Η Γήρανση ως Βιολογικός Στόχος της Πρόληψης και της Θεραπείας

Τα χρόνια προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τη γήρανση του παγκοσμίου πληθυσμού στον 21ο αιώνα απειλούν την οικονομία και υποβαθμίζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής στις ανεπτυγμένες χώρες. Ευτυχώς, από αρκετές έρευνες φαίνεται ότι η διαδικασία της γήρανσης μπορεί να στοχευθεί μέσω διατροφικών, γενετικών και φαρμακευτικών παρεμβάσεων με σκοπό να ενισχυθεί και να παραταθεί η υγιής επιβίωση σε μοντέλα πειραματοζώων.Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι η βιολογική πορεία της γήρανσης μπορεί να επιβραδυνθεί.

Η υπόθεση της γηριατρικής, για την οποία υπάρχει πληθώρα στοιχείων από έρευνες σε πειραματόζωα, συνδέει τις βιολογικές αυτές ανακαλύψεις με την ανθρώπινη υγεία προτείνοντας ότι η στόχευση των βιολογικών διεργασιών της γήρανσης θα βοηθήσει στην πρόληψη ή την καθυστέρηση της εμφάνισης αρκετών χρονίων νόσων και αναπηριών που παρατηρούνται συνήθως στους ηλικιωμένους. Για παράδειγμα, διάφορες παρεμβάσεις που παρατείνουν τη διάρκεια ζωής στα ποντίκια, συχνά προλαμβάνουν ή επιβραδύνουν την πορεία αρκετών μορφών καρκίνου, μειώνουν τις βλάβες της αθηροσκλήρωσης, βελτιώνουν την καρδιακή λειτουργία, προλαμβάνουν την έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών και βελτιώνουν την απόκριση στα εμβόλια.

Η γήρανση αποτελεί τον κύριο κοινό παράγοντα κινδύνου για τις χρόνιες νόσους και τις παθήσεις που προκαλούν αναπηρία

Στις ΗΠΑ δημοσιεύεται κάθε χρόνο μία λίστα με τα συχνότερα αίτια θανάτου με βάση την ηλικία. Μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση από την παραπάνω λίστα είναι ότι η συχνότητα θανάτων αυξάνεται λογαριθμικά με την ηλικία για σχεδόν όλα τα μείζονα αίτια θανάτου, μεταξύ των οποίων η καρδιακή νόσος, ο καρκίνος, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, η χρόνια νεφρική νόσος, ο διαβήτης τύπου 2 και η νόσος Alzheimer. Επιπλέον, η συχνότητα της πολυνοσηρότητας, η οποία ορίζεται ως 3 ή περισσότερες παθήσεις, επίσης αυξάνεται προοδευτικά με την ηλικία. Αυξάνονται, επομένως τα περιστατικά ασθενών που λαμβάνουν 3 διαφορετικές θεραπευτικές αγωγές για 3 διαφορετικές παθήσεις, κάθε μία από τις οποίες συνοδεύεται από ανεπιθύμητες ενέργειες και αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων. Οι προσπάθειες που επικεντρώνονται στην πρόληψη μίας μόνο νόσου δεν θα έχουν σημαντική επίδραση στη συνολική υγεία του πληθυσμού καθώς η μία αυτή νόσος θα αντικατασταθεί από κάποια άλλη. Εφόσον η βιολογική διαδικασία της γήρανσης αποτελεί την κύρια αιτία όλων σχεδόν των μειζόνων παθήσεων, η στόχευσή της θα έχει πιθανώς χρησιμότητα στην αντιμετώπιση των παθήσεων αυτών σαν σύνολο.

Η διαδικασία της γήρανσης μπορεί να στοχευθεί

Ένα από τα κύρια επιτεύγματα της επιστήμης που μελετά τη γήρανση είναι ότι έχει καταφέρει να ανιχνεύσει μία σειρά «πυλώνων» που συνδέονται με τη βιολογία της γήρανσης, για παράδειγμα ο μεταβολισμός, η πρωτεόσταση, οι μακρομοριακές βλάβες, η φλεγμονή, η προσαρμογή στο στρες και η αναζωογόνηση των βλαστοκυττάρων. Όλες οι παραπάνω διαδικασίες φαίνεται να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Τα παραπάνω ευρήματα είναι αποτέλεσμα εκτεταμένης μελέτης των μηχανισμών της γήρανσης σε πειραματόζωα τα τελευταία χρόνια.

Η ανακάλυψη των κυτταρικών και μοριακών οδών που ρυθμίζουν την υγιή γήρανση σε διάφορα είδη προσφέρει μία τεράστια ευκαιρία για παρεμβάσεις. Στα πειραματόζωα, τόσο η υγεία όσο και η διάρκεια ζωής έχουν παραταθεί μέσω πολλαπλών γενετικών και διατροφικών παρεμβάσεων. Για παράδειγμα, η αφαίρεση του γονιδίου rps6kb1 παρατείνει η διάρκεια ζωής και βελτιώνει την υγεία στα θηλυκά ποντίκια, ενώ η υπερέκφραση του γονιδίου Sirt6 έχει το ίδιο αποτέλεσμα στα αρσενικά ποντίκια. Ο περιορισμός της πρόσληψης θερμίδων και η μείωση των επιπέδων της μεθειονίνης αυξάνει τη διάρκεια ζωής και στα δύο φύλα.

Η υγεία και η μακροζωία μπορούν επίσης να παραταθούν με τη χρήση φαρμάκων. Το ITP των ΗΠΑ ήδη εξετάζει φάρμακα για να διαπιστώσει αν μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη παθήσεων και να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής σε ποντίκια με γενετική ετερογένεια. Οι έρευνες αυτές διεξάγονται ανεξάρτητα σε 3 κέντρα με σκοπό να αποφευχθούν ειδικές για το κάθε εργαστήριο διαφορές και να υπάρχει άμεση επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων. Από τα 26 φάρμακα που έχουν εξεταστεί μέχρι σήμερα, τα 6 (νορδιϋδρογουαϊαρετικό οξύ, ασπιρίνη, ακαρβόζη, Protandium, ραπαμυκίνη και 17α-οιστραδιόλη) παρέτειναν τη διάρκεια ζωής σε τουλάχιστον 1 από τα δύο φύλα ποντικών. Η μεγαλύτερη παράταση της διάρκειας ζωής παρατηρήθηκε στο συνδυασμό ραπαμυκίνης και μετφορμίνης, γεγονός που δείχνει ότι η συνδυαστική θεραπεία μπορεί να έχει αθροιστικές δράσεις. Ένα σημαντικό εύρημα από αυτές αλλά και άλλες έρευνες είναι ότι οι παρεμβάσεις που γίνονται ακόμα και στην ηλικία τωνποντικών που αντιστοιχεί στα 70 έτη για τον άνθρωπο, μπορούν να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής για σχεδόν 20 χρόνια.

Οι έρευνες του ITP επιβεβαίωσαν επίσης ότι είναι δυνατόν να γίνει ταυτόχρονη προσαρμογή αρκετών από τους πυλώνες της γήρανσης και ότι η βελτίωση ενός από αυτούς συνήθως έχει θετικές επιδράσεις και στους υπόλοιπους. Για παράδειγμα, η επαναφορά της πρωτεόστασης, βελτιώνει την κυτταρικό μεταβολισμό, μειώνει τις μακρομοριακές βλάβες και ενισχύει την ικανότητα προσαρμογής στο στρες. Οι περισσότερες γενετικές και χημικές παρεμβάσεις φαίνεται ότι παρατείνουν τη διάρκεια ζωής μέσω ενεργοποίησης της αυτοφαγίας, μίας διαδικασίας του συστήματος πρωτεόστασης που δυσλειτουργεί σε πολλές παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία.

Έχει διαπιστωθεί επίσης σύνδεση μεταξύ των παθήσεων που σχετίζονται με την ηλικία και της κυτταρικής γήρανσης, μίας διαδικασίας η οποία ενεργοποιείται από αρκετά κύτταρα ως απόκριση στο στρες και στις βλάβες. Κατά τη γήρανση, αλλά και σε αρκετές παθολογικές διαδικασίες (όπως η ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση), τα γερασμένα κύτταρα δεν απομακρύνονται αποτελεσματικά από το ανοσοποιητικό σύστημα. Η παραμονή των κυττάρων αυτών διατηρεί μία κατάσταση χρόνιας φλεγμονής που συμβάλει στη δυσλειτουργία των ιστών. Οι τελευταίες αυτές εξελίξεις είναι αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης ότι πολλές παθολογικές καταστάσεις στον άνθρωπο σχετίζονται με την παρουσία των γερασμένων κυττάρων. Οι παρεμβάσεις που στόχο έχουν να εξαλείψουν τα κύτταρα αυτά, φάινεται από τις έρευνες ότι βελτιώνουν την υγεία και παρατείνουν τη διάρκεια ζωής σε αρκετά μοντέλα πειραματοζώων.

Στοχεύοντας τη γήρανση στον άνθρωπο

Η μέγιστη διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου έχει εκτιμηθεί ότι είναι τα 115 έτη. Το μέσο όρο ζωής σήμερα στις ανεπτυγμένες χώρες προσεγγίζει τα 80 χρόνια, επομένως μένουν 35 ακόμα χρόνια ζωής μέχρι να φτάσουμε στο μέγιστο όριο. Οι υπεραιωνόβιοι δεν έχουν μόνο μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τους περισσοτέρους ανθρώπους, αλλά ζουν 20 ή 30 ακόμα χρόνια χωρίς ασθένειες σε σχέση με αυτούς και έχουν μικρότερη διάρκεια νοσηρότητας στα τελευταία χρόνια της ζωής τους. Ορισμένοι από τους μηχανισμούς που ευθύνονται για τα παραπάνω χρόνια έχουν ήδη ταυτοποιηθεί. Η διατροφή, η άσκηση και μερικοί ακόμη παράγοντες του τρόπου ζωής σίγουρα μπορούν να επιμηκύνουν το προδόκιμο ζωής, ωστόσο για να επιτευχθούν ηλικίες άνω των 100 ετών σίγουρα χρειάζεται χορήγηση φαρμάκων. Ορισμένα από τα φάρμακα που αναφέρονται παραπάνω έχουν ενδιαφέρουσες επιδράσεις στους ανθρώπους. Για παράδειγμα, η ακαρβόζη, βοηθά στην πρόληψη του διαβήτη, της υπέρτασης και των καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Η χορήγηση ραπαμυκίνης βελτιώνει την απόκριση στα εμβόλια στους ηλικιωμένους, γεγονός που δείχνει ότι αυτό το φάρμακο μπορεί να έχει χρησιμότητα στην αντιμετώπιση της ανοσοανεπάρκειας σε αυτό τον πληθυσμό. Η μετφορμίνη φαίνεται επίσης πολλά υποσχόμενη καθώς αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο διαβήτη τύπου 2 (μέχρι και 30%), καρδιαγγειακής νόσου και έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών. Πρόμοιες επιδράσεις έχουν αναφερθεί για τον καρκίνο, την άνοια και τη συνολική θνησιμότητα από έρευνες παρατήρησης. Η μετφορμίνη είναι επίσης εξαιρετικά αφαλής, όπως έχουν δείξει περισσότερα από 60 χρόνια χρήσης, και αποτελεί ένα φτηνό φάρμακο για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2.

Προκλήσεις στην αντιμετώπιση της γήρανσης

Αν και η επιστήμη της γήρανσης έχει συγκεντρώσει μεγάλο ενδιαφέρον στο χώρο της βιολογίας και έχει οδηγήσει σε σημαντικές έρευνες σε μοντέλα πειραματοζώων, δεν έχει προσελκύσει σημαντικό ενδιαφέρον στην ιατρική κοινότητα. Μία μεγάλη πρόκληση στη βελτίωση της υγείας του ανθρώπου μέσω θεραπείας της διαδικασίας της γήρανσης είναι ότι από πλευράς έγκρισης ή ρύθμισης δεν υπάρχει ένδειξη ότι τα φάρμακα αυτά στοχεύουν τη γήρανση.Ακόμα και αν είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, θα είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν ευρέως χωρίς έγκριση από διεθνείς οργανισμούς. Επομένως, προς το παρόν, οι φαρμακευτικές εταιρίες είναι επιφυλακτικές ως προς τις επενδύσεις τους στις θεραπείες που στοχεύουν τη γήρανση. Σίγουρα χρειάζεται να γίνουν περισσότερες έρευνες και να εξερευνηθούν περισσότερο οι επιδράσεις των φαρμάκων αυτών πριν δοκιμαστούν στον άνθρωπο. Μέχρι τότε, τα φάρμακα που υπόσχονται «αντιμετώπιση της γήρανσης» πρέπει να αποφεύγονται καθώς δεν έχουν ελεγχθεί και μπορεί να προκαλέσουν περισσότερες βλάβες παρά οφέλη.

Βιβλιογραφία:JAMA

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα