Οι βιταμίνες είναι οργανικές ενώσεις που είναι απαραίτητες στο σώμα σε μικρές ποσότητες για τον μεταβολισμό. Οι βιταμίνες (εκτός της βιταμίνης D) δεν μπορούν να συντεθούν από το ανθρώπινο σώμα, επομένως πρέπει να προσλαμβάνονται με την τροφή.
Η ανεπάρκεια ορισμένων βιταμινών μπορεί να προκαλέσει αναστρέψιμες μεταβολικές διαταραχές. Οι ανεπάρκειες βιταμινών είναι αρκετά κοινές, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους. Η εγκυμοσύνη και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να αυξήσουν της ανάγκες του οργανισμού σε βιταμίνες. Η μακροχρόνια μειωμένη πρόσληψη ορισμένων βιταμινών θεωρείται ότι αποτελεί παράγοντα κινδύνου για αρκετές χρόνιες παθήσεις, μεταξύ των οποίων η αθηροσκλήρωση, η οστεοπόρωση και αρκετές μορφές καρκίνου.
Αν και αρκετές έρευνες έχουν καταλήξει σε αντιφατικά αποτελέσματα και οι ιδανικές δοσολογίες δεν έχουν ακόμα καθοριστεί, φαίνεται ότι αρκετά σύντομα θα υπάρχουν αρκετά δεδομένα για την έναρξη της χορήγησης βιταμινών για την πρόληψη αρκετών νόσων.
Περιεχόμενα:
Ανεπάρκεια βιταμινών
Ο όρος «ανεπάρκεια βιταμινών» περιγράφει ένα μεγάλο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων, από τα συμπτώματα συνδρόμων που σχετίζονται με την ανεπάρκεια κάποιας βιταμίνης μέχρι τις επιδράσεις της χαμηλής πρόσληψης κάποιας βιταμίνης σε χρόνιες παθήσεις.
Οι σοβαρές ανεπάρκειες βιταμινών εμφανίζονται συνήθως σε άτομα που κάνουν πολύ κακή διατροφή. Στις δυτικές κοινωνίες, εμφανίζονται συχνότερα σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες όπως οι ηλικιωμένοι, οι vegans, οι μετανάστες, τα άτομα που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, οι αλκοολικοί, τα άτομα με προβλήματα απορρόφησης, χαμηλή έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολια, ιστορικό γαστρικού bypass, καθώς και αυτοί που κάνουν αιμοκάθαρση ή παρεντερική διατροφή.
Ως συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ορίζεται η ποσότητα μίας βιταμίνης που είναι αρκετή για να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες ενός υγιή ενήλικα. Ωστόσο, η ποσότητα αυτή μπορεί να μην είναι ικανή να προσφέρει πρόληψη χρονίων νόσων.
Η μέτρηση των επιπέδων των διαφόρων βιταμινών στο αίμα είναι σχετικά εύκολη ωστόσο από αυτό είναι δύσκολο να καθοριστεί η ανεπάρκεια για 2 λόγους:
- Δεν υπάρχουν ακόμα επαρκή δεδομένα για να χαρακτηριστεί μία τιμή ως «ανεπάρκεια» καθώς δεν έχουν καθοριστεί οι φυσιολογικές τιμές αρκετών βιταμινών στο αίμα.
- Δεν έχει αποδειχθεί ακόμα ότι τα συμπληρώματα διατροφής βοηθούν στην πρόληψη των χρονίων ασθενειών σε ασθενείς με «χαμηλά» επίπεδα βιταμινών στο αίμα.
Ο υπολογισμός του επιπέδου των βιταμινών στο αίμα, ωστόσο, έχει σε αρκετές περιπτώσεις χρήσεις στην κλινική πράξη, όπως στους ηλικιωμένους με οστεοπόρωση (βιταμίνη D) ή στους ασθενείς με έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών αγνώστου αιτιολογίας (βιταμίνη Β12). Επίσης, ακόμα και αν οι φυσιολογικές τιμές όλων των βιταμινών δεν έχουν ακόμα καθοριστεί, η σοβαρή ανεπάρκεια κάποιας βιταμίνης είναι εύκολο να διαγνωστεί.
Τα χαμηλά επίπεδα διαφόρων βιταμινών έχουν σχετιστεί με αρκετές βιοχημικές ανωμαλίες. Για παράδειγμα, η διατροφή χαμηλή σε φυλλικό οξύ αυξάνει τα επίπεδα ομοκυστεΐνης και η μειωμένη πρόσληψη βιταμίνης D αυξάνει τα επίπεδα της παραθυρεοειδούς ορμόνης. Οι βιοχημικές ανωμαλίες αυτές μπορούν να διορθωθούν με την επαρκή πρόσληψη της αντίστοιχης ορμόνης.
Οι ανεπάρκειες βιταμινών μπορεί να είναι επίσης αποτέλεσμα κληρονομικών παθήσεων. Οι συχνότερες από αυτές αφορούν τη βιταμίνη D και το φυλλικό οξύ.
Φυλλικό οξύ
Το φυλλικό οξύ είναι η συνθετική μορφή μίας βιταμίνης που βρίσκεται στα πράσινα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά, τα σιτηρά, τους ξηρούς καρπούς και το κρέας. Το φυλλικό οξύ έχει μεγάλη βιοδιαθεσιμότητα και επομένως απορροφάται ευκολότερα από τον οργανισμό. Η σοβαρή ανεπάρκεια φυλλικού οξέος οδηγεί σε μεγαλοβλαστική αναιμία.
Το φυλλικό οξύ μπορεί να έχει προληπτική δράση για:
- Διαταραχές του νευρικού ιστού: Τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος μειώνουν τον κίνδυνο διαταραχών του νευρικού ιστού. Αυτό αποδίδεται στο ρόλο που παίζει το φυλλικό οξύ στην κυτταρική διάιρεση.
- Καρκίνος: Η ανεπάρκεια φυλλικού οξέος έχει ενοχοποιηθεί για το σχηματισμού αώμαλου DNA και καρκινογένεση, καθώς μειώνει την ελεύθερη μεθειονίνη και παρεμβαίνει στη φυσιολογική μεθυλίωση του DNA. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη του καρκίνου σε ασθενείς που θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Η ποσότητα πάνω από την οποία αρχίζει η προληπτική δράση, ωστόσο, καθώς και η ποσότητα που είναι επιβλαβής αντιστοίχως, δεν έχουν καθοριστεί ακόμα επομένως προς το παρόν το φυλλικό οξύ δεν συνίσταται για την πρόληψη του καρκίνου.
- Καρδιαγγειακή νόσος: Τα υψηλά επίπεδα ομοκυστεΐνης έχουν σχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος, βιταμίνης B6 και βιταμίνης B12 μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα της ορμόνης αυτής. Η δράση πάντως αυτή δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί από κλινικές δοκιμές.
Το φυλλικό οξύ μπορεί να βοηθήσει επίσης στην πρόληψη της υπέρτασης και της απώλεια ακοής. Τα αυξημένα επίπεδα της ομοκυστεΐνης έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση οστεοπόρωσης και άνοιας. Καθώς, όπως προαναφέρθηκε, το φυλλικό οξύ μειώνει τα επίπεδα της ορμόνης αυτής ενδεχομένως να συνεισφέρει στην πρόληψη των παθήσεων αυτών.
Η υπερβολική πρόσληψη φυλλικού οξέος, πάντως, μπορεί να προκαλέσει περιφερική νευροπάθεια σε ηλικιωμένους με γενετική προδιάθεση.
Βιταμίνη D
Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D στους ηλικιωμένους πρέπει να είναι 800-1000 μονάδες ημερησίως είτε μέσω της διατροφής είτε από συμπληρώματα διατροφής. Η ανεπάρκεια βιταμίνης D ωστόσο είναι αρκετά συχνό φαινόμενο. Η χαμηλή πρόσληψη βιταμίνης D μπορεί να προκαλέσει οστεοπόρωση, πτώσεις και κατάγματα. Τα επίπεδα βιταμίνης D υπολογίζονται με τη μέτρηση της 25-υδροξυβιταμίνης D.
- Οστεοπόρωση: Η βιταμίνη D επιβραδύνει την απώλεια οστικής μάζας και μειώνει τα κατάγματα.
- Πτώσεις: Αρκετές τυχαιοποιημένες μελέτες έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα βιταμίνης D μπορούν να μειώσουν την πιθανότητα πτώσεων έως και 20%, ειδικά σε περιπτώσεις ασθενών με πολύ χαμηλή κατανάλωση βιταμίνης D.
Αυτή τη στιγμή ερευνάται αν η βιταμίνη D έχει προληπτική δράση σε συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, ωστόσο τα στοιχεία δεν είναι ακόμα επαρκή. Η βιταμίνη D ρυθμίζει επίσης αρκετές κυτταρικές λειτουργίες επομένως η χαμηλή κατανάλωσή της ενδεχομένως να επιδεινώνει αρκετές παθήσεις όπως λοιμώξεις, αυτοάνοσα νοσήματα, παθήσεις του καρδιαγγειακού και μεταβολικές παθήσεις.
Αντιοξειδωτικές βιταμίνες
Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες περιλαμβάνουν τη συνολική βιταμίνη A (ρετινόλη και καροτινοειδή, όπως η β-καροτίνη) καθώς και τις βιταμίνες C και E. Αρκετοί άλλοι παράγοντες που βρίσκονται στα τρόφιμα, ειδικά στα φρούτα και τα λαχανικά, έχουν επίσης αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Αρκετές έρευνες έχουν εξετάσει την υπόθεση ότι τα αντιοξειδωτικά βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου και της καρδιαγγειακής νόσου. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, ενισχύουν την ικανότητα του σώματος να αποβάλλει τις ελεύθερες ρίζες, επιβραδύνοντας έτσι την οξειδωτική βλάβη.
Αν και οι έρευνες έχουν επιβεβαιώσει ότι η διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και καρδιαγγειακής νόσου, το γεγονός αυτό πιθανώς να αποδίδεται σε άλλα συστατικά που περιέχονται σε αυτά ή στον διαφορετικό τρόπο ζωής.
- Βιταμίνη A και καροτινοειδή: Όπως προαναφέρθηκε, η συνολική βιταμίνη A περιλαμβάνει τη ρετινόλη και τα καροτινοειδή, όπως τη β-καροτίνη. Η ρετινόλη βρίσκεται κυρίως σε ζωικά προϊόντα, ενώ τα καροτινοειδή στα φρούτα και τα λαχανικά. Εκτός από τις αντιοξειδωτικές της ιδιότητες, η ρετινόλη μπορεί να μειώσει επίσης την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και μέσω άλλων μηχανισμών όπως επάγοντας την κυτταρική διαφοροποίηση.Η πρόσληψη ρετινόλης και καροτινοειδών από τη διατροφή είναι επαρκής επομένως δεν χρειάζονται συμπληρώματα διατροφής.
- Καρκίνος: Γενικότερα, τα συμπληρώματα διατροφής με βιταμίνη A δεν βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι σε γυναίκες με επιβαρυμένο ιστορικό καρκίνου του μαστού, η κατανάλωση συμπληρωμάτων με βιταμίνη A μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης του συγκεκριμένου καρκίνου.
- Καρδιαγγειακή Νόσος: Καμία έρευνα δεν έχει δείξει ότι η βιταμίνη A μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου.
- Ανοσοποιητικό σύστημα: Η βιταμίνη A βελτιώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος στα άτομα που ζουν σε χώρες όπου η πρόσληψη της βιταμίνης από τη διατροφή είναι χαμηλή. Τα άτομα αυτά διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο από λοιμώδη νοσήματα όπως η ιλαρά. Σύμφωνα με μία έρευνα, τα συμπληρώματα βιταμίνης A μείωσαν την πιθανότητα θανάτου σε ασθενείς με ιλαρά κατά 61%.
- Κατάγματα: Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι η αυξημένη κατανάλωση βιταμίνης A αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση οστεοπενίας και καταγμάτων. Συγκεκριμένα σε μία έρευνα που περιελάμβανε γυναίκες ηλικίας 34-77 ετών, αυτές που κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης A είχαν μέχρι και 54% αυξημένη πιθανότητα για κατάγματα.
- Βιταμίνη C: Η βιταμίνη C βρίσκεται σε αρκετά φρούτα, όπως το πορτοκάλι, και ορισμένα λαχανικά. Έχει παρατηρηθεί ότι βοηθά στην πρόληψη του κοινού κρυολογήματος, ειδικά σε ασθενείς που ασκούνται έντονα σε ψυχρό κλίμα. Καμία έρευνα δεν έχει δείξει ότι συμβάλει στην πρόληψη κάποιας χρόνιας νόσου.
- Βιταμίνη E: Η βιταμίνη E δεν φαίνεται ότι βοηθά στην πρόληψη κάποιας χρόνιας πάθησης. Αντιθέτως, οι ασθενείς που παίρνουν αντιπηκτικά φάρμακα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση βιταμίνης E καθώς αυτή ενισχύει τη δράση τους.
Βιταμίνη B2 (Ριβοφλαβίνη)
Η βιταμίνη B2 βρίσκεται σε πολλά τρόφιμα όπως το γάλα, το κρέας, τα αυγά, τα δημητριακά και τα πράσινα λαχανικά. Για το λόγο αυτό, η ανεπάρκεια της βιταμίνης είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι η κατανάλωση συμπληρωμάτων βιταμίνης B2 βοηθά στην πρόληψη κάποιας πάθησης σε υγιείς ενήλικες που κάνουν μία ισορροπημένη διατροφή.
Βιταμίνη B6 (Πυριδοξίνη)
Οι μπανάνες, οι ξηροί καρποί, οι πατάτες, τα πράσινα φασόλια, το κουνουπίδι και τα καρότα αποτελούν τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη B6. Η βιταμίνη αυτή φαίνεται να μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και καρδιαγγειακής νόσου. Επίσης, καθώς συνήθως χορηγείται σε συμπληρώματα σε συνδυασμό με φυλλικό οξύ και βιταμίνη B12, δεν είναι ασφαλές να αποδοθεί η προληπτική δράση αποκλειστικά στη βιταμίνη αυτή. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι η βιταμίνη B6 θεωρητικά μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου καθώς ασκεί προστατευτική δράση στη σύνθεση, επιδιόρθωση και μεθυλίωση του DNA. Οι δύο μορφές καρκίνου στις οποίες η βιταμίνη B6 έχει τη μεγαλύτερη προληπτική δράση φαίνεται ότι είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ο καρκίνος του μαστού.
Βιταμίνη B12 (Κοβαλαμίνη)
Τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης B12 συνήθως είναι αποτέλεσμα μειωμένης απορρόφησης ή ανεπαρκούς πρόσληψης της βιταμίνης από τη διατροφή. Η πρώτη είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας χρησιμοποίησης της κοβαλαμίνης από τη διατροφή, ειδικά όταν υπάρχουν αυτοαντισώματα για τον ενδογενή παράγοντα ή όταν η έκκριση του γαστρικού οξέος είναι μειωμένη. Η ανεπάρκεια βιταμίνης B12 είναι αρκετά κοινή στους vegans. Η βιταμίνη B12 δεν φαίνεται ότι βοηθά στην πρόληψη κάποιας χρόνιας πάθησης.
Πολυβιταμίνες
Τα περισσότερα σκευάσματα πολυβιταμινών περιέχουν από το 50 εώς το 150% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης όλων των βιταμινών, συμπεριλαμβανομένου του φυλλικού οξέος και των βιταμινών A, C, D, E, B2, B6 και B12. Τα κριτήρια για την επιλογή ενός σκευάσματος πολυβιταμινών περιλαμβάνουν την ασφάλειά του, το κόστος καθώς και τα αναμενόμενα οφέλη που μπορεί να προσφέρει.
Τα συμπληρώματα πολυβιταμινών μπορεί να είναι χρήσιμα σε ασθενείς με ανεπάρκειες βιταμινών όπως οι αλκοολικοί, οι vegans, οι ασθενείς με ιστορικό γαστρικού bypass ή αυτοί που κάνουν αιμοκάθαρση ή παρεντερική διατροφή. Καμία έρευνα δεν έχει δείξει ότι τα σκευάσματα πολυβιταμινών προσφέρουν πρόληψη για κάποια χρόνια πάθηση.
Πηγή: UpToDate
Για περισσότερες πληροφορίες πάνω σε πολλά ακόμα ενδιαφέροντα θέματα: pathologia.eu