Γιατί Αγχωνόματε; Κατανοώντας τους Μηχανισμούς του Άγχους και του Στρες

Αρκετοί από μας έχουμε βιώσει την ξηροστομία, την ταχυκαρδία και τον «κόμπο» στο στομάχι που αποτελούν χαρακτηριστικές εκδηλώσεις του άγχους. Τα παραπάνω συμπτώματα αποτελούν μία παροδική αντίδραση στον κίνδυνο και την αβεβαιότητα. Σε ορισμένα άτομα, ωστόσο, τα συμπτώματα αυτά παραμένουν με αποτέλεσμα το άγχος να παρεμβαίνει στην καθημερινή τους λειτουργικότητα.

Μία γυναίκα νιώθει άγχος και ζαλάδα κάθε πρωί όταν ξυπνά. Ανησυχεί για τα ατυχήματα που μπορεί να συμβούν οδηγώντας στη δουλειά της, αλλά και τι θα συνέβαινε αν δεν είχε προετοιμάσει από πριν την ημέρα της. Μία άλλη γυναίκα αποφεύγει την εργασία, τους φίλους ή ακόμα και τη βόλτα με το σκύλο καθώς φοβάται μία κρίση πανικού. Ένας άνδρας φοβάται να σηκώσει το τηλέφωνο γιατί φοβάται ότι θα μπερδέψει τα λόγια του και δεν θα γίνει κατανοητός.

Τα παραπάνω αποτελούν στο σύνολό τους περιστατικά ασθενών που αναζήτησαν βοήθεια για το άγχος τους. Οι παραπάνω εμπειρίες δεν είναι σπάνιες. Οι αγχώδεις διαταραχές, οι οποίες περιλαμβάνουν το γενικευμένο άγχος, την κρίση πανικού, τη διαταραχή κοινωνικού άγχους και τις διάφορες φοβίες, αποτελούν το συχνότερο πρόβλημα ψυχικής υγείας στο δυτικό κόσμο. Σύμφωνα με επιδημιολογικά δεδομένα, 1 στους 6 ανθρώπους θα παρουσιάσει κάποια αγχώδη διαταραχή κατά τη διάρκεια της ζωής του, με τις γυναίκες να επηρεάζονται σε μεγαλύτερα ποσοστά.

Οι αγχώδεις διαταραχές έχουν συνδεθεί με την κατάθλιψη και τις καταχρήσεις ουσιών, ιδιαίτερα του αλκοόλ. Μία πρόσφατη έρευνα παρατήρησε ότι οι άνδρες με αγχώδεις διαταραχές έχουν σχεδόν διπλάσια πιθανότητα να πεθάνουν από καρκίνο σε σχέση με τους άνδρες που δεν πάσχουν από τις παραπάνω νόσους, ακόμα και μετά από προσαρμογή για παράγοντες όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ. Ποια είναι όμως τα αίτια του άγχους και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής του;

Πότε το άγχος είναι φυσιολογικό;

Το άγχος αποτελεί μία φυσική απόκριση που έχει εξελιχθεί για εκατομμύρια χρόνια και έχει σκοπό να μας διατηρήσει σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίσουμε πιθανούς κινδύνους. Το να νιώθουμε όμως άγχος επειδή ακούσαμε ένα θόρυβο σε ένα σκοτεινό σοκάκι, δεν είναι το ίδιο με μία αγχώδη διαταραχή. «Το κύριο χαρακτηριστικό που εξετάζεται στο κλινικό περιβάλλον είναι αν το άγχος παρεμβαίνει στην καθημερινότητα του ασθενούς ή του προκαλεί έντονη δυσφορία», είπε ο Νικ Γκρέι από το King’s College στο Λονδίνο.

Για τους κλινικούς ψυχολόγους, όπως ο Γκρέι, «οι δυσπροσαρμοστικές αντιλήψεις» αποτελούν χαρακτηριστικό των διαταραχών άγχους και χρησιμοποιούνται συχνά στη διάγνωση του άγχους. Στη διαταραχή κοινωνικού άγχους, την πλέον κοινή αγχώδη διαταραχή, ο ασθενής πιστεύει ότι αν κοκκινίσει, οι άλλοι άνθρωποι θα αρχίσουν να τον κοροϊδεύουν ή να τον προσβάλλουν. Οι ασθενείς με την παραπάνω διαταραχή παρουσιάζουν επίμονο και έντονο φόβο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μία κοινωνική εκδήλωση.

Στη διαταραχή πανικού, ο ασθενής πιστεύει ότι έχει έμφραγμα του μυοκαρδίου όταν αυξηθεί η καρδιακή συχνότητα. Τα φυσικά συμπτώματα του άγχους, όπως η ταχυκαρδία, η δύσπνοια, η ζαλάδα και η ερυθρότητα, εμφανίζονται αμέσως. Οποιοσδήποτε μπορεί να παρουσιάσει κρίσεις πανικού περιστασιακά, ωστόσο στη διαταραχή πανικού οι κρίσεις είναι τακτικές και αποτελούν οι ίδιες πηγή άγχους.

Άλλες δυσπροσαρμοστικές αντιλήψεις έιναι λιγότερο ειδικές. Η διαταραχή γενικευμένου άγχους χαρακτηρίζεται από χρόνια ανησυχία για ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών δραστηριοτήτων για τουλάχιστον 6 μήνες. Οι ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο αυτή παρουσιάζουν άγχος που πηγάζει από την αντίληψη ότι είναι υπεύθυνοι για άλλα άτομα ή πρέπει να ανταποκριθούν σε ορισμένες ευθύνες με κάθε κόστος.

Βιώνουμε Περισσότερο Άγχος Σήμερα απ’ότι στο Παρελθόν;

Ο Ρωμαίος πολιτικός και φιλόσοφος Κικέρωνας ήταν ανάμεσα στους πρώτους που όρισαν το άγχος ως νόσο, τον 1ο αιώνα πΧ. Ο ορισμός που χρησιμοποιούμε σήμερα χρονολογείται από το 1980, όταν το American Psychological Association εκτίμησε ότι σχεδόν το 2-4% του πληθυσμού των ΗΠΑ πάσχει από κάποια αγχώδη διαταραχή. Ορισμένες έρευνες σήμερα υποστηρίζουν ότι το ποσοστό αυτό έχει ξεπεράσει το 18% στις ΗΠΑ και το 14% στην Ευρώπη.

Τα ποσοστά αυτά έχουν οδηγήσει αρκετούς να πιστεύουν ότι βρισκόμαστε εν μέσω μίας επιδημίας άγχους, η οποία αποδίδεται σε παράγοντες όπως η ανησυχία για τα οικονομικά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι έντονοι ρυθμοί του 24ώρου. Ωστόσο, στην πραγματικότητα τα αίτια είναι πιο σύνθετα. Η αύξηση στα ποσοστά άγχους αποδίδεται πιθανώς στις αλλαγές των διαγνωστικών μεθόδων, οι οποίες καθιστούν δυσκολότερο να γίνουν συγκρίσεις με παλαιότερες εποχές. «Πιστεύω ότι σήμερα αντιμετωπίζουμε περισσότερο στρες και αυτό ίσως είναι απόρροια της πιο απαιτητικής καθημερινότητας», είπε η Τζένιφερ Ουάιλντ από το κέντρο διαταραχών άγχους και τραύματος στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Ωστόσο, η συχνότητα των διαταραχών άγχους μάλλον δεν έχει αυξηθεί».

Υπάρχουν αρκετά δεδομένα που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη. Για παράδειγμα, η Ολίβια Ρεμς και οι συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ παρατήρησαν μικρή διαφορά στον συνολικό αριθμό των ασθενών από αγχώδεις διαταραχές ανάμεσα στα έτη 1990 και 2010. Στη μετα-ανάλυσή τους, που δημοσιεύτηκε στις αρχές του χρόνου, διαπίστωσαν ότι σχεδόν το 17% του πληθυσμού θα παρουσιάσει αγχώδη διαταραχή κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Η Ρεμς διαπίστωσε ότι οι ενήλικες κάτω των 35 ετών ήταν αυτοί που επηρεάζονται περισσότερο από τις αγχώδεις διαταραχές. Ομοίως, ο Μπόργουιν Μπαντέλοου και η Σόφι Μικαέλις από το Πανεπιστήμιο του Γκότιγκεν στη Γερμανία, παρατήρησαν ότι η συχνότητα των περισσότερων διαταραχών άγχους κορυφώνεται στις ηλικίες 18-34 και στη συνέχεια παρουσιάζει πτώση. Μοναδική εξαίρεση ήταν ορισμένες φοβίες τα ποσοστά των οποίων κορυφώνονται στις ηλικίες 35-50.

Παρά το γεγονός ότι η συνολική συχνότητα των διαταρχών άγχους δεν έχει αυξηθεί, από διάφορα δεδομένα φαίνεται ότι το είδος των διαταρχών έχει μεταβληθεί. Όταν η Νίκι Λιντμπέτερ, επικεφαλής του Anxiety UK, έπιασε δουλειά πριν από 20 χρόνια, οι συχνότερες διαγνώσεις ήταν η διαταρχή πανικού και η αγοραφοβία. «Σήμερα η υποχονδρίαση και η διαταραχή κοινωνικού άγχους βρίσκονται στην κορυφή των διαγνώσεων», είπε.

Ποια είναι τα Αίτια των Συμπτωμάτων του Άγχους;

Αν και ακόμα δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τι συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ασθενούς που βιώνει άγχος, πρόσφατες έρευνες έχουν προσφέρει ορισμένα δεδομένα για την απάντηση του παραπάνω ερωτήματος. Η περιοχή που βρίσκεται στο επίκεντρο του άγχους φαίνεται ότι είναι η αμυγδαλή, ένα μέρος του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα και προκαλεί απελευθέρωση των ορμονών που ευθύνονται για την αντίδραση fight-or-flight.

Η αμυγδαλή συνδέεται με τμήματα του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τις πληροφορίες και βοηθά στη λήψη αποφάσεων. Κατά τη διάρκεια την καθημερινότητας το τμήμα αυτό ενεργοποιείται και απενεργοποιείται ανάλογα με το άγχος που βιώνουμε. Ωστόσο, όπως έδειξε ο Όλιβερ Ρόμπινσον από το University College του Λονδίνου, στους ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές παραμένει μόνιμα ενεργοποιημένο. «Πιστεύουμε ότι ενισχύει τις αρνητικές πληροφορίες του περιβάλλοντος για να βεβαιωθεί ότι ο ασθενής δεν τις αγνοεί, με αποτέλεσμα να προκαλείται αντίδραση fight-or-flight», είπε.

Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι οι μνήμες από φόβους του παρελθόντος είναι αποθηκευμένες στην αμυγδαλή, έτσι ώστε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για απειλές που έχουμε αντιμετωπίσει στο παρελθόν. Η απόκριση αυτή φυσιολογικά ρυθμίζεται από μία άλλη περιοχή του εγκεφάλου. Στα υγιή άτομα, ο προμετωπιαίος λοβός μπορεί να τροποποιήσει τις παραπάνω μνήμες ή ακόμα και να τις αντικαταστήσει με νεότερες. Το σύστημα αυτό ωστόσο μπορεί να δυσλειτουργήσει περισταστιακά. Ψυχίατροι έχουν παρατηρήσει ότι οι βετεράνοι πολέμου με διαταραχή μετατραυματικού στρες έχουν εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα δραστηριότητας στον προμετωπιαίο λοβό και υψηλή δραστηριότητα της αμυδαλής.

Τελικά, η αμυγδαλή που υπερλειτουργεί φαίνεται ότι ενισχύει τα συμπτώματα της απόκρισης fight-or-flight, ενεργοποιώντας ένα δίκτυο ορμονικών αδένων και περιοχών του εγκεφάλου που λέγονται «άξονας HPA», με αποτέλεσμα να προκαλείται ταχυκαρδία και ταχύπνοια, ξηροστομία, τρόμος και τάση των μυών. Η απόκριση fight-or-flight έχει και άλλες επιδράσεις, όπως επιβράδυνση της πέψης και αύξηση της ευαισθησίας στον πόνο.

Αν κατανοήσουμε τις παραπάνω επιδράσεις θα είναι ευκολότερο να αναπτύξουμε νέες θεραπείες. Για παράδειγμα, σε ορισμένους ασθενείς η αμυγδαλή μπορεί να ενεργοποιηθεί από τα χαμηλά επίπεδα της σεροτονίνης, γεγονός που εξηγεί πιθανώς γιατί ορισμένα αντικαταθλιπτικά (τα SSRI) μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα του άγχους, καθώς αυξάνουν τη βιοδιαθεσιμότητα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. «Ίσως η σερτονίνη επιβραδύνει τη δράση της αμυγδαλής», είπε ο Ρόμπινσον.

Είναι Αλήθεια ότι Κάποιοι Άνθρωποι είναι εκ Γενετής πιο Αγχώδεις από Άλλους;

Αντιμετωπίζετε με ηρεμία τις κακοτοπιές της ζωής ή αγχώνεστε σε κάθε στροφή; Οι ψυχολόγοι έχουν υποστηρίξει εδώ και αρκετά χρόνια ότι οι άνθρωποι έχουν έμφυτους μηχανισμούς που εξηγούν γιατί κάνουν διάφορες ενέργειες, ένας από τους οποίους είναι ο νευρωτισμός. Μία πρόσφατη έρευνα με περισσότερα από 106.000 άτομα ταυτοποίησε 9 περιοχές του γονιδιώματος που φαίνεται ότι σχετίζονται με το νευρωτισμό. Κάποιες από αυτές περιέχουν γονίδια που έχουν συνδεθεί στο παρεθλόν με την αγχώδη συμπεριφορά, όπως το CRHR1, το οποίο ρυθμίζει την απελευθέρωση της κορτιζόλης, μίας ορμόνης του στρες. Το ίδιο γονίδιο έχει σχετιστεί επίσης με τη διαταραχή πανικού.

Είναι αλήθεια επομένως ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν γενετική προδιάθεση να είναι αγχώδεις. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα παρουσιάσουν κάποια αγχώδη διαταραχή. «Τα παραπάνω γονίδια σίγουρα αποτελούν παράγοντα κινδύνου, ωστόσο κάποιος μπορεί να είναι γενικά αγχώδης αλλά εντελώς υγιής», είπε ο Μάρκους Μουνάφο, ένας νευροεπιστήμονας από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ.

Η ηλικία και το φύλο είναι επίσης παράγοντες που επηρεάζουν την πιθανότητα εμφάνισης των παραπάνω νόσων. Πληθυσμιακές μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες έχουν σχεδόν διπλάσια πιθανότητα να παρουσιάσουν αγχώδεις διαταραχές σε σχέση με τους άνδρες. Αυτό μπορεί να αποδίδεται σε διάφορες ορμόνες και την επίδρασή τους στον εγκέφαλο. Η αύξηση στα επίπεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης που συμβαίνουν κατά την εγκυμοσύνη, για παράδειγμα, έχουν συνδεθεί με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μία νόσο που σχετίζεται με το άγχος. Η Ρεμς τόνισε ότι μπορεί να υπάρχουν και άλλες εξηγήσεις, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις στρεσογόνες καταστάσεις. «Γενικά ανησυχούν περισσότερο για το τι μπορεί να συμβεί, γεγονός που μπορεί να αυξήσει το άγχος», είπε.

Ποιος είναι ο Καλύτερος Τρόπος να Αντιμετωπίσουμε μία Αγχώδη Διαταραχή;

Αν πάσχετε από κάποια αγχώδη διαταραχή, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT) αποτελεί συνήθως την πρώτη θεραπεία που προτείνεται. Θεωρείται τυπική θεραπεία και έχει ως στόχο να αντιμετωπίζει τις δυσπροσαρμοστικές πεποιηθήσεις που ευθύνονται για το άγχος. Αυτές αρχικά ταυτοποιούνται και στη συνέχεια αντιμετωπίζονται. «Αν κάποιος ανησυχεί ότι κοκκινίζει, μπορεί να προκαλέσουν τεχνητά το σύμπτωμα αυτό και να τον αναγκάσουμε να συζητήσει με άλλα άτομα για να δει ότι ο περισσότερος κόσμος γενικά δεν παρατηρεί καν κάποια αλλαγή», είπε η Ουάιλντ. «Για τη διαταραχή πανικού, μπορεί να πούμε σε κάποιον να ανέβει και να κατέβει τρέχοντας μία σκάλα, για να του δείξουμε ότι ακόμα και αν κάνει κάτι επικίνδυνο, δεν θα πάθει έμφραγμα του μυοκαρδίου».

Η θεραπεία αυτή ωστόσο δεν ενδείκνυται για όλους τους ασθενείς. Ορισμένοι από αυτούς δεν αποκρίνονται καλά στους ψυχολόγους και ψυχιάτρους. Στην περίπτωση αυτή, η δεύτερη γραμμή θεραπείας είναι τα φάρμακα, τα οποία μπορούν να αντιμετωπίσουν τις χημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου.

Ορισμένες έρευνες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με διαταραχή πανικού και γενικευμένη αγχώδη διαταραχή έχουν χαμηλότερα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή GABA, ο οποίος βοηθά την αμυγδαλή να ξεχωρίσει τα μη απειλητικά ερεθίσματα. Ο αποκλεισμός της παραγωγής του GABA στα ποντίκια προκαλεί συμπτώματα άγχους.

Οι βενζοδιαζεπίνες, μία τάξη κοινών αγχολυτικών φαρμάκων, δρουν στο σύστημα αυτό, ωστόσο είναι ιδιαίτερα εθιστικά. Οι γιατροί χορηγούν συνήθως ευκολότερα αντικαταθλιπτικά, είπε η Λιντμπέτερ. Αυτά μπορεί να βοηθήσουν με τη φυσιολογία του άγχους, καθώς και τα δευτερογενή συμπτώματα, τα οποία συχνά περιλαμβάνουν κατάθλιψη. Ωστόσο, η Λιντμπέτερ πιστεύει ότι χρειαζόμαστε ένα νέο φάρμακο που θα ομοιάζει τις βενζοδιαζεπίνες αλλά δεν θα προκαλεί εθισμό.

Η φυσική άσκηση μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του καθημερινού άγχους και αποτελεί μία βοηθητική στρατηγική για τους ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές. Προκαλεί απελευθέρωση ενδορφινών και αναγκάζει τον ασθενή να επικεντρωθεί σε κάτι άλλο εκτός των σκέψεών του. Η διατροφή παίζει επίσης ρόλο. Μία ομάδα με επικεφαλής τον Φιλ Μπαρνέτ από το Πανεπιστήμιο του Όξφορντ διαπίστωσε ότι η χορήγηση ενός συμπληρώματος φυτικών ινών που ενισχύει την ανάπτυξη των ωφελίμων εντερικών βακτηρίων για 3 εβδομάδες, βοήθησε τους ασθενείς να εστιάζουν περισσότερο στις θετικές λέξεις και να λιγότερο στις αρνητικές. Μετά την αφύπνιση κάθε πρωί, οι εθελοντές της παραπάνω έρευνας είχαν επίσης χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα. «Παρατηρήσαμε μία μικρή αλλά στατιστικώς σημαντική επίδραση στους ψυχολογικούς μηχανισμούς που συμβάλλουν στο άγχος», είπε ο Μπαρνέτ.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι γεμάτος με γεγονότα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε και φαίνεται ότι αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση άγχους και αμφιβολιών. Το σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε τα συμπτώματα αυτά και να κάνουμε κάτι για να τα αντιμετωπίσουμε.

Βιβλιογραφία: New Scientist

Φωτογραφία: Nathan Cowley

Ακολουθήστε μας στο Google News για την έγκυρη επιστημονική ενημέρωσή σας, έγκαιρα!

Μην χάσετε:
Σχετικά Αρθρα