναι η μοναδική αιτία.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Μεγάλες δόσεις ψευδαργύρου μπορεί να επηρεάσουν το μεταβολισμό του χαλκού.

Τρόφιμα που περιέχουν ψευδάργυρο

Ο ψευδάργυρος βρίσκεται σε αρκετά τρόφιμα, ωστόσο το κρέας παρέχει το 30% περίπου του ψευδαργύρου στη διατροφή. Ψευδάργυρο περιέχουν επίσης το γάλα, το τυρί, τα αυγά, τα όστρακα, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, οι ξηροί καρποί και τα όσπρια. Στα δημητριακά και τα όσπρια η απορρόφηση ψευδαργύρου είναι μειωμένη λόγω των φυτικών οξέων.

Ιώδιο

Το ιώδιο αποτελεί δομικό στοιχείο των θυρεοειδών ορμονών, της θυροξίνης και της τριιωδοθυρονίνης, κύριων ρυθμιστών του μεταβολικού ρυθμού και της σωματικής και νοητικής ανάπτυξης.

Ανεπάρκεια

Η ανεπάρκεια ιωδίου προκαλεί λήθαργο και οίδημα του θυρεοειδούς αδένα στο λαιμό με αποτέλεσμα το σχηματισμό βρογχοκήλης. Η σοβαρή ανεπάρκεια ιωδίου στη μητέρα μπορεί να προκαλέσει νοητική καθυστέρηση στο έμβρυο.

Η ανεπάρκεια ιωδίου συνήθως είναι αποτέλεσμα χαμηλής κατανάλωσης γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων.

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Η περίσσεια ιωδίου δεν απορροφάται επομένως η τοξικότητα είναι εξαιρετικά σπάνια σε υγιή άτομα.

Τρόφιμα που περιέχουν ιώδιο

Η ποσότητα ιωδίου που περιέχεται στα φυτικά τρόφιμα όπως τα λαχανικά και τα δημητριακά καθορίζεται από τη διαθεσιμότητα του ιωδίου στο περιβάλλον τους. Η ποσότητα ιωδίου στο χώμα μπορεί να παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με την περιοχή που βρίσκεται το κάθε φυτό. Τρόφιμα πλούσια σε ιώδιο είναι τα θαλασσινά (ψάρια, όστρακα και φύκια) και το γάλα. Σε κάποιες χώρες, ορισμένα τρόφιμα (όπως το αλάτι και το ψωμί) εμπλουτίζονται με ιώδιο.

Φθόριο

Η κύρια λειτουργία του φθορίου στο σώμα είναι η δράση του στην ανάπτυξη των οστών και των οδόντων. Προστατεύει επίσης τα δόντια από την τερηδόνα και περιέχεται στις περισσότερες οδοντόκρεμες.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, η υπερβολική πρόσληψη φθορίου (από συμπληρώματα) μπορεί να προκαλέσει φθορίωση. Τα συμπτώματά της μπορεί να είναι από ήπια (φθορές των οδόντων) έως σοβαρότερα (ασβεστοποίηση συνδέσμων και τενόντων που μπορεί να οδηγήσει σε μυϊκές, αρθρικές και οστικές βλάβες).

Το φθόριο βρίσκεται στα ψάρια, στο τσάι και στο φθοριούχο νερό. Η διατροφή παρέχει το 25% της ποσότητας φθορίου που χρειάζεται ο οργανισμός. Σε περιοχές όπου το νερό είναι φτωχό σε φθόριο, η προσθήκη φθορίου στις οδοντόκρεμες είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Χαλκός

Ο χαλκός είναι το τρίτο σε συχνότητα ιχνοστοιχείο μετά τον σίδηρο και τον ψευδάργυρο. Αποτελεί συστατικό αρκετών ενζύμων και είναι απαραίτητο για την παραγωγή τόσο των λευκών όσο και των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Το σώμα χρειάζεται επίσης χαλκό για να χρησιμοποιήσει σωστά το σίδηρο. Ο χαλκός θεωρείται, ακόμη, ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των οστών, του εγκεφάλου και του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η ανεπάρκεια λόγω χαμηλής περιεκτικότητας της διατροφής σε χαλκό είναι εξαιρετικά σπάνια λόγω της παρουσίας του σε αρκετά τρόφιμα και της υψηλής του απορροφητικότητας. Ωστόσο, μία σπάνια πάθηση γνωστή ως νόσος του Menke, προκαλεί αδυναμία απορρόφησης χαλκού γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα διαταραχές στη νοητική ανάπτυξη, αδυναμία κερατινοποίησης των τριχών καθώς και αγγειακά και σκελετικά προβλήματα.

Όπως και στα υπόλοιπα μέταλλα, η απορρόφηση του χαλκού ελέγχεται αυστηρά, επομένως η υπερβολική συγκέντρωση του χαλκού στο σώμα είναι εξαιρετικά σπάνια. Ωστόσο, η νόσος του Wilson, μία άλλη γενετική διαταραχή, προκαλεί αδυναμία της έκκρισης χαλκού στη χολή με αποτέλεσμα αυτός να συσσωρεύεται στα όργανα του σώματος και συγκεκριμένα στο ήπαρ και τον εγκέφαλο, προκαλώντας σοβαρές βλάβες.

Τρόφιμα πλούσια σε χαλκό είναι τα οστρακοειδή, το συκώτι, τα νεφρά, οι ξηροί καρποί και τα δημητριακά ολικής άλεσης.

Σελήνιο

Το σελήνιο αποτελεί συστατικό αρκετών σημαντικών αντιοξειδωτικών ενζύμων, επομένως η κυριότερη λειτουργία του είναι να προστατεύει τον οργανισμό από οξειδωτικές βλάβες. Είναι επίσης απαραίτητο για τη χρησιμοποίηση του ιωδίου στην παραγωγή των θυρεοειδών ορμονών, για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού και του αναπαραγωγικού συστήματος.

Η συχνότερη ανεπάρκεια σεληνίου είναι η νόσος του Keshan, μία καρδιακή πάθηση που επηρεάζει κυρίως παιδιά και γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας στις αγροτικές περιοχές της Κίνας. Στις περιοχές αυτές το έδαφος περιέχει πολύ χαμηλές ποσότητες σεληνίου με αποτέλεσμα τα τρόφιμα που καλλιεργούνται σε αυτό να έχουν πολύ χαμηλή περιεκτικότητα του ιχνοστοιχείου αυτού.

Το σελήνιο σε υψηλές ποσότητες είναι ιδιαιτέρως τοξικό. Τα συμπτώματα της υπερβολικής κατανάλωσης σεληνίου περιλαβάνουν ευθραυστότητα των ονύχων και των τριχών, δερματικές αλλοιώσεις και κακοσμία στην αναπνοή.

Το σελήνιο βρίσκεται σε αρκετά τρόφιμα, αλλά ιδιαίτερα στα φιστίκια, στο ψωμί, στα ψάρια, στο κρέας και στα αυγά.

Μαγγάνιο

Το μαγγάνιο είναι απαραίτητο για το σχηματισμό των οστών και τον ενεργειακό μεταβολισμό. Αποτελεί επίσης συστατικό ενός αντιοξειδωτικού ενζύμου, που αποτρέπει την κυτταρική βλάβη από ελεύθερες ρίζες.

Η ανεπάρκεια μαγγανίου είναι εξαιρετικά σπάνια.

Η τοξικότητα από υπερβολική κατανάλωση μαγγανίου είναι επίσης σπάνια καθώς τα επίπεδά του στο αίμα ελέγχονται αυστηρά.

Το μαγγάνιο βρίσκεται σε αρκετά τρόφιμα όπως τα λαχανικά, τα δημητριακά και τα τα φυστίκια. Το τσάι είναι επίσης καλή πηγή μαγγανίου. Το 50% του μαγγανίου στη διατροφή προέρχεται από τα δημητριακά.

Χρώμιο

Το χρώμιο ΙΙΙ είναι η ενεργή μορφή αυτή του ισχνοστοιχείου και η κύρια λειτουργία του φαίνεται να συνδέεται με το μεταβολισμό των υδατανθράκων και των λιπιδίων. Το χρώμιο ΙΙΙ επάγει επίσης τη δράση της ινσουλίνης, της ορμόνης που ελέγχει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Οι ασθενείς με ικανοποιητική πρόσληψη χρωμίου από τη διατροφή έχουν καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο και καλύτερο λιπιδικό προφίλ.

Κύριο χαρακτηριστικό της ανεπάρκειας χρωμίου είναι η μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, που μπορεί να βελτιωθεί με συμπληρώματα χρωμίου. Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι τα συμπληρώματα χρωμίου δεν διορθώνουν τη δράση της ινσουλίνης σε ασθενείς που δεν πάσχουν από ανεπάρκεια χρωμίου.

Το χρώμιο δεν είναι τοξικό.

Οι κυριότερες πηγές χρωμίου είναι το κρέας, οι ξηροί καρποί, τα δημητριακά και η μελάσα.

Άλλα ιχνοστοιχεία

Υπάρχουν και άλλα ιχνοστοιχεία που είναι απαραίτητα στον οργανισμό σε μικρές ποσότητες, όπως το μολυβδαίνιο και το βόριο. Τέλος, κάποια ιχνοστοιχεία βρίσκονται σε διάφορα τρόφιμα, ωστόσο είναι άγνωστο ακόμα αν είναι χρήσιμα στον οργανισμό. Παράδειγμα αυτών αποτελούν το νικέλιο, το λίθιο, το αντιμόνιο, το αλουμίνιο και ο μόλυβδος.

Πηγή: British Nutrition Foundation

Για περισσότερες πληροφορίες πάνω σε πολλά ακόμα ενδιαφέροντα θέματα pathologia.eu

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα